Кәсіпорын жарғысымен және оның қызметімен танысу

2400 «Негізгі құралдар» кіші бөлімі  негізгі құралдарды есепке алуға  арналған.Осы бөлім мынадай шоттардың топтарын қамтиды: 2410, 2420, 2430.

Негізгі құралдардың  келіп түсуі  мен оның қозғалысынв 2410 – «Негізгі құралдар» шоты арналған.

Негізгі  құралдар  аудитінде  қолданылатын  ақпарат көздері  кәсіпорын  қабылдаған  есеп  саясатына  тәуелді  болады. Бұл  есеп  формасын  таңдауда  көрінеді: журнал-ордерлі, мемориалды – ордерлі, қарапайымды, сонымен  қатар  қолданыстағы  регистрлер  тізімінде, олардың  құрылуында, кезектілігінде  және  оларда  жазу  жүргізу  тәсілінде. Бірақ  есептің  кез- келген  формасында  негізгі  құралдар  бойынша  операциялар  алғашқы  есептік  құжаттаудың  бірыңғайлы  ведомісті аралық  формалары  мен  толтырылуы  тиіс  екендігін  есте  сақтау  керек:

НҚ-1 формасы  – негізгі  құралдарды  қабылдау -  жіберу  актісі;

НҚ-3 формасы  – жөнделген, қайта  құрылған  және  жетілдірілген  объектілердің  қабылдау – тапсыру  актісі;

НҚ-4 формасы  – негізгі  құралдарды  жою  актісі;

НҚ-4а  формасы  – автокөлік құралдарын  жою  актісі;

НҚ-6 формасы  - негізгі  құралдар есебінің

НҚ-14 формасы  – қондырғыларды  қабылдау  туралы  акті;

НҚ-15 формасы  - қондырғыларды  монтажға  қабылдау – жіберу  актісі;

НҚ – 16 формасы  қондырғылардың  анықталған  кемістігі  туралы  акті.

Негізгі  құралдар  қозғалысы мен  олардың  тозуының  синтетикалық  есебі №13,10 және 10/1 журнал – ордерлерде  жүргізіледі, ал  компьютерлік  ақпараттық  технологияларды  қолданған  кезде 01, 02  шоттары  бойынша  дебеттік  және  кредиттік  айналымдар  машинаграммосында  жүргізіледі.

Негізгі  құралдар  есебінің  аудитінің  негізгі бағыттары келесілерді қамтамасыз  етеді:

2.3 Жеке құрам мен жұмыс уақыты, еңбек тиімділігі мен еңбекақы есебі

 

Кәсіпорынның  шаруашылық қызметі барысында жұмысшылар мен қызметкерлерді жұмысқа қабылдау мен оларды жұмыстан босату процестері жүргізіледі. Қызметкерлердің жеке құрамы бойынша есепті кадрлар бөлімі жүргізеді. Олар өз кезегінде жалпы  кәсіпорында, сонымен қатар оның құрама бөлімшелерінде  жұмыс істейтін қызметкерлердің саны туралы, олардың  өзгерістері және ондай өзгерістердің  туындау себебі жайында, қызметкер-лердің жынысы, жасы, категориялары, мамандықтары, лауазымдары, біліктігілі, жұмыс өтіліне, білімі мен басқа да белгілері бойынша құрамы туралы ақпаратқа ие болады.

«Қазахавтожол» кәсінорынындағы жұмысқа қабылдау барысында кәсіпорын басшысы мен жұмысқа қабылданатын тұлға арасында келісімшарт жасалады.

Жеке еңбек  шарты дегеніміз бұл жұмысшылар мен жұмыс берушінің арасындағы жазбаша түрдегі келісімі. Бұл  келісім жұмыс орны, шарттың мерзімі  және еңбек режимінің талаптары  мен шарттары, демалыс пен еңбекақы төлеу мен еңбекті қорғау, жұмысшының әлеуметтік-тұрмыстық қамсыздандырылуы, екіжақты материалдық жауапкершіліктері туралы ақпаратты қамтуы тиіс.

Жеке еңбек  шартының талаптары мен міндеттемелері екі жақтың қатысуымен және жұмыс  түрі, оның ерекшеліктері, өндірістің нақты мақсаттары мен міндеттерін, сонымен қатар жұмыс берушінің  қаржылық жағдайын ескере отырып бекітіледі. Алайда бұл келісімшартқа «Қазақстан Республикасының еңбек туралы»  заңының 7, 8 және 9 баптарының тармақтары міндетті түрде енгізілуі шарт.

Жеке еңбек  шарты:

Белгісіз  мерзімге;

Белгілі бір  мерзімге;

Белгілі бір  жұмыстың орындалу мерзіміне байланысты;

Белгілі бір жұмыс орнына белгілі уақытқа;

Еңбеккерлер жоқ болған жағдайда оның жұмысын уақытша атқаруға;

«Қазахавтожол» кәсінорынындағы жеке еңбек шарты бекітілгеннен кейін кәсіпорын басшысы жұмысқа қабылдау туралы бұйрық шығарады. Бұйрық проектісі кадрлар бөлімі немесе жұмысқа қабылдауға жауапты тұлғамен қарастырылып, ары қарай еңбек шарттарымен таныму үшін бағыт болып саналады. Аталмыш бұйрықтың проектісі осы кәсіпорында жұмысшының вакансиялық лауазымын растау үшін қажет. Басшының қолы қойылған бұйрық негізінде кадрлар бөлімі жұмысшының жеке карточкасын толтырып, еңбек кітапшасына жұмысқа қабылданғандығы жөнінде белгі қояды.

«Еңбек туралы»  заң мен құқықтық актілер мен  келісімшарт шарттарына  сәйкес жұмысшыларға берілетін жыл сайынғы  немесе өзге де демалыстарды  тағайындау үшін демелыс беру туралы бұйрық шығарады. Бұл бұйрық екі данада толтырылады. Біріншісін кадрлар бөліміне, ал екіншісін  бухгалтерияға тапсырады. Бұйрыққа «Қазахавтожол» кәсінорынының басшысы қол қояды. Осы бұйрықты негізге ала отырып кадрлар бөлімінде жұмысшының  жеке еңбек табеліне белгі қойып, бухгалтерияда демалыс кезінде берілетін орташа жалақысын есептеу жұмыстарын жүргізеді.

Еңбекақы  дегеніміз жұмыскерге оның еңбегі үшін сапасына, санына және шығарылған қажетті  өнім көлеміне сәйкес берілетін төлем.

Еңбекақы  жөніндегі саясат кәсіпорында басқарудың құрамдас бөлігі болып табылады және оның қызметінің тиімділігі оған елеулі түрде әсер етеді. Себебі еңбекақы жұмыс  күшін тиімді пайдаланудағы ынталандырудың маңызды құралдарының бірі. Кәсіпорында  еңбекақы саясатын әзірлеуде және оны  ұйымдастыруда жалаұының төмендегі принциптерін ескеру қажет:

Еңбектің  саны мен сапасына байланысты еңбекақы төлеуді жүзеге асыру;

Зиянды еңбек  жағдайының және ауыр дене еңбегінің есебі;

Еңбекті сапасы мен еңбекке қатысу адалдығына қарай ынталандыру;

«Қазахавтожол» кәсінорынындағы еңбекақы төлеуді мерзімдік жүйе бойынша іске асырады. Еңбекке мерзімді ақы төлеу кезінде оның ақысы іс жүзңнде жұмыс істелінген уақыт пен оның тарифтік ставкасына байланысты. Тарифтік ставка тиісті разрядтағы қызметкердің уақыт өлшемі ішіндегі еңбекке ақы төлеу мөлшерін білдіреді.

Еңбекақы  есептеу барысындағы басты құжаттар болып мыналар табылады. Олар: бұйрықтар, үкімдер, табель, келісімшарттар, ««Қазахавтожол» кәсінорынының басшысы бекіткен штаттық кесте. Еңбекақыны есептеу үшін төлем ведомості қолданылады. Бұл құжатта берілген және депоненттелген еңбекақының жалпы сомасы жазылып, барлық жазбалардың соңынан жалпы сомасы жазылуы тиіс. Ал жұмысшылармен есеп айырысу үшін есеп айырысу ведомості (кітабы) толтырылады. Бұл кітапта қызметкердің лауазымы, категориясы, тарифтік разряды, жұмыс істеген сағаттар саны, қосымша есептелінген төлемақылар, сыйақы мен уақытша еңбекке жарамсыздығы бойынша төленетін төлемақылар, сонымен қатар еңбекақыдан ұсталынатын төлемдер туралы ақпарат беріледі. Аталмыш құжат бухгалтерияда бір дана етіліп толтырылады. 

