Өндірістегі шығындар есебін талдау

Шығындарды  талдау - бақылау  функциясының маңызды  элементі бола отырып, негізді жоспарлануы  үшін ақпараттарды дайындайды.   
Шығындарды басқару жүйесінде талдау функционалды циклды аяқтайды және онымен бір мезгілде оның басы болып табылады. Шығындар жалпы кәсіпорын бойынша және де, сонымен қатар, өндірістік бөлімшелер, шығындардың экономикалық элементі мен калькуляция баптары, қызмет түрлері, өнім (жұмыс, қызмет) бірліктері, өндіріс процесі кезеңдері мен есептеудің басқа да объектілері бойынша талдауға түседі.      

Кәсіпорынның  негізгі қызмет түрі бойынша шығындарды талдау өзіне негізгі жұмыстарды орындауды қосады:     

1) өндіріске деген  шығындардың жалпы  сомасы мен экономикалық  элементтері бойынша өнімнің өтімін талдау. Талдау өндіріске деген шығындарды зерттеу және экономикалық элементтер шегінде негізгі қызмет түрі бойынша өнімді (жұмыс, қызмет) ұсынуды болжайды.     

Талдау  есепті кезеңнің экономикалық элементтері бойынша нақты шығындардың үлес салмағын өткен кезеңнің аналогиялық көрсеткіштерімен, сонымен қатар жоспарлы мәліметтерімен салыстыру арқылы жүргізіледі. Бұндай тәсіл шығындар құрылымындағы өзгерістерді анықтауға және   
өнімнің материал сыйымдылығының, қор сыйымдылығының, еңбекақы сыйымдылығының және еңбек сыйымдылығының өзгерісін анықтауға көмектеседі.

Жекелеп қарастыратын өнім (жұмыс, қызмет) өтімі  мен өндіріске кеткен шығынның жалпы  сомасындағы материалдық шығын  үлесінің өзгеруін   
талдау кезінде жекелеген ұйымдардың қызметтеріне кеткен   
төлемдердің шығындарын ұлғайтуды және олардың өсу себептерін анықтауды талап етеді.

3. Әрбір кәсіпорын өз қызметін жүргізу барысыныда үлкен пайда алу мүмкіндігін көздейді. Осыған орай, әрбір кәсіпорын алдында өндірістің өнім көлемін ұлғайту факторларымен қатар, өндіріс шығындарын үнемдеу проблемасы туындайды.      

Шығындарды  үнемдеудің маңызды жолдары еңбек  және материалдық өндірісте тұтынылатын ресурстардың барлық түрлерін үнемдеу  болып табылады. Өндіріс шығындарының құрылымының маңызды бөлігін еңбек өтем

ақысы алады. Сол себепті шығарылатын  өнімнің еңбек сыйымдылығын төмендету, еңбек өндірілімділігінің өсуін, әкімшілік-қызмет көрсететін персоналдың санын төмендету сияқты мідеттер өзекті болып отыр.      

Өнімнің еңбек сыйымдылығын төмендетуге, еңбек  өндірімділігінің өсуіруге әр түрлі  тәсілдермен қол жеткізуге болады. Солардың ішіндегі ең маңыздылары - өндірісті механизациялау мен автоматтандыру,  прогрессивті, жоғары өндірістік технологияларды құру және қолдану, ескірген құрал-жабдықтарды ауыстыру және модернизациялау. Бірақ, еңбек және өндірісті ұйымдастыруды жақсартусыз қолданылатын техника мен технологияларды жетілдіру шараларын жүргізу қажетті нәтиже бермейді.     

Еңбек өндірілімділігін жоғарылату үшін маңызды  жағдай оны ұйымдастыру, яғни жұмыс орынын дайындау, алдынғы қатарлы әдістерді қолдану және  жұмысты қабылдау және т.б.     

Өнім  өндірісіде шығындар құрылымында  материалдық  ресурстар 3/5 бөлігін құрайды. Бұл жерде ресурс жинақтаушы технологиялық прооцестерді қолдану мәселесі орын алады. Жеткізіп берушілерден келіп түсетін шикізат пен материалдардың, бұйымдардың сапасын бақылау және талаптарды күшейту де маңызды мәселелер болып отыр.     

Сатып алынатын шикізаттардың, материалдарың  легі қаншалықты көп болса, орташа жылдық қор көлемі және де осы шикізат  пен материалды қоймаға орналастырумен байланысты болатын (қойманы жалға алғаны үшін төлемдер, ұзақ уақыт бойы сақтаудан болған жоғалтулар, инфляциямен байланысты және т.б. ) шығындар көлемі де соншалықты көп болады.      

Өзіндік құнды жоспарлаудың негізгі мақсаты  өндіріс шығындарын үнемдеудің бар  резервтерін анықтау мен қолдану  және ішкі шаруашылық жинақтарды жоғарылаты.  Өзіндік құн бойынша жоспарлар еңбектің прогресивті шығындар нормасынан, құрал-жабдықтарды қолданудан, шикізат, материалдар жанармай және энергия шығындарын ескере отырып туындауы қажет. Шығындарды тек қана ғылыми ұйымдасқан нормалау кезінде өнімнің өзіндік құнын төмендету резервтерін анықтауға және қолдануға болады.     

Өнімнің бір түрін шығару кезінде осы  өнім бірлігінің өзіндік құны оны  өндіруге кететін шығын деңгейі  мен динамикасын көрсететін көрсеткіш  болып табылады.Әр түрлі өнім түрлерінің өзіндік құнын сипаттау үшін жоспарлар мен есептеулерде салыстырылатын тауарлық өнімнің өзіндік құнын төмендету көрсеткіші мен тауар өнімінің  1 тенгеге шығын көрсеткіші қолданылады.    
 

Қорытынды

Кәсіпорын қызметі барысында жоғары қаржылық нәтижеге жету, өндіріс тиімділігін арттыру мен пайданы максималдауға өнімді өткізу мен өндірісте шығындарды тиімді басқарусыз мүмкін болмайд, шаруашылықты тиімді жүргізе білу кәсіпорынның бәсекелестікте алға шығу шарттарының бірі болып табылады.       

Шығындарды  басқару - бұл өндірісті қысқартуға алып келетін шығындарды минималдау болып табылмайды, ол кәсіпорынның қорларын тиімді қолдану, оларды үнемдеу. Кәсіпорында шығындарды басқару процесін құрудың мәні  шығындарды тану, оларды есептеу, болашақта талдау мен басқару шешімдерін қабылдау үшін оларды жайлы түрде ұсыну және топтастыруда жатыр.        

Шығындарды  басқару - бұл кәсіпорынның экономикалық қызметінің міндеті болып саналады, ол шығындарды нормалану, жоспарлау мен бақылауды жүзеге асырады. Бірақ, қате пікір болып саналады. Экономикалық қызмет мәліметтерді шоғырландырып, оларды тексетуі қажет, бірақ өзіндік құнды қалыптастыруда кәсіпорынның барлық бөлімшелері қатысады, олардың көлеміне деген жауапкершілік кәсіпорын бөлімшелерінің басшыларына бөлініп ұсынылуы керек. Шығындарға жауапты адамдар шығындарды азайту процесін шығындар пайда болған бөлімшелерде жүргізуі қажет.       

Шығындарды  басқарудың басты мақсаты ресуртарды үнемдеумен пайда мен рентабельділікті арттыру және өнімнің өзіндік  құныны төмендеті үшін оларды қолданудың тиімділігін арттыру.        

Шаруашылық  жүргізуші субъектісінің  шығындарын басқарудың маңызды міндеттері:

• кәсіпорын қызметінің тиімділігін арттыру;
• басқарудың негізгі функциялары бойынша шығындарды анықтау;
• жалпы кәсіпорын бойынша және жеке құрылымдық бөлімшелер бойынша шығындарды есептеу;
• өнім бірлігіне (жұмыс, қызмет) - өнімнің өзіндік құнын калькуляциялауға кеткен шығындарды есептеу;
• шаруашылық шешімдерді қабылдау мен таңдау кезінде шығындарды бағалауға мүмкіндік беретінақ параттық базаны дайындау;
• шығындарды өлшеу мен бақылаудың техникалық тәсілдері мен құралдарын анықтау.

