Материалдық емес активтердің есебі

б)ҚҚС-ты есепке алу Д-тЗІЗО К-т 1420;

в)  ұсынылған  шотты төлеу Д-т 3310 К-т 1030, 1050, 1010, 1020.

2.  Материалдық емес активті кәсіпорынның өзі жасауы (бағдарламалық қамтамасыз ету, интеллектуалды құн объектісін құру, сауда белгілерін әзірлеу):

а) жұмсалған  материалдардың құнына Д-т 8111 К-т 1310-1315;

ә) әзірлеушілердің жалақысы Д-т 8112 К-т 3350;

б) жалақыдан  аударым сомасына Д-т 8113 К-т 3150;

в)  материалдық  емес активтерді жасау жөніндегі шығындар Д-т 8110 К-т 8111, 8112, 8113;

г) жасалған материалдық емес активтің нақты  құнына (оны балансқа алған кезде) Д-т 2700, 2730 К-т 8110.

Материалдық емес активтерді жасауға байланысты шығын-дарды оның түрі мен оны  жасаумен айналысатын бөлімшеге  байланысты 8310, 8410-шы бөлімшелердің шоттарында ескеруге болады.

3. Материалдық емес активтердің жарғылық капиталға салым ретінде түсуі:

а) мәлімделген жарғылық кагшталдың сомасына Д-т 5020 К-Т5010;

э) келіп  түскен материалдық емес активтердіц  сомасына Д-т 2700, 2730

К-т 5020.

Шаруашылық  серіктестіктері туралы ҚР Президентінің  Жар-лығына сэйкес - шаруашылық субъектілері жарғылық капиталға салым ретінде  салынған құқықты енгізуге құқылы. Олар кірістік эдіспен немесе капиталданған  жалдық көлемнің бағасы бойын-ша (жалдық пайызды қоса) қысқартылған түрде  бағаланады. Үйлерді, ғимараттар мен  жабдықтарды уақытша пайдалану  құқы құнының сомасы есепке алынады, бұл сомаға Д-т 2700

К-т 5020.

Уақытша пайдалануға алынған үйлердің, ғимараттардың  жэне жабдықтардың озі баланстан  тыс 001-шотта ескеріледі.

4. Материалдық емес активтердің етеусіз тегін түсуі

Д-т 2700, 2730 К-т 6230, 6280.

Жыл соңында  Д-т 6230, 6280 К-т 5410. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Материалдық емес активтердің  есептен шығарылуы

1. Басқа кәсіпорындардың жарғылық капиталына салым:

а) материалдық  емес активтердің баланстық құнына Д-т 7410 К-т 2700, 2730;

э) бұрын  есептелген тозудың сомасына Д-т 2740 К-т 2700, 2730;

б) келісім  қүнына Д-т 2310 К-т 6210;

в) ҚҚС  сомасына (айырмашылықтан) Д-т 7210 К-т 3130;

г) жыл  соңында барлығы жиынтық кірістің кемуіне Д-т 5410 К-Т7410.

Жиынтық кірістің артуына Д-т 7410, 7210 К-т 5410.

2. Моральдық жағынан тозуына жэне кәсіпорынға пайда экелу қабілетін жоғалтуына байланысты материалдық емес активтердің есептен шығарылуы:

а) материалдық  емес активтердің баланстық қүлына Д-т 7410 К-т 2700, 2730; ә) бұрын есептелген тозудың сомасьна Д-т 2740 К- т 2700,2730; б)жыл соңында Д-т 5410 К-т 7410.

3.  Сатуға байланысты материалдық емес активтерді есептен шығару:

а) материалдық емес активтердің баланстық құнына Д-т 7410К-т 2700, 2730;

ә) бұрын есептелген тозудың сомасына Д-т 2740 К-т 2700,2730;

б)сатылған активтердің келісім кұ_нына (ҚҚС-сыз) Д-т 1210 .   К-т6210;

в) ҚҚС  сомасына Д-т 1210 К-т 3130;

г) ҚҚС  бюджетке төленген Д-т 3130 К-т 1030;

ғ) сатып  алушы шотты төлегенде Д-т 1030, 1050, 1010, 1020 К-т 1210;

д)жыл  соңында Д-т 5410 К-т 7410 зиян шеккенде Д-т 6120   К-т 5410 кіріс.

