Касса операцияларының есебі

Банктің күшірмесі  есеп айырысу шоты бойынша талдамалы  есептің тіркелімін үздігінен алмастырады  және сонымен бірге бухгалтерлік жазулар үшін негіздеме қызметін атқарады. Кәсіпорынның банктегі есеп айырысу шоты кредиторлық берещекті күрсететін пассивтік шот болып табылады. Күшірмеде банк ақша қалдығын немесе кредит бойынша оның үсуі, ал дебет бойынша оның есептен шығарылуын күрсетеді. Шаруашылық жүргізуші субьектінің бухгалтериясында керісінше, есеп айырысу шоты актңвтік болып табылады. Ақша қаражаттарының қалдығы мен үсуі дебет бойынша, ал кемуі (есептен шығару) кредит бойынша күрініс табады. Банк күшірмесінің деректері бойынша есеп айырысу шотындағы ақша қозғалысының есебі 441 - шотта жүргізіледі.

441 - шот бойынша  түмендегідей шаруашылық операциялары  жүргізіледі:

1.   Өнімдер,  жұмыстар мен қызметтер және  сатып алушылар мен тапсырыс  берушілерден алынған төлем сомасына               Д-т441К-тЗО1

2.   Түлеу  мерзімі басталғанда вексель  берушінің вексельді үтеуі Д-т  411 К-т 302 '

3.  Еншілес  заңды тұлғалар берешекті үтеген Д-т 441 К- т 321,323

4.  Жал,  займ, қарыздар бойынша алынған  % сомасына Д-т 441 К-т 332

5.   Дебиторлық  берешек үтеген кезде Д-т 441 К-т 333, 334

6.  Аккредитивтердің, лимиттелген чек кітапшаларының  пайдаланылмаған сомалары есеп  айырысу шотына есептелді

д__т441 К-т421,422

7.  Ақшаны  кассадан есеп айырысу шотына  үткізгенде Д-т 441 К-т 451

8.  Жарғылық  капиталға салым ретінде қүрылтайшылардан  қолма-қолсыз ақша қаражаттары  келіп түсті Д-т 441 К-т 511

9.  Алынған  несиелер мен займдардың сомасы  есеп айырысу шотына келіп  түскен кезде Д-т 441 К-т 601-603

Ю.Аванс алынды Д-т 411 К-т 661,662

11.Алдағы  кезеңдер есебіне алынған ақы  Д-т 441 К-т 611

12.Акцияларға, облигацияларға салымдар жасалды  Д-т 141-144, 401-403 К-т

441

ІЗ.Болашақ  кезеңдер үшін жалдық ақыны түлеу  Д-т 342 К-т 441 Н.Аванс берілген кезде (алдын  ала төлем) Д-т 351 352, К-т 441 15.Аккредетивтерге  қаражаттар есептелді, чек кітапшасы  ашылды Д-т 421,

422К-т441 іб.Чек  бойынша есеп айырысу шотынан  қолма қол ақшалар алынды Д-т  451

К-т441

17.3аймдар мен несиелерді қайтару  (үтеу) Д-т 601-603 К-т 441 18.Акциялар  бойынша дивиденттерді түлеу  Д-т 621-622 К-т 441 19.Бюджетке салықтар  аударылды Д-т 631,633,634 К-т 441 2О.Еншілес,  тэуелді, бірлесіп бақыланатын  түлғаларға, жеткізушілер мен басқа кредиторларға берешек үтелді   Д-т 641 -643, 671, 678 К-т 441 21.Несиелер , қарыздар жалдау шарттары бойынша % түленді Д-т 684 К-т

441 22.Айыппүлдарды, түсімақыларды, тұрақсыздық айыптарын түлеу Д-т 821К-т441

441- шотта  күрсетілген операцияларды есепке  алу үшін №2 журнал ордер  мен №2 ведомость қолданылады.  Олардағы жазулар есеп айырысу шоты бойынша банк күшірмесінің және соларға қоса берілетін құжаттардың негізінде жүргізіледі. Құжаттар алдымен эрбір күн үшін жиынтықтарды сомалау арқылы біртектес жинақтамалы шоттар бойынша топтастырылады (кірістік және шығыстық кркаттар бүлек-бүлек), содан кейін №2 журнал-ордерге (441— шоттың кредиті бойынша) және 441-шоттың дебеті бойынша №2 ведомоске жиынтық бір сомамен жазылады.№2   ведомостьке   біртектес   жинақтамалы   шоттар   бойынша   сомаларды жазудан   басқа,   ай   басындағы   сальдо   (қалдық)   күрсетіледі   де,   ай   ішінде есептелген дебеттік және кредиттік айналымдар ескеріліп, ай соңындағы қалдық анықталады.  №2  ведомость бойынша жиынтық айналымдар  мен сальдо  ай соңында Бас кітапқа 441-шот бойынша күшіріледі.