       Шығындарды  талдаудың жоғарыда аталған барлық міндеттері кешенді ұйымдастырылуы керек, осы талаптарлды орындау  кәсіпорын жұмысының тиімділігінің  жылдам өсуіне көмектеседі.Осылайша, кәсіпорында  шығындарды басқару бірегей кешен жүйесіне келесі басқарушылық әсерлерді қосады: болжау және жоспарлау, ұйымдастыру, түзету енгізу және реттеу, іске асыру және ынталандыру, есеп, шығындарды талдау және басқару.         

Шығындарды  басқару кәсіпорынды  басқару теориясына негізделеді және динамикалық процесті көрсетеді, оның мақсаты - кәсіпорын қызметінде жоғары экономикалық нәтижеге қол жеткізу. Басқарудың барлық кезеңдерінде шығындар туралы мағлұматтарды шешім қабылдауда маңызда рөл атқаратын және соңында кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігін анықтайтын фактор ретінде ұқыпты қолдану керек. Басқару процесінде туындайтын осы және басқа да  проблемалардың жауабы ретінде тәжірибеде шығындарды басқауда әр түрлі өңдеу мен қолдану жүйесі қарастырылды. Кез келген шығындарды басқару жүйесінің негізінде әр түрлі белгілері бойынша жіктелімі жатыр ,ол осы немесе басқа да шығындарға мүмкін болатын әсер ету деңгейін бағалау немесе осы және басқа да шығындардың  кәсіпорын қызметінің соңғы нәтижелеріне  әсер ету деңгейін анықтауға қажетті.         

Кәсіпорындарда  өндіріс шығындарын азайту үшін жеткізушілер мен жабдықтаушылар арасында тиімді экономикалық байланыс құру арқылы тасымалдау шығындарын азайту, тапсырыс берушілер мен тұтынушылар талаптарын ұтымды ұйымдастыру арқылы жүзеге асыруға болады,. Кәсіпорындардың мүмкіншіліктерін және нарықтағы орнын анықтау үшін маркетингтік зерттеу және инновациялық өнім өндіруге қажетті шығындарды көбейтуге талпыныс жасап, экономикалық оң нәтижеге жету жолдарын басқару шараларын жан-жақты қарастырумен қатар, ұйымдастыру басты мақсат болуы керек.       

Нарықтық  экономика кезінде шығындарды басқару  үлкен маңызды мәселе болып саналады. Тек қана шығындар есебінің жүйесін  өзгерту арқылы табысқа тікелей  әсер етуге болады. Шығындарды басқаруда  ең жоғарғы нәтижеге қол жеткізу  үшін кәсіпорынның стратегиялық және тактикалық мақсатын бағалау қажет.       

Өнім  бірлігін шығаруға шығындарды азайту бәсекелестер алдында маңызды артықшылық береді -айтарлықтай төмен немесе икемді баға қолдау береді.       

Жалпы шығындарды тиімді басқарудың артықшылықтары келесілер:

• аз шығын жұмсап, төмен бағаны ұстап тұру арқылы бәсекеге қабілетті өнім өндіру;
• жеке өнім түрлерінің өзіндік құны туралы нақты және сапалы ақпараттың болуы және олардың нарқтағы басқа өндірушілермен салыстырғанда жағдайы;
• икемді баға қалыптастыру мүмкігдігін қолдану.

       Кәсіпорында шығындарды басқару жолдарын жетілдіру  үшін келесілер ұсынылды:

• өндірістің техникалық деңгейн арттыру;
• еңбек пен өндірісті ұйымдастыруды жетілдіру;
• шартты-тұрақты шығындарды қатысты төмендетуге, амортизациялық аударымдардың қатысты төмендеуіне, өнім ассортименті мен номенклатурасының өзгеруіне, оның сапасының артуына алып келетін өнім көлемі мен құрылымын өзгерту;
• табиғи ресурстарды қолдануды жақсарту;
• салалық және басқа да афакторлар.

      Бұл шаралар шығындарды азайтуға, соның  негізінде кәсіпорын пайдасын арттыруға , оның қаржылық тұрақтылығын орнатуға көмектеседі