Кәсіпорындағы барлық жұмысшылар екі топқа бөлінеді:

-әкімшілік-басқарушылық тұлғалар:

-кәсіпорын  басшысы;

-бухгалтер;

-мамандар;

-негізгі өндіріс жұмысшылары;

Еңбекақыны  еспке алу мен оны аудару 3350 «Еңбекақы төлеу бойынша қысқы мерзімді берешек» шотында жүргізіледі. Әкімшілік аударымдар бойынша 7210 «Әкімшілік шығыстар» шотында есепке алынады. Негізгі өндіріс жұмысшыларының еңбекақылары бойынша 8213 «Өндіріс жұмысшыларының еңбекақысы» шотында, ал әлеуметттік салық бойынша аударымдар 8214 «Еңбекақыдан бөлінетін аударымдар» шотында жүргізіледі.

 

2.4 Міндеттемелер есебі

 

Міндеттеме-бұл  бір тұлғаның (борышқор) нақты әрекетпен  басқа тұлғаның (несие беруші) пайдасын көздейтін істі орындау борышы немесе міндеті. Борышқордың нақты әрекетіне  мыналар жатады: мүлікті беру, жұмысты  орындау, ақша төлеу және басқалар, әйтпесе белгілі бір әрекеттен  тартыну (бас тарту), ал несие беруші борышқорынан өз міндетін орындауын  талап етуге құқылы.

3510 «Алынған қысқа мерзімді аванстар»

3520 «Алдағы кезеңдердің кірістері»

3530 «Сатуға арналған істен шығатын топтың міндеттемелері»

3540 «Өзге қысқа мерзімді міндеттемелер»

2.3 Қаржылық есеп беру: жасау әдістемесі мен тәжірибесі, аудиті

 

«Қазахавтожол» кәсінорыныны қаржылық есептілікті құрастырғанда басшылыққа алады:

а) БЕХС (IAS) 1 «Қаржылық есеп ұсыну»;

б) ҚЕХС (IRS) 34 «Аралық қаржылық есеп»;

в) ҚЕХС (IAS) 7 «Ақша қаражаттар қозғаласының есебі»;

г) операциялық сегменттер;

д) Басқа да ҚЕХС және ПКИ.

Экономикалық  шешемдерді қабылдау үшін, сыртқы қолданушыларға ақпаратты ұсыну үшін, қаржылық есептілік  келесі 6-кестедегі мерзімдерде құрастырылады:

Кесте 6-  Қаржылық есептілік мерзімдері

 

Есеп беру формалар атауы	Есеп беруді құруды жиелігі
Қаржылық жағдайға есеп беру, кезең  соңына.	Ай сайын, квартал, жыл
Кезең ішінде тұтастай табыс туралы есеп беру	Ай сайын, квартал, жыл
Кезең ішіндегі ақша қозғалысы туралы есеп беру	Квартал сайын, жыл
Кезең ішіндегі меншікті капиталдағы  өзгеріске есеп беру	Квартал сайын, жыл
Ескертулер, ішінде есеп саясаты мен басқа да түсіндірме ақпарат керекті элементтерінің қысқаша мазмұны	Жылдық есеп беруге

Қаржылық  есеп беруді жасау. Қаржылық есеп берудің мақсаты пайдаланушыларды есептік кезеңдегі қызметінің нәтижесі мен қаржылық жағдайы туралы пайдалы, мәнді және сенімді ақпаратпен қамтамасыз ету болып табылатындығы белгілі. Бірақ қаржылық ақпараттарды пайдаланушылар кәсіпорын қызметі туралы әрқилы мәліметтерді қажет етеді, мысалға:

-инвесторлар–жасаған инвестицияның тәуекелділік дәрежесі олардың алатын табысына қаншалықты пара-пар келетіндігін анықтау үшін; кәсіпорынның келешектегі күтілетін дивиденттерді төлеу қабілеттілігін анықтау үшін қажет ақпараттарды талап етеді;