Есеп айырысу  шотын жабу оның иесінің үтініші  бойынша:

-   есеп  айырысу  шотын  ашу үшін  тіпті  болмағанда  бір  ғана  бүлігінің болмауына (дербес баланстың  бар болуы және т.б.) экеп соқтырған  субъект қызметі сипатының үзгерісі  кезінде;

-  субъектіні  қүрған органның шешімі бойынша;

-  3 ай  бойы шотта қозғалыс болмаған  кезде жүргізіледі.

Шот жабылған жағдайда, сондай-ақ субьектінің атауы  үзгерген кезде шоттың иесі чек кітапшасын пайдаланылмаған чектермен қоса банкке қайтаруға, олардың нүмірін  күрсетуге және есеп айырысу шотындағы  қаражаттардың қалдығын растауға міндетті.

 

Төлем тапсырмалары арқылы есеп айырысулар.

Төлем тапсырмалар  тауарлы материалдық құндылықтар, орындалған жұмыстар және көрсетілген қызметтер үшін есеп айырысу кезінде және тауарлар мен қызметтердің алдын ала төлемін, келісім шартта немесе заңмен қарастырылған аванстық төлем жағдайларында қолданылады.

Төлеуші белгіленген нысан бланкілерінде тапсырманы банкке ұсынады. Тапсырмадан басқа банк талабы бойынша түлеуші келісім-шарттарды, шот фактураларды, төлемнің мақсаттылығын дэлелдейтін басқа да құжаттарды күрсетуі тиіс. Төлем тапсырмалар онда күрсетілген күннен бастап 10 күн ішінде банк-алушымен қабылданады. Олар түлеушінің шотында қажетті қаражаттар болған жағдайда ғана іске асады. Төлем құжаттары электронды да, қағаз бетінде де болуы мүмкін. Негізінен төлем тапсырмалар екі данада болу толтырылады: біріншісі - банкте қалады, екіншісі - ақша түлеушіге қабылданғаны жүнінде банктің мүр таңбасымен қайтарылады.

Төлем тапсырманы толтырған кезде келесі реквизиттері күрсетіледі:

-    төлем тапсырма номері;

-    төлем тапсырма күні;

-    жеке идентификациялық код (ИИК) - аударушы мен бенефициардың  банктік шотының номері;

-    ақша аударушы коды (КОд) және  бенефициар коды (Кбе) - ол екі  символдан тұрады, біріншісі - резиденттік  белгісі, екіншісі экономика секторы;

-    бенефициар - ақша қаражаттарды алушы;

ақша аудару жүнінде клиенттен тапсырма алатын банк аударушының атауы

-    банк бенефициар - ақша қаражаттарды  келісім-шарт негізінде қабылдаушы  банк;

-    аударушының банктік идентификациялық  коды (БИК)9

-    филиалдар арасындағы айналымдар  коды (МФО)

-    төлем мақсатының коды - ҚРҮБ нормативті - қүқықтық актілерімен белгіленген  үш символдан тұратын, жүзеге  асатын төлемдердің кодтык белгісі;

-    бюджеттік сыныптау коды - салықтардың  (төлемдердің) қайтарылуы жүзеге  асатын коды;

-    валюталау күні - бенефициар банктік  шотына ақша қаражаттардың кіріске  алыну күні, оны төлемді жүргізуші  субъект белгілейді.

