Материалдық емес активтердің есебі

 

ЖОСПАР: 

I. Кіріспе бөлім

Материалдық емес активтер есебі

II. Негізгі бөлім

1.1 МЕА бастапқы  бағасы

1.2 МЕА амортизациясы

1.3 МЕА қолда  бары мен қозғалысы

1.4 МЕА бағалау

1.5 МЕА қайта  бағалау

1.6 МЕА есептен  шығарылуы

1.7 МЕА амортизацияның, МЕА түгенделуін есептеу

2.1 Гудвилл есебі

2.2 МЕА есебін  жүргізу үшін қолданылған шоттар  кореспонденциясы

III. ҚОРЫТЫНДЫ 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

МАТЕРИАЛДЫҚ ЕМЕС АКТИВТЕР ЕСЕБІ 

Материалды  емес активтер келешекте табыс келтіретін ұзақ мерзімде пайдаланылатын және қолмен үстауға жатпайтын экономикалық ресурстар. Бұлардың физикалық үлгісі болмайды. Халықаралык стандарттарға сәйкес, сезілмейтін активтер (сауда-лық марка, патенттер ж.т.б.) егер олардың өлшеу қүны бар болып, мекеме сатып алған болса, активтер күрамына қосылады.

Кейбір  қаржылардың түрі де, айталық дебиторлық қарыз-дар мен теленген аванстар, көзге көрібейтін активтер болып  саналады, бірақ олар қысқа мерзімді болғандықтан материалды емес активтердің  қатарына жатқызылмайды. Материалды емес активтер төменгі бағамен сатып  алынуы мүмкін жэне кейіннен олардың  бағасының өсуіне қарамастан, баланстағы құнын өзгерт-пейді. Материалды емес активтер нарықтық баға бойынша сатып алынған болса, есеп жүйесінде сол сатып алынған бағасымен көрсетіледі.

Жаңа  өнімдерді өндіруге байланысты жасалған шығындарды, өнімнің өзіндік қүнына, келешектегі шығындар ретінде, белгі-ленген уақыт ішінде бөлшектеп қосып  отыру туралы шешім қа-былданған. Ондай шығындарды өнімнің өзіндік  құнына жатқызу есебін, оларды топтап шығаруды бастаған кезде, шығарылған өнімнің  мөлшеріне қарай, сметалық шығындарды ескере отырып жүргізеді.

Ұйымның материалды емес активтері мекемелердің бірігуіне сэйкес мемлекеттік субсидия есебінен сатып алынуы, айырбасқа  алынуы мүмкін. Айырбас арқылы сатып  алынған өзара тендес материалды емес активтердің бастапқы баланстық  қүны, актив-терді алмастырумен келген бағасы бойынша есепке алынады. Тендес емес активтерге айырбасталып алынған  материалды емес активтер, айырбасқа  үсынылған активтің сату багасы бойынша  есепке алынады.

Мысалы, шаруашылық серіктестігінің жарғылық капиталына салым ретінде, акша қаражаты, бағалы қағаздар, заттар ғана емес, сонымен  қатар меншіктік құқықтар, интелектуалдық қызмет нэтижесі жэне басқа да мүліктерді қосуға болады.

Материалды  емес активтер бастапқы кезеңге жасалған келісім шарттағы бағамен немесе арнайы қүрылған комиссияның қойған 204

бағасымен кіріске алынады. Кей жағдайда материалды емес активтер өздерінің нақты құнынан  элдеқайда жоғары бағаланады. Бул  активтердің материалдық үлгісі болмағанына қарамастан, олар келіп  түскен құжаттырына сай, материалды емес активтер-дің амортизациясы  көрсетіле отырып, есепке алынады.

Тауарлық  белгі, технология, ноу-хау тәрізді материалды емес активтердің құқығы, тараптардың келісімі бойынша, нарықтық шектеулермен (франчайзинг) бір біріне берілуі мүмкін.

Материалды  емес активтер басқа мекемелерге, болмаса  жеке түлғаларға сатылса, тегін берілсе  жэне моральдык тозуына орай немесе пайда келтіруін тоқтатуына байланысты есептен шығарылады.

Материалды  емес активтерді танудың бір шарты, ондай актив-терді пайдаланудан ұйым келешекте экономикалық пайда  табуға тиісті.

 Материалды емес активтердің бастапқы бағасы

Материалды  емес активтер оларды сатып алуға  толенген қаржы көлемінде бағаланады (бастапқы баға). Материалды емес активтің бастапқы қүнына үйым сатып алуға жұмсаған нақты шығындарын кіргізеді, сонымен қоса қайтарылмайтын салықтар мен алымдарды, жэне активтерді тікелей пайдалануға байланысты жұмсаған кез келген шығындарын қосады. Бухгалтерлік есеп жүйесінде сатып алынған материалды емес активтер былайша көрсетіледі:

Дт               Кт

2730            1250   жауапты тұлғалар сомасының есебіне;

2730            3310,4110; 3390,3540,4170,4430 ұйым мен жеке

түлғалардың есебіне.

Мысалы, ұйым өндірісте өндірілген өнімнің есебін жүргізу  үшін компьютерлік багдарлама сатып алган, сомасы 711562 теңге (оның ішінде ҚҚС - 92812 теңге). Багдарламаны келісім шарт бойынша 3 жыл пайдалануга болады. Оны іске қосу үшін 25156 тенге төленген (оның ішінде ҚҚС - 3281 тенге). Бухгалтерлік есеп жүйесінде төмендегі жазбалар жазылуга тиісті:

  Дт                                                       Km

-  компьютерлік багдарламаларды сатып алу (қоюшы - ққс төлеуші): 3310,4110:3390,3540,4170,4430           1030,1010                       711562 теңге; 2730                                   3310,4110:3390,3540.4170,4430      618750 теңге; 1420                                   3310,4110:3390,3540,4170,4430       92812 теңге;

- багдарламаны іске қосу (жумыстарды жасаган ҚҚС төлеуші);

310,4110 2730    1030,1010 3310,4110 3310,4110

25156 теңгв; 21875 теңге; 3281 теңге.

Материалдық емес активтердің пайдалы кызмет көрсету мерзімі бір жылдан кем болмауға тиіс, болмаған жағдайда ондай активтер материалды емес активтердің катарына қосылмайды.

Жасалынған  материалды емес активтердің өзіндік құнына төмендегі шығындар кіреді:

• материалдар мен қызмет түрлерінен шығындары;
• активті жасау кезінде еңбек еткен еңбеккерлердің еңбек ақысы мен басқа да шығындары;
• активті жасау кезінде тікелей жұмсалған кез келген шығындар(алымдар, патенттер мен лицензиялардың амортизациясы);
• қосымша шығындар (негізгі құралдардың амортизациясын, қамсыздандыру жарналарын және жалдау құндарын тарату).

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Материалдық емес активтердің амортизациясы

Амортизация сомасын есептеу үшін, активтің пайдалы қызмет көрсететін мерзімін анықтау қажет. Оны екі түрлі жолмен іске асыруға болады. Біріншіден, пайдалы қызмет көрсету мерзімін, активтің жұмысқа жарамды уақытымен аныктауға болады. Екіншіден, оны өндірілген өнім көлеміне сәйкес, есептеп шығаруға болады немесе соған сәйкес, ұйымның активті пайдалану арқылы табыс табатын мерзіміне сәйкес анықтауға болады.  Активтің қалдық құнын анықтау да басты назарда болады. Ол ұйымның активті пайдалану мерзімі аяқталған кездегі болжаған қүнына тең келеді. Оның сомасы активті сатуға жұмсалған шығынды алып тастағаннан кейін қалған сомаға тең. Егер активтің пайдалы қол-тастағаннан кейін қалған сомаға тең. Егер активтің пайдалы қолдану мерзімі келісім шартпен анықталған болса, сол мерзімге сәйкес амортизация да есептелетін болады.

Мысалы, ұйым бағасы 500 мың теңге туратын материалды емес актив сатып алған, қалдық құны   50 мың теңге көлемінде анықталган, келісім шарт бойынша пайдалану мерзімі 3 жыл деп көрсетілген. Соған сәйкес, мекеме жыл сайын 150 мың теңге сомадан тұратын амортизация есептейді - (500 — 50) :3 жыл

Материалдық емес активтердің амортизациясын есептеу үшін, негізгі құралдардың амортизациясын есептеу тәсілдері қолданылады. Олар:

• бірқалыпты (түзу сызықты);
• қалдықты азайту тәсілі;
• сандық жиынтық және пайдалану мерзіміне карай амортизация есептеу тәсілі.