-кредитор – алған қарызын және төленетін пайызын өтеу қабілеттілігін анықтау үшін қажет ақпараттарды талап етеді;

жабдықтаушылар  – кредиторлық қарыздарды дер  кезінде өтей алатын қабілетін тексеру  үшін қажет ақпараттарды талап етеді;

-сатып алушы – кәсіпорын қандай кезеңде өз қызметін жалғастыра алатындығы жөніндегі ақпараттарға мүдделі болып келеді;

-қызметкерлер – кәсіпорынның тұрақты әрі рентабельді болғанына мүдделі, өйткені олар, өзінің еңбекақысын және басқа да төлемдері мен жеңілдіктерін алады, ал акционерлер – тұрақты түрде дивиденд алып тұруды көздейді;

-мемлекеттік органдар – кәсіпорынның тұрақты әрі рентабельді жұмыс істегеніне мүдделі, өйткені олар солардың көмегімен экономикалық саясатты жүзеге асырады, сондай-ақ статистикалық мәліметтерді жинайды;

-жұртшылық – жұмыс орнын табу мақсатында қажетті ақпараттарды елді мекенді, аймақты дамытуға керек ақпараттарды жинауға мүдделі болып келеді.

Қаржылық  есеп берудің элементтері. Қаржылық есеп беру мәміленің және басқа да оқиғаның нәтижесін классқа топтастырып, экономикалық мазмұнына сәйкес көрсетіледі. Экономикалық мазмұн қаржылық есеп берудің элементтері болып табылады.

-Актив – бұл құндық бағасы бар субъектінің құқығы мен жеке мүліктік  және мүліктік емес игілігі.

Активтер  болашақта жүзеге асатын экономикалық олжа ретінде көрсетіледі. Активтер физикалық нысаны да бар болуы  мүмкін (ғимараттар, машиналар және т.б.) және ондай нысаны болмауы да мүмкін (лицензия, «ноу-хау», т.б.) сондай-ақ активтер дебиторлық қарыздар іспеттес те болып келуі мүмкін.

 

ҚОРЫТЫНДЫ МЕН ҰСЫНЫСТАР

 

«Қазахавтожол» кәсінорынында іс-тәжірибемді атқара отырып мыналарды айтып кетсем деймін.

«Л.Н.Гумилев атындағы Еуразиялық Ұлттық» университетінде теориялық түрде алған білімімді іс-тәжірибеде қолдана отырып, бухгалтерияда бухгалтерияның жұмыстарын істедім және өз білімімді едәуір тереңдеттім деп ойлаймын.

Мен бухгалтерияда  әр түрлі бастапқы құжаттармен жұмыс  істей отырып, олармен таныстым. Мерзімді есепті құруға көмектестім  және де әр түрлі бланкілерді толтырдым.

Кәсіпорын жұмысы Қазақстан Республикасының барлық заңдарына сәйкес реттеліп отырады. Қызметті ұйымдастыруда барлық жағдай қарастырылып, кәсіпорын табысына жағымды  әсерін тигізеді. Барлық құжатнама  қазақ және орыс тілдерінде жүргізіледі. Есептер жүргізу автоматтандырылған. Кәсіпорынның материалдық емес активтерінде бекітілген «1С: Предприятие» бағдарламасы бухгалтерияны жүргізуде қолайлы  істер атқарады. Салық есептемелерін  ЭФНО, ИСИД, ИНИС, НДС, СГДС бағдарламалары жүргізеді.

«Қазахавтожол» кәсінорыны қазіргі күнге барлық нормаларға сәйкес жұмыс атқарып жатыр. Яғни бюджетке, статистика басқармаларына салықтарды және есептілікті мерзімінде тапсырып, қазіргі күнге жауапкершілігі шектеулі серіктестіктерге қойылатын талаптарды толығымен орындап жатыр. Салық басқармасына есептілікті жалпыға бірдей қолданылатын режиммен өткізеді. Салық органдарымен электронды есептілік туралы келісімі болғандықтан декларацияларды СГДС-клиент арқылы ұсынады.

Осы жұмыстың қортындысы ретінде талау материалдарына сүйене отырып төменгідей тұжырым жасауға болады: