Негизги курал

(і) түсімдер;

(іі) сатуға арналған деп жіктелген немесе 5 IFRS Халықаралық стандартына сәйкес сатуға арналған деп жіктелген шығу топтарына енгізілген активтер және басқа істен шығулар;

(ііі) кәсіпорындарды біріктіру жолымен сатып алулар;

(іv) 31, 39 және 40-параграфтарға сәйкес қайта бағалаудың және 36 IAS Стандартқа сәйкес тікелей капиталдың есебінде танылған немесе қайтарылған құнсызданудан болған залалдардың нәтижесінде туындайтын құнның ұлғаюы немесе азаюы;

(v) 36 IAS стандартына сәйкес пайдада немесе залалда танылған, құнсызданудан болған залалдар;

(vі) 36 IAS стандартына сәйкес пайдада немесе залалда қайтарылған, құнсызданудан болған залалдар;

(vіі)  амортизация;

(vііі) қаржы есептілігін функционалдық валютадан есептілік валютасына қайта есептеген кезде, оның ішінде шетелдік қызмет туралы қаржы есептілігін есеп беретін ұйымның валютасына қайта есептеген кезде туындайтын таза бағамдық айырмалар;

 және

(іх) басқа да өзгерістер.

74. Қаржы есептілігі сондай-ақ мыналарды міндетті түрде ашып көрсетуге тиіс:

(а) міндеттемелерді қамтамасыз ету ретінде кепілге берілген меншікке және негізгі құралдардың құнын құқықты шектеулердің болуын және деңгейін;

(b) негізгі құралдар объектісін салу барысында оның баланстық құнында танылған шығыстар сомасын;

(c) негізгі құралдар сатып алу жөніндегі шарттық міндеттемелер сомасын;

      және

(d) негізгі құралдар объектілерінің құнсыздануына, жоғалуына немесе берілуіне байланысты үшінші тараптарға берілген және, егер ол пайдалар мен залалдар туралы есептің өзінде ашып көрсетілмейтін болса, пайдаға немесе залалға енгізілген өтем шамасын.

75. Амортизациялау әдісін таңдау және активтердің пайдалы қызмет мерзімін бағалау білікті түрде пайымдау тақырыбы болып табылады. Тиісінше, қабылданған әдістерді және пайдалы қызмет немесе амортизациялау нормаларының есептік мерзімдерін ашып көрсету қаржы есептілігін пайдаланушыларға басшылық таңдап алған саясатты тексеруге мүмкіндік беретін ақпаратты табыс етеді және басқа кәсіпорындармен салыстырма жасауға мүмкіндік беретін ақпаратқа қол жеткізуді қамтамасыз етеді және басқа ұйымдармен салыстыру үшін оларға мүмкіндік береді. Тап осындай себептер бойынша мыналарды ашып көрсету қажет.

(а) амортизация шамасын, ол пайдада немесе залалда, немесе басқа активтердің бастапқы құнының құрамында кезең ішінде танылған-танылмағанына қарамастан;

және

(b) есепті жылдың соңында жинақталған амортизацияның шамасын.

76. 8 IAS Халықаралық стандартына сәйкес ұйым ағымдағы кезеңде елеулі зардаптарға әкеп соқтыратын және, болжап айтқанда, келесі кезеңдерде де ықпал ететін бухгалтерлік бағалаудағы өзгерістің сипатын ашып көрсетеді. Негізгі құралдарға қатысты, ондай ашып көрсету қажеттілігі мыналар жайындағы өзгерістерге байланысты туындауы мүмкін:

(а) жойылу құны;

2. негізгі құралдар объектілерін бөлшектеуге, шеттетуге немесе қалпына келтіруге болжанған шығындар;

(с) пайдалы қызмет мерзімдері;

      және

(d) амортизациялау әдістері.

77. Егер негізгі құралдар объектісі қайта бағаланған құнымен көрсетілсе, мынадай ақпарат ашып көрсетілуге тиіс:

(а)  қайта бағалау жүргізілген нақты күн;

(b)  тәуелсіз бағалаушының қатысуы;

(с)  объектілердің әділ құнының мәнін есептеген кезде қолданылған әдістер мен елеулі жол берушіліктер;

(d) негізгі құралдар объектілері негізгі құнының маңызы белсенді рыноктың қолданыстағы бағалары мен тәуелсіз тараптардың арасындағы таяудағы рыноктық мәмілелер негізінде анықталған немесе бағалаудың өзге әдістері пайдаланылып алынған деңгей;

(е) негізгі құралдардың әрбір қайта бағаланған тобына қатысты, егер активтер бастапқы құн бойынша есепте көрсетілетін болса, баланстық құны танылуға тиіс;

және 

(f) кезең ішіндегі өзгерісті көрсететін бағалаудан болған өсім және акционерлердің арасындағы қалдықты бөлуге кез келген шектеулер.

78. 36 IAS Халықаралық стандартына сәйкес ұйым 73(е)(іv)-(vі)-параграфта талап етілетін ақпаратқа қосымша құнсызданған негізгі құралдарға қатысты ақпаратты ашып көрсетеді.

79. Мұнымен қатар қаржы есептілігін пайдаланушылар қажеттеріне мынадай ақпарат та сай келуі мүмкін:

(а)   уақытша тоқтап тұрған негізгі құралдардың баланстық құны;

3. толық амортизацияланған, бірақ әлі пайдаланылатын негізгі құралдардың жалпы баланстық құнын;

(с) белсенді пайдалану тоқтатылған және 5 IFRS сәйкес сатуға арналған деп жіктелмеген негізгі құралдардың баланстық құнын;

      және

(d) есеп үлгісін бастапқы құн бойынша қолданған кезде, егер ол баланстық құннан елеулі түрде өзгеше болса, негізгі құралдардың әділ құнын.