4. Өтеусіз беру:

а) баланстық  құнға Д-т 7410 К-т 2700, 2730;

ә) материалдық емес активтердің баланстық құнына Д-т 2740 К-т 2700, 2730;

б) ҚҚС  сомасына Д-т 7210 К-т 3130;

в)жыл  соңында Д-т 5410 К-т 7410, 7210 (зиян).  
 

Материалдық емес активтердің  амортизациясының, материалдық  емес активтерді түгендеудің  есебі

Өндірістік-шаруашылық қызмет процесінде материалдық емес активтер моральдық жағынан тозуға ұшырайды.

Есептелген  тозудың мақсаты - пайдаланудың белгіленген  мерзімі ішінде тозуды өндіріс пен  айналымның шығындарына қосу есебінен олардың құнын өтеу үшін көздерді қалыптастыру. Материалдық емес активтердің амортизациясын есепке алу үшін "Материалдық емес активтердің амортизациясы" бөлімшесінің 2740-шоттары көзделген. Бұл шот пассивтік, эрі реттеуші сипат-та. 2740-шотының кредиті бойынша материалдық емес активтер амортизациясының (тозуының) ай басындағы қалдығын, ай ішінде есептелгенін жэне есепті айдың соңындағы қалдығын көрсетеді,

ал 2740 шотының  дебеті бойынша МЕА амортизациясының (тозуы-ның) есептен шығарылуы (кемуі) көрсетіледі.

Материалдық емес активтер бойынша амортизация  бастапкы құлынан есептелген нормалар жэне МЕА болжамды үлъімды пайдалану  мерзімі бойынша ай сайын есептейді. Амортизация нормасының мерзімін аныктау  мүмкін емес. МЕА бойынша мер-зім 10 жылға, бірақ субъектінің жарғыда  белгіленген қызметінен аспайтындай  болып белгіленеді.

Мысалы: Субъект ЭЕМ-ге багдарламалъщ  цамтамасыз ету сатып  алды, күны 120,0, ұтымды пайдалану мерзімі 5 жыл (60 ай) больщ бел-гіленген.

Ай  сайынгы амортизация  сомасы 120,0/60 = 2 000 тецге  немесе 1,67 (2 000 х 100/120,0).

МЕА оларды пайдалаігу мерзімі іщіңде кэсіпорынға  белгілі бір табыс экелуге  тиіс. Амортизацияны есептеу МЕА  құны толық өтелгеннен кейін немесе актив табыс әкелуді доғарған сэттен бастап тоқтатылады. МЕА ұтымды пайдалану мерзімінің дұрыс есептелуіне олардьң амортизациясын өңдіріс немесе айналым шығындарына қосу тәуелді, демек, оған субъект қызметінің шынайы қаржы нәтижесі де тәуелді болмақ. МЕА амортизациясының есебі РТ №6 нысанында жүргізіледі. Амортизацияны есептеуді бухгалтерлік есептің шоттарында НҚ бойынша тозуды есептеуге ұқсас көрсетеді. Амортизацияны есептеу сомасына Д-т 7110, 7210, 8415, К-т 2740.

2740-шоты  бойынша талдамалы есеп МЕА түрлері жэне жекелеген объектілері бойынша ұйымдастырылуға тиіс.

МЕА түгендеген кезде:

1. Кәсіпорынға меншік құқында тиесілі МЕА нақты қолда бары.

2. Оларды баланста көрсетудің дұрыстығы мен мерзімділігі.

3. МЕА тозуын есептеудің дұрыстығы.

4. Моральдық жағынан ескірген активтердің бар жоғын тексереді.

Бастапқы кұжаттамада МЕА объектісінің егжей-тегжейлі сипаттамасы болып, олардың бастапқы құны, ұгымды пайдалану мерзімдері, тозу нормалары, объект пайдаланылатын белімшелер, МЕА түгендеулері көрсетілуі тиіс. Объектінің өзінің бар-жоғын және оны пайдаланудағы кәсіпорынның құқын растайтын құжаттардың қолда барын анықтау қажет.