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

МАТЕРИАЛДЫҚ ЕМЕС

АКТИВТЕРДІҢ ҚОЛДА БАРЫ МЕН  ҚОЗҒАЛЫСЫНЫҢ ЕСЕБІ

Материалдық емес активтерді бағалау 

1. Басқа кәсіпорындар мен адамдардан ақыға сатып алынған материалдық емес активтер есепте оларды сатып алуға жұмсалған нақты шығындардың сомасымен көрсетіледі.

2. Кэсіпорынға өтеусіз келіп түскен материалдық емес активтер сараптау жолымен бағаланады.

3. Жарғылық капиталға салым ретінде құрылтайшыдан келіп түскен активтер есепте тараптардың келісімімен белгілен-ген құн бойынша көрсетіледі.

Материалдық емес активтердің қолда бары мен  қозгалысының есебі 2700-бөлімшенің активтік шоттарында жүргізіледі.

Материалдық емес активтердің келіп түсуі  мен шығуы бір данада жасалған №1 нысандағы "Материалдық емес активтерді қабылдау-өткізу актісіңде" көрсетіледі.

Актіде  мыналар көрсетіледі:

1. Материалдық емес активтердің дәл атауы.

2. Кәсіпорынға өткізілген (келіп түскен) күні.

3. Объектінің сипаттамасы.

4. Бастапқы құны.

5. Амортизация нормасы.

Материалдық емес активтер басқа кэсіпорынға  табыс етіл-генде (сатылғанда, өтеусіз  берілгенде) акт өткізуші жэне қабыл-даушы  кэсіпорындарға екі данада жасалады. 10-бөлімшенің шот-тары бойынша талдамалы  есеп материалдық емес активтерді есеп-ке алудың №2 МЕА нысанындағы инвентарлық  карточкасында жүргізіледі. Инвентарлық карточкалардың деректерін материал-дық емес активтерді есепке алу ведомосінде топтастырады, онда мыналар келтіріледі:

а) материалдық  емес активтердің атауы;

ә) ай басындағы жэне соңындағы қалдықтар;

б) ай ішіндегі қозғалысы.

Есеп  компьютерленген жағдайда осындай  принциппен машинограмма жасалады. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Материалды  емес активтерді қайта  бағалау

Жағдайдың шұғыл түрде өзгеруіне орай, материалды емес активтердің тез арада ескіруі  мүмкін. Мысалы, өндірісте қолдану  үшін ұйым электрондык база жасаған, пайдаланатын өндірістік технологияның өзгеруіне байланысты, ол программа уақыт өте келе өзінің пайдалы қасиеттерін жоғалтқан. Осыған байланысты материалды емес активтің пайдалы қызмет көрсету мерзімі мен амортизация есептеу тэсілі озгертіледі. Бір ескеретін жай, пайдалы қызмет көрсету мерзімі мен амортизация есептеу тэсілін, қаржылық есепті жасау мерзіміне сай озгертіп отыруға болады. Яғни оларды жыл колемінде алмастыруға болмайды, себебі ол қаржылық есеп жасаудың негізгі талаптарына қайшы келеді. Бі-рақ, егер, материалды емес активтерді пайдаланудан ешқандай экономикалық пайда алынбайтыны белгілі болса, ондай актив-терді бухгалтерлік баланстың есебінен шығарып тастауға болады.

Стандарттар бойынша материалды емес активтердің  бағасын тек қана оларға қосымша  шығын жұмсалған кезде көбейтуге болады. Ол кезде, материалды емес активтердің баланстық қүнына қосылатын шығындарды косу тәртібі сақталуға тиісті.

Осыған  орай, шығындарды есепке алудың томендегі  ерекше-ліктерін басшылыққа алу кажет. Егер, шығындар активтердің болашақта  экономикалық пайда экелетініне  күдік келтірмесе жэне ондай шығындардың  мөлшерін анықтау мүмкіндігі бар  болып, оларды аталған активтерге қосуға ешқандай кедергі жоқ болса, ондай  шығындар активтердің баланстық  қүнына қосылады. Олай болмаған жағдайда шығындар бағаға қосылмайды. Басында  шы-ғын есебінде табылмаған сомалар, уақыт оте келе материалды емес активтер бағасының бір бөлігі ретінде танылмайды. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Материалдық емес активтердің  келіп түсуі

1. Басқа занды және жеке тұлғалардан сатып алу:

а) сатып  алынған материалдық емес активтердің  келісім құжатына

(ҚҚС-сыз)  Д-т 2700, 2710,2730 К-т 3310;

ә) ҚҚС  сомасына Д-т 1420 К-т 3310;