Тиісінше, ұйымдарға ондай сомаларды ашып көрсету ұсынылады.

ӨТПЕЛІ ЕРЕЖЕЛЕР

80. 24-26-параграфтардың активтерді айырбастау операциясының барысында сатып алынған негізгі құралдар объектісін бастапқы бағалауға қатысты талаптары перспективалы негізде болашақ операцияларға ғана қолданылуға тиіс.

КҮШІНЕ  ЕНГІЗІЛЕТІН КҮН

81. Ұйым осы Стандартты 2005 жылғы 1 қаңтардан немесе осы күннен кейін басталатын жылдық кезеңдерге қатысты қолдануға тиіс. Стандартты мерзімінен бұрын қолдану мақұлданады. Егер ұйым осы Стандартты 2005 жылғы 1 қаңтарға дейін басталатын кезеңдерге қатысты қолданатын болса, ол осы фактіні ашып көрсетуге міндетті.

81A Ұйым 2006 жылғы 1 қаңтардан немесе осы мерзімнен кейін басталатын жыл сайынғы кезеңдер үшін 3-тармақтағы түзетулерді қолдануы тиіс. Егер ұйым Минералдық ресурастарды барлау және бағалау 6 IFRS  неғұрлым ерте кезең үшін қолданатын болса, бұл түзетулер осы үшін неғұрлым ерте кезең үшін қолданылуға тиіс.

81В 1 (IAS) Қаржылық есептіліктерді ұсыну (2007 жылы қайта қаралғандай) ХҚЕС бойынша ХҚЕС-тарында қолданылған терминологияға түзету енгізілді. Сонымен бірге 39, 40 және 73(е)(іv) тармақтарына түзетулер енгізілді. Кәсіпорын осы түзетулерді жылдық кезеңдер үшін 2009 жылдың 1 қаңтарынан немесе осы күннен кейін бастап қолдануы тиіс. Егер кәсіпорын 1 (IAS) (2007 жылы қайта қаралғандай) ХҚЕС-ын ертерек мерзімде қолданса, осы түзетулер сол ертерек мерзім ішінде қолданылуы тиіс.

81С 3 (IFRS) Кәсіпорындарды біріктіру (2008 жылы қайта қаралғандай) ХҚЕС бойынша 44 тармаққа түзету енгізілді. Кәсіпорын осы түзетулерді жылдық кезеңдер үшін 2009 жылдың 1 шілдесінен немесе осы күннен кейін бастап қолдануы тиіс. Егер кәсіпорын 3 (IFRS) (2008 жылы қайта қаралғандай) ХҚЕС-ын ертерек мерзімде қолданса, осы түзетулер сол ертерек мерзім ішінде қолданылуы тиіс. 

81D 2008 жылдың мамырында шығарылған ХҚЕС-тарына жетілдірулер бойынша 6 және 69 тармақтарына түзетулер енгізілді және 68А тармағы қосылды. Осы түзетулерді кәсіпорын 2009 жылдың 1 қаңтарынан немесе бұдан кейінгі күннен бастап жылдық кезеңдер үшін қолдануы тиіс. Бұдан ертерек қолданысқа рұқсат етіледі. Егер кәсіпорын түзетулерді ертерек мерзім ішінде қолданса, бұл деректі ашып көрсетуі тиіс және 7 Ақша қаражаттарының қозғалысы жөнінде есептер (IAS)ХҚЕС ілеспелі түзетулерді сол ертерек мерзім ішінде қолдануы тиіс. 

81Е 5 тармағына 2008 жылдың мамырында шығарылған ХҚЕС-тарына жетілдірулер бойынша түзетулер енгізілді. Осы түзетулерді кәсіпорын 2009 жылдың 1 қаңтарынан немесе бұдан кейінгі күннен бастап жылдық кезеңдер үшін қолдануы тиіс. Егер кәсіпорын бір уақытта 40 ХЕС-тың 8, 9, 22, 48, 53, 53А, 53В, 54, 57 және 85В тармақтарына енгізілген түзетулерді қолданса, бұдан ертерек қолданысқа рұқсат етіледі. Егер кәсіпорын түзетулерді бұдан ертерек қолданса, бұл деректі ашып көрсетуі тиіс. 
 
 

БАСҚА ҚҰЖАТТАРДЫҢ  КҮШІН ЖОЮ

82. Осы Стандарт 16-«Негізгі құралдар» IAS (1998 жылғы редакцияда) ауыстырады.

83. Осы Стандарт мынадай түсіндірулерді ауыстырады:

(а) 6 SIC «Қолда бар бағдарламалық қамтамасыз етуді түрлендіруге арналған шығындар»;

(b) 14 SIC «Негізгі құралдар – объектілердің құнсыздануын немесе жоғалуын өтеу»;

және

(с) 23 SIC «Негізгі құралдар – елеулі техникалық тексеруге немесе күрделі жөндеуге арналған шығындар». 

___________

Қазақстанда мемлекеттік  тілдегі ХҚЕС-ын тарату құқығы ХҚЕС жөніндегі Комитет Қорымен жасалған шарттың негізінде Қазақстан  Республикасының Қаржы министрлігіне  тиесілі. ХҚЕС-на авторлық құқық ХҚЕС жөніндегі Комитет Қорына тиесілі.