       

Гудвилл есебі

Кәсіпорын аукционда басқа кәсіпорынның активтерін (НҚ, материалдар, дайын өнімдер жэне басқалар) сатып алды, сондай-ақ пассивтер кәсіпорынның балансы бойынша 6 000,0 құрады. Активтерді сатуды бөлген жағдайда, олардың нақты бағасы бойынша құрылтайшы 6 000,0 түсім түсіреді. Кәсіпорынды аукционда неме-се одан тыс жерде біртұтас түрінде сатқан кезде сатып алу құны 10 200,0 құраған. Активтің бөлініс бағасы мен кәсіпорынды біртұтас түрінде сатқан кезде алынған түсімнің арасындағы айырма сомасы "фирма бағасын" немесе гудвиллді қүрайды.

Сатып алушы кәсіпорын активтердің шынайы құнынан артық 4200,0 төледі. Дэлелдемесі мынадай:

1. Сатып алынған кэсіпорын өткізу нарқында монополияның қайсыбір нысанына ие болған.

2. Кэсіпорынды сатып алғанда сатып алушы фирма ішкі немесе сыртқы нарықтағы өз жағдайын нығайтады.

3. Сатып алушы фирма өндірісті бұрынғы атымен жүргізбек, өйткені оның тауарлары кеңінен танымал және сұранысқа ие.

4. Кәсіпорында білікті қызметкерлер бар.

5. Кәсіпорында пайда экелгіш тауар белгілері, тауардың шы-ғатын жері, лицензиялар бар.

6. Кэсіпорын сатып алынатын материалдық ресурстарды өг кізу нарқына жақын орналасқан. 

2700 «Материалдық  емес активтер» кіші бөлімі  материалдық емес активтерді  есепке алуға арналған.

Осы кіші бөлім мынадай шоттардың топтпарын  қамтиды:

   2710 - «Гудвилл» (АКТИВТІК шот), онда  гудвиллдің болуымен және қозғалысымен  байланысты операциялар көрсетіледі;

    2720 - «Гудвиллдің құнсыздануы» (ПАССИВТІК  шот), онда құнсызданудан болуы  мүмкін залалдар тұрғысынан жүйелі  жүргізілетін тестілеу қорытындылары  бойынша гудвиллдің құнчыздануын  көрсету жөніндегі операциялар  ескріледі;

    2730 - «Өзге материалдық емес активтер»  (АКТИВТІК шот), онда сипаты және  ұйымның қызметінде қолданылу  жағынан ұқсас активтер тобы  есепке алынады, мысалы:

тауарлық  белгілер;

титулдық  және баспа құқықтары;

компьютерлік  бағдарламалық қамсыздандыру;

өнеркәсіптік  меншікке арналған авторлық құқықтар, патенттер және басқа құқықтар, көрсетілген  қызметтерге және пайдалануға арналған құқықтар;

рецептілер, формулалар, модельдер, сызбалар және тәжірибелік үлгілер және әзірлеу  процесіндегі материалдық емес активтер.

    2740 - «Өзге материалдық емес активтердің  амортизациясы» (ПАССИВТІК шот), онда  материалдық емес активтердің  амортизациясы сомасы шоғындырылады,  бұл ретте пайдалы қолданудың  анықталмаған мерзімі бар материалдық  емес активтерге амортизация  есептелмейді, ал жыл сайын құнсыздануға  тест жүргізіледі;

   2750 - «Өзге материалдық емес активтердің  құнсыздануынан болатын шығындар»  (ПАССИВТІК шот), онда өзге материалдық  емес активтердің құнсыздануынан  болатын шығындар сомасы шоғындырылады.

«Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептілік туралы»  ҚР і:і ңы мен ҚР Қаржы Министрінің 22.06.2007 ж. № 221 бұйрығымі-и бекітілген «Бухгалтерлік есепті жүргізу ережесіне» және үлгіліі проводкаларға сэйкес, ШҮЖ осы кіші бөлімі бойьшша төмепдсп бухгалтерлік проводкалар тізімін  қолдану ұсынылады: 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Материалдық емес активтер есебін жүргізу үшін қолданылатын шоттар корреспонденциясы: