Кассадағы ұлттық және шетелдік ақша қаражаттарының есебі

    ЖОСПАР 
 

КІРІСПЕ-------------------------------------------------------------------------------------3 
 

І . АҚША ҚАРАЖАТТАРЫ ТУРАЛЫ ТҮСІНІК------------------------------10

1.1 Ақша қаражаттарының есебі-------------------------------------------------------- 10

1.2 Касса және оның жүргізілу тәртібі------------------------------------------------12

1.3 Касса операцияларының құжаттарда қозғалысының рәсімделуі -----------14

1.4 Ақша қаржысы, құнды қағаздарын және есеп берудің бланкілерін түгендеу-------------------------------------------------------------------------------------17 

ІІ. КАССАДАҒЫ ҰЛТТЫҚ ЖӘНЕ ШЕТЕЛДІК ВАЛЮТАДАҒЫ АҚША ҚАРАЖАТЫНЫҢ ҚОЗҒАЛЫСЫНЫҢ ЕСЕБІ ---------------------19

2.1  Касса операциясының синтетикалық есебі -------------------------------------19

2.2  Кассадағы шетелдік валюта түріндегі қолма-қол ақшаның есебі---------24 

ҚОРЫТЫНДЫ---------------------------------------------------------------------------25

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР----------------------------------------------27

ҚОСЫМШАЛАР---------------------------------------------------------------------28-37 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

    КІРІСПЕ

        Қазақстан Республикасының "Бухгалтерлік  есеп және қаржылық есеп беру" туралы заңы еліміздегі бухгалтерлік  есепті жүргізу жүйесін анықтайды,  қаржылық есеп беру мен оның пайдаланылуын және есепке алудың негізгі принциптері мен жалпы тәртібін, ішкі бақылау және сыртқы аудит жөніндегі талаптарды, сондай-ақ ұйымдардың құқықтары мен міндеттерін белгілейді. Қазақстан Республикасының аумағында жүмыс істейтін барлық кәсіпорын бухгалтерлік есептеу мен қаржылық есеп беруді осы заңға сәйкес жүргізуге міндетті.

              Кез келген ұйымда бухгалтерлік  есеп жұмысын жүргізу экономикалық  мәселелердің негізгі және басты  қажеттілігі болып табылады. Бухгалтерлік  есеп арқылы өндірілген өнімді есепке алуға, сатып-өткізуге, айырбастауға және одан түскен қаржыны тиімді де ұқыпты етіп бөліп жұмсауға, яғни кәсіпорындағы шаруашылық үдерістердің барлығын басынан соңына дейін есептеуге болады.

        Мемлекеттік мекемелердегі бухгалтерлік есеп жөніндегі нұсқаулық бекіту туралы  Қазақстан Республикасы Қаржы  министрлігі қазынашылық департаментінің 2007 жылғы 28 ақпандағы №234 бұйрығы Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде тіркелді: 
      1. Осы бұйрыққа қоса беріліп отырған Республикалық және жергілікті    

          бюджеттердің есебінен ұсталатын ұйымдардағы бухгалтерлік есеп

          жөніндегі нұсқаулық бекітілсін. 

2. Қаржы министрлігі 1998 жылғы 27 қаңтардағы № 40 мемлекеттік бюджеттердің есебінен ұсталатын ұйымдардағы бухгалтерлік есеп жөніндегі нұсқаулық бекітуі туралы қол жойылған деп есептелсін. 

 

      Ауыл шаруашылық өндірісін басқаруда Бухгалтерлік қызметтің басшылары өз қызметінде Қазақстан Республикасы Президентінің 2007 жылғы 21 маусымдағы № 216 Заңдық күші бар Жарлығын, белгіленген тәртіп бекітілген бухгалтерлік есеп және есеп беру басқармалары туралы Ережелерді және Қазақстан Республикасының басқа да нормативтік құқықтық актілерін басшылыққа алады.

    Облыстық  және қалалық қаржы басқармаларының  бухгалтерлік есеп және есеп беру бөлімі төмен тұрған қаржы органдарында, лимиттерге басыт билік етушілердің орталықтандырылған бухгалтерияларда және бухгалтерлік есепті дербес жүргізетін оларға бағынышты бюджеттік ұйымдарда бухгалтерлік есепті ұйымдастыру және жүргізу тәртібі және есеп беруді жасау мәселелері бойынша нұсқау береді және бақылауды жүзеге асырады. Бухгалтерлік есеп және есеп берудің жай күйін жүзеге асырады, сондай-ақ облыстық, қалалық аудандық, қалалық әкімдердің және тиісті қаржы органдары басшыларының шешімдері бойынша облыстық, калалық, қаржы басқармаларының аудандық, қалалық каржы  бөлімдерінің  басқа да қызметкерлерімен  бірлесе  отырып,  селолық, ауылдық және поселкелік әкімшіліктер және жергілікті бюджетте тұратын бюджеттік сметасының атқарылуына тексеріс жүргізуге қатысады.

    Қаржы органының бас бухгалтері қаржы  органдарының барлық бюджетті атқару жөніндегі жүзеге асыратын операцияларын бухгалтерлік есептің шоттарында көрсетуді және бақылау жасауды, жедел ақпараттарды беруді, белгіленген мерзімде бухгалтерлік есеп беруді жасауды қамтамасыз етеді.

    Бас бухгалтерге жүктеген міндеттерді жүзеге асыру үшін оған бухгалтерлік есеп пен бақылау үшін қажетті барлық құжаттар уақыты берілуі тиіс.

   Әр түрлі ұйымдар мен кәсіпорындардың кассасы жұмысшы қызметкерлерге  есептелінген еңбекақы бойынша есеп айырысу үшін, күнделікті көлік құралдарына қажетті шығындарды (жанар-жағармайға) төлеп отыру үшін, кеңсе тауарларын сатып алу үшін, сондай-ақ ұйымның хат және басқа да құжаттарды пошта арқылы жөнелтуі үшін есеп айырысуға арналған. Касса арнайы жабдықталған, яғни дабылдама (дыбыстық белгілер, сигнализация) орнатылған, және ақшаларды сақтайтын сейфі бар бөлмеде орналастыруды қажет етеді. Кассадағы нақты ақшалар касса қызметкерінің мөрі сүргіш арқылы басылып жабылатын сейфте сақталуы тиіс. Бұл сейфтің кілті мен сүргіш (сургуч) басатын мөр касса қызметкерінде, ал кілттің екінші данасы арнайы ыдысқа салынып  кәсіпорындар мен ұйымдардың басшысында сақталады. Касса қызметкері әрбір жұмыс күнінің соңында кассаны жауып күзетшіге тапсыруы тиіс. Кассадағы ақшалардың түгелдігіне касса қызметкері, яғни кассир толық жауап береді. Кәсіпорындармен ұйымдарда кассирлік жұмысқа қызметкер орналасқан уақытта, яғни ұйым басшысы касса қызметкерін тағайындау туралы бұйрыққа қол қойғаннан кейін кәсіпорын мен касса қызметкері арасында материалдық жауапкершілікке келісім шарт жасауы қажет. Кәсіпорындармен ұйымдар өздерінің есеп айырысу шотынан нақты ақшаны сол есеп айырысу шоты ашылған банк мекемесі берген чек кітапшасы арқылы ғана ала алады. Банк мекемесінен нақты ақша алу үшін кәсіпорынның касса қызметкері чек кітапшасындағы парақты толтырады. Бұл чек парағын толтыру барысында чекке банк мекемесінен алынғалы отырған, яғни кәсіпорынның жұмсауға тиісті нақты ақшаларының сомасы және  бұл соманың қандай мақсатқа жұмсалатындығы жазылып көрсетілуі тиіс. Толтырылған чекке кәсіпорынның бас бухгалтері және басшысы қол қойып, осы ұйымның мөр таңбасы басылады.Барлық толтыруға тиісті ақпараттар толтырылмағанша, чекке қол қоюға болмайды. Сонымен қатар чекке лауазымды адамдардың, яғни қол қоюға тиісті адамдардың қолы қойылмаса (екі адамның қолдары қойылмайынша), мөр басуға рұқсат етілмейді. Кәсіпорындар мен ұйымдардың касса қызметкері банк мекемесінен нақты ақша аларда банк бақылаушысының қатысуымен ақшаны санап алуы тиіс. Сонымен қатар банк мекемесінен алынған нақты ақша сол алынған күні кәсіпорындар мен ұйымдардың кассасына кіріске алынуы керек.Ол үшін кассир кассалық кіріс ету ордерін толтырып, содан соң оны кассалық кітапқа жазады. Кәсіпорынның кассасына қолма-қол нақты ақшаны кіріске алу, яғни қабылдау үшін бас бухгалтердің немесе ол сенім білдірген адамның кассалық кіріс ету ордеріне қол қоюы керек және ақша төлеген заңды немесе жеке тұлғаға осы толтырылған кассалық кіріс ету ордерінің квитанциясы беріледі. Осы нақты ақшаны кассаға қабылдау барысында толтырылатын кассалық кіріс ету ордеріне ұйымның аты, ақша төлеуші заңды немесе жеке тұлғаның аты-жөні, қандай мақсатқа және не үшін ақша төлеп жатқандығы, сол ақшаның төленген уақыты (күні,айы,жылы) жазылып, кассирмен бас бухгалтердің қолдары қойылуы қажет.

    Кәсіпорындар мен ұйымдардың кассасынан нақты ақша кассалық шығыс ету ордері немесе тиісті үлгілі түрде дайындалған басқа да ақша төлеу тізімдемелері, сондай-ақ  кәсіпорындар мен ұйымдардың басшысы мен бас бухгалтерінің қолдары қойылған ақша алу үшін жазылған өтініштер, шоттар және т.б. құжаттар бойынша беріледі.Бұл құжаттарға кассалық ордердің деректемесі (реквизиті) көрсетілген мөр таңба (штамп) басылуы керек.  Егер кассалық шығыс ету ордеріне қоса тіркелген құжаттарда кәсіпорындар мен ұйымдардың басшысының «рұқсат етемін» деген жазуы және қолы қойылған болса, онда кассалық шығыс ету ордеріне оның қол қоюы аса қажет болып саналмайды. Кәсіпорындар мен ұйымдардың кассасынан адамдарға кассалық шығыс ету ордері бойынша ақша берген кезде  касса қызметкері нақты ақша алушы адамның төл құжатының немесе өзін куәландыратын басқа да құжаттарын көрсетуді талап ету керек. Сонымен қатар касса қызметкері осы көрсетілген құжаттарда жазылған деректерді, яғни ақша алушы адамның аты-жөнін, құжатының нөмірін және ол құжатты кім бергендігін, қай уақытта берілгендігін кассалық шығыс ету ордеріне жазуы тиіс. Кассадан нақты ақша алушы адамдар кассалық шығыс ету ордеріне алып жатқан соманың теңгедегі  бөлігін жазумен, ал тиынын сандармен көрсетеді.Кассалық кіріс ету ордері және оның квитанциясы, сондай-ақ кассалық шығыс ету ордері және оның орнына жүретін немесе оған қосымша тіркелетін құжаттарды кәсіпорындармен ұйымдардың бухгалтерия қызметкерлері сиямен немесе шарикті қаламсаппен анық етіп толтырылулары қажет. Бұл құжаттарды өзгертуге, олардағы сандар мен әріптерді түзетуге, өшіруге ешқандай рұқсат етілмейді. Кассалық  кіріс ету және кассалық шығыс ету ордерлерін немесе олардың орнына жүретін құжаттарды кассаға берместен бұрын бухгалтерия қызметкерлері тіркеу журналына тіркеп жазады.  Бұл операциялар орындалғаннан кейін құжаттардың тиісті жеріне касса қызметкері өз қолын қоюы керек. Касса операцияларының есебі кассалық  кітапқа тіркеліп отырылуы тиіс. Бұл кітапты касса қызметкері жүргізеді. Кассалық кітаптың беттері нөмірленіп және оған жіп өткізіліп, кәсіпорын басшысы мен бас бухгалтері қолдарын қойып, куәландыруы керек.Күн сайын кәсіпорынның касса қызметкері кассадағы нақты ақшалардың қалдығын жұмыс күнінің соңында  санап және оның сомасын кассалық кітапқа жазады.Бұл кассалық кітаптағы деректерге өзгеріс енгізуге, өшіруге, түзетуге жол берілмейді және касса операцияларымен ондағы жүргізілетін, толтырылатын құжаттардың дұрыстығына ұйымның бас бухгалтері бақылау жасап отыруы керек. Кәсіпорынның кассадағы шетелдік валюта түріндегі нақты ақшаларының есебі үшін өз алдына кассалық кітап ашылады.Сонымен қатар бұл жағдайда кассалық операциялар бойынша толтырылатын барлық құжаттарда кіріске алынған, яғни келіп түскен және шығыс етілген, кассадан төленген ақшалардың сомасы шетел валютасымен және сол күнгі бағам (курс) бойынша ұлттық валютаға  (тенгеге) айналдырылып жазылады.

     Курстық жұмыстың өзектілігі:  Сыртқы экономикалық байланыстардың дамуына қарай валюта нарығы пайда болды. Валюта нарығы – ол экономикалық көзқарас тұрғысынан – шаруашылық байланыстарды интернационалдандыру негізінде тарихи қалыптасқан валюта-экономикалық қатынастар жиынтығы; ал ұйымдық-заңдылық тұрғысынан – ол белгілі бір қоғамдық-экономикалық формация шегінде мемлекеттік-құқықтық түрде ұйымдасқан валюталық-экономикалық қатынастар. Тарихи үш түрлі: ұлттық, шетелдік  және мемлекетаралық немесе аймақтық валюта жүйесі қалыптасқан. Алғашқыда елдің ақша жүйесінің құрамдас бір бөлігі ретінде ұлттық валюта жүйесі пайда болды.          

    Қазіргі валюталық жүйе – жан жақты  валюталық  нарықтық стандарт.

Қазіргі валюталық механизм осы кездегі валюталық  қатынасты реттейді. Валюталық қатынастың негізгі мәні мынада:

• валюталық өлшем алтынмен тікелей  байланысын үзіп, оның алтынға қатаң бағасы жойылды;
• алтын ел ішіндегі айналымда ғана емес, дүниежүзілік нарықта да жалпы төлем құралы қызметін тоқтатады;
• алтын ерекше өтімді тауар ретінде ақшада сатылады, ал ол ақшалар халықаралық  есептесулерде қолданылады;
• елдер арасындағы валюталық қатынастар ендігі жерде  ұлттық  валютаның өзгермелі курсына  негізделеді. Курстың бұл құбылысы екі фактормен:
1. біріншіден, дүниежүзілік қауымдастықтағы елдердің ішкі нарықтағы валютаны сатып алу қабілеттілігін нақты құнының арақатынасымен;

  б)  екіншіден, халықаралық нарықта  ұлттық валютаға деген сұраным  мен ұсынымға байланысты.

    Қазақстан Республикасының валюталық заңнамасы Қазақстан Республикасының Конституциясына негізделеді және осы Заң мен Қазақстан Республикасының  өзге де  нормативтік құкықтық актілерінен тұрады.

      Егер Қазақстан Республикасы  бекіткен халықаралық шартта  осы Заңдағыдан   өзгеше   ережелер   белгіленген   болса,   онда халықаралық шарттың ережелері қолданылады.

    Қазақстан Республикасында шетелдік валюталық  операцияларды жүзеге асырып жатқан резидент те, резидент емес те республиканың заңымен белгіленген тәртіппен осы операцияларға қатысты ақпараттар мен тиым салынған құжаттарды валюталық бақылау агенті мен органдарына беруге міндетті: өзінің үй-жайына, құжаттарға және автоматталған базалық мәліметтерге кіруін қамтамасыз етуді; тексеру барысында да, сондай-ақ олардың нәтижесі бойынша да түсінік беруге; валюталық бақылау органдарының талаптарын орындауы тиіс. 

    Ұлттық  банк пен Үкімет біріге отырып, бұрынғы  салалық  мамандандырылған  банктерді  қайта  қалыптастыру  мен одан  әрі  дамыту   бойынша бүгінгі күнге дейін   күрделі жұмыс жасады.  

    Курстық жұмыстың негізгі мақсаты: Кассадағы нақты ұлттық және шетелдік валютадағы ақша қаражаттарын ұйымдастыру.

    Курс  жұмысының міндеттері:

• Кассадағы шетелдік валюта  есебін анықтау;
• Кассадағы ұлттық валюта есебінің қозғалысын ұйымдастыру және қатынастарын зерттеу;
• Шетелдік валюталық операцияларды қарастыру т.б.

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

    І. АҚША ҚАРАЖАТТАРЫ ТУРАЛЫ ТҮСІНІК

    1.1 Ақша қаражаттарының есебі

    Барлық  шаруашылық жүргізуші субъектілер  өз ақша қаражаттарын банкі мекемелерінің  тиісті шоттарында сақтап және міндеттемелері бойынша төлемдерін, әдетте, осы мекемелер арқылы ақшасыз нысанда, ал қажет жағдайда Қазақстан Республикасының Ұлттық банкісінің нормативтік құжаттарымен белгіленген шегінде нақты ақшамен есептесуді жүзеге асырады. Егер де заңды тұлғалардың арасындағы төлем сомасы 4000 айлық есептік көрсеткіштен (АЕК) асып түссе, онда олар тек ақшасыз тәртіпте айырысуларды жүзеге асырады. Бұл келтірілген мәлімет заңды тұлғалардың арасындағы әрбір мәміле (контракт, келісімшарт) бойынша шартты түрде пайдаланылады. Егер де контракт сомасы көрсетілген лимиттен асатын болса, онда төлем акшасыз тәртіпте орындалуы керек, тіптен олар жартылай орындалса да, әрбір төлемнің сомасы 4000 АЕК-тен аспауы керек.

    Ақша  қаражаттарын сақтау үшін және занды  тұлғалар арасында есеп айырысу үшін Қазақстан Республикасының банк мекемелерінде банк шоттарын ашады. Банк шоттары — бұл банк пен клиентгер арасындағы келісім-шарттың қатынастарын көрсететін әдіс. Банк шоттары теңгемен де, шетелдік валютамен де жүргізіледі және ол ағымдық, жинақтық және корреспонденттік болып бөлінеді.

    Корреспонденттік  шоттар — банк шоттары банктер мен ұйымдардың кейбір операция түрлерін жүзеге асырады.

    Ағымдағы (есеп айырысу) және жинақ шоттары — бұл да банктік шоттар, бірақ олар жеке және заңды тұлғалар үшін, сондай-ақ заңды тұлғаның оқшауланған бөлімшелері үшін де ашылады.