Төлем құжатында  еш бір түзетулерге жол берілмейді. Егер олар болатын болса, онда банк бүл тапсырманы орындаудан бас тартып, үш күн ішінде құжатты клиентке қайтарады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1.3 Валюталық шот операцияларының  есебі

Резиденттер арасындағы операциялар бойынша  нормативті актілермен қарастырылған  жағдайлардан басқа барлық төлемдер тек теңгеде жүзеге асу керек. Қазақстан Республикасында резидент және резидент еместердің жүргізетін валюталық операциялары үкілетті банк пен банктік емес қаржылық мекемелері арқылы жүзеге асады. Валюталық операцияларды жүргізудің негізі №115 2001ж. 20 сәуірде Ұлттық Банк қаулысымен бекітілген Қазақстан Республикасының «Валюталық реттеу туралы» № 54-1 1996ж. 24 желтоқсандағы Заңы және «Қазақстан Республикасында валюталық операцияларды жүргізу ережелері» болып табылады. Қазақстан Республикасында валюталық реттеудің негізгі органы Ұлттық Банк болып табылады. Өкілетті банктерде заңды түлғалар - резиденттермен шетел валютасындағы шоттардың ашылуы, жүргізілуі және жабылуы №266 2000ж. 2 маусымдағы «Қазақстан Республикасының банк клиенттерінің банктік шоттардың ашылу, жүргізілу және жабылу тәртіптері туралы» Нүсқаулықта күрсетілген тәртіпте жүзеге асады. Заңды түлға -резиденттерінің тауарлар (жұмыс, қызмет) экспорты үшін түсетін валюталық сомасы экспорт күнінен бастап 120 күн ішінде міндетті түрде банк шоттарына кіріске алынуы керек. Заңды түлғалар - резиденттер резидент емес тұлғаға төлем ақы жүргізген кезде үкілетті банкке дүрыс ресімделген құжаттарды (келісім-шарттар, инвойстар, коноссаменттер т.б.) үхынуы тиіс. Өкілетті банктер валюта заңының орындалуын тексеру мақсатында жүзеге асып жатқан валюталық операцияға тиісті қажетті қосымша ақпарат пен құжаттарды талап етуге қүқылы. Ағымдағы валюталық операциялар үкілетті банктер арқылы шектеусіз жүргізіледі.³ 2001ж. 31 наурызда №88 Қазақстан Республикасының Ұлттық Банк Басқармасымен бекітілген 1996ж. 24 желтоқсандағы «Валюталық реттеу туралы»    Заңға    және    «Капитал    қозғалысымен    байланысты    валюталық операцияларды   тіркеу  ережелеріне»   сәйкес   капиталдың  резидент  еместен резидентке  қозғалысымен  байланысты  операцияларды     жүргізу мен   есебін ұйымдастырудың тәртіптері бекітілген.

100 мың АҚШ  доллар эквиваленттен асатын  сомада мүліктердің Қазақстан  Республикасына келіп түсетін,  капитал қозғалысымен байланысты  келесі валюталық операциялар  міндетті түрде тіркелуге тиісті:

-     120 күннен астам резидент еместерден  несие алу;

-    экспорт-импорт мэмілелерін резидент  еместермен несиелеу;

-    Қазақстан Республикасына резидент  еместердің тікелей және портфельді  инвестициялар түрінде инвестициялар;

-    Интеллектуалды   меншік   объектілеріне   түгел   қүқықты   иемденуіне  резидент еместердің ақысын түлеуі;

-    Жылжымайтын    мүлікке    меншік    құқығына    иемденуінің    резидент еместердің ақысын түлеуі;

Аталған операциялардың тіркелімі сэйкес келісім-шартты (кредиттік  немесе инвестициялық мәміле, контракт, қатысушылар келісім-шарты) және квартал  сайынғы қаражаттардың қозғалысы  туралы есеп беруді қамтиды

Заңды түлғалар - резидент емес тұлғалармен заңды  түлға - резиденттермен шетел валютасындағы  есеп айырысулар қолма — қолсыз түрде валюталық шоттағы қаражаттар көлемнің шегінде ғана жүзеге асады. Валюталық қаржылар келесі күздерден  құрылуы мүмкін:

-    экспортты валюталық түсім;

-    жарғылық капиталға үлес;

-    резидент еместердің қаржылық  күмегі (гранттар);

-    үкілетті  банктердің,  шетел   банктердің,  қаржылық ұйымдардың  және басқа да шетел заңды  түлғаларының валюталық несиелері;

-    үкілетті банктер мен үкілетті  ұйымдар арқылы ішкі нарықта  теңгеге сатып алынған валюта;

Орындалған  жұмыстар мен күрсетілген қызметтерге  шетелдік валюта, яғни шетелдің ақшасы арқылы есеп айырысу сол операция жасалған күні Қазақстан Республикасы Ұлттық Банк мекемесі белгілеген ақша айырбастау курсы бойынша Қазақстан  Республикасының Ұлттық валютасымен (теңгемен) күрсетілуі тиіс.

Шаруашылық  субьектілері ақша қаражаттарын пайдаланады  және әртүрлі мынадай валюталарда:

1)  үлттық;

2)  еркін  айырбасталатын (шетелдік басқа  валюталарға еркін және шектеусіз  айырбастал атын);

3)  түйық   (айырбасталмайтын)   валютада   (жақьін   шетел   мен   дамушы елдердің үлттық валюталары);

4)  клиринг  валютасында (қарсылама талаптар  мен міндеттемелерді үзара есепке   алу   негізінде   қолма-қолсыз   есеп   айырысуға   қатысушылар  келіскен валютада) операциялар  жасайды.

ҚР  Ұлттық Банкі  Басқармасының   1997  жылғы  2  мамырдағы  №  206 қаулысымен бекітілген «Қазақстан Реслубликасында  валюталық операцияларды жүргізудің ережесіне» сәйкес валюталық операцияларды жасау үшін заңды және жеке тұлғалар үкілетті банктердің бірінде валюталық шот ашады. Шотты ашу үшін заңды түлғалар түмендегі құжатты тапсырады:

1)  Валюталық  шотты ашу туралы үтініш;

2)  Қүрылтай  құжаттарының нотариалды расталған  күшірмесі;

3)  Өкілетті  түлғалардың қойған қолдары мен  мүртабан белгісінің үлгілері;

4)  Мемлекеттік  тіркеу туралы куэлік;

5)  Салық   түлеуші   ретінде   есепке   қойғаны   туралы   салық   орғанының анықтамасы.

Резидент  заңды тұғалардың валюталық шотты, жүргізуі және жабуы «Клиенттердің екінші деңгейдегі банктерде банк шоттарын ашу, жүргізуі және жабу тәртібі туралы» 1997 жылғы 4 наурыздағы №61 Нүхқаулықта күзделген тәртіппен жүргізіледі.

9- «Шетелдік  валютадағы операцияларының есебі»  БЕС -ына сэйкес валютадағы  операциялар болып табылады. Мүндай  кезде субъект:

1.  Мүлікті  (тауарлы -материалдық қорларды, негізгі қүралдарды және т.б.  айналым активтерін) шетелдік валютаға  сатып алады немесе сатады.

2.   Түленуге  немесе алынуға тиіс сомасы  шетелдік валютада белгіленген  несиелерді алады немесе береді.

3.   Өзгедей   жолмен  активтерді  шетелдік  валютаға  сатып  алады  немесе  сатады,   шетелдік   валютамен   үзіне   міндеттеме   алады   немесе   сол міндеттемелер  бойынша валютамен есептеседі.

Заңды түлға - резиденттерге валюталық оп ерация бойынша есеп айырысуды қолма-қол  нысанда жүзеге асыруға рұқсат берілмейді. Валюталармен операциялар жүніндегі  бухгалтерлік есептегі жазулар бухгалтерлік есептің шоттарында операция жасалған күнгі ¥лттық Банктің бағамына қайта  есептелген ҚР-ның валютасында күрсетілуге  тиіс. Бұған қоса, валюталық шоттардағы ақша қаражаттарының қозғалысы туралы және шетелдік валютадағы басқа операциялар бойынша талдамалы шоттағы жазулар сонымен бірге есеп айырысу немесе төлем валютасында жүргізілуге тиісті.

Шетелдік  валютамен есеп айырысу эдетте мынадай  нысандарда жүргізіледі:

1)  Банктік  аударым-бүл бір банктің төлем  тапсырмасының басқа банкке пошта   немесе   телеграф   бойынша   салып   жіберуімен   жүргізілетін  операциясы;

2)  Құжаттамалық  инкассо - бүл импортшыдан (түлеушіден) ақша сомасын немесе тауар  құжаттарына қарсы белгілі бір  мерзімде түленетіндігін растауды  алуға экспортшының (кредитордың)