Касипорыннын каржысы

      Ішкі факторлар кәсіпорынның өзінің жұмысын ұйымдастыруына байланысты болады, ал сыртқы факторлар кәсіпорын еркіне бағынышты емес. Қаржылық тұрақтылықтың ішкі, маңызды факторларының бірі - бұл қаржы ресурстарының құрамы (мен құрлымы, оларды басқару стратегиясы мен такти-касының дұрыс таңдалып алынуы. Кәсіпорынның өз қаржы ресурсы, соның ішінде таза табысы қаншалықты көп болса, соншалықты ол өзін жайлы сезіне алады. Сыртқы факторларға шаруашылық жүргізудің экономикалық жағдайының әсері, қоғамда үстемдік етуші техника мен технология, төлеу қабілеті бар сұраныс және тұтынушылар табысының деңгейі, ҚР үкіметінің салық және несие саясаты, кәсіпорынның қызметін бақылау жөніндегі заң актілері, сыртқы экономикалық байланыс және тағы басқалар жатады.    
 

         2.2  Кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығын талдау.

       

        Талдау жүргізушінің келесі әрекеті баланс активінің құрылу көздерін талдау болады. Бұл кезде кәсіпорын мүлкінің келіп түсуі, оны сатып алу және оны құрылуы да, кәсіпорынның өзінің де, қарызға алынған капиталдың да есебінен жүргізілуі мүмкін екендігін есте сақтау керек. Ал меншікті капитал мен қарызға алынған капиталдың арасындағы қатынас оның қаржылық тұрақтылығын көрсетеді.                                                                                                                        

        Нарық қатынасы жағдайында кәсіпорынның қызметі және оның дамуы көбі-не өзін өзі қаржыландырумен, яғни меншікті капиталдың көмегімен жүзеге асырылады. Тек ол капитал жетпегенде ғана шеттен капитал тартылады. Бұл кезде қиын болса да сырттан тартылған капиталдан қаржылық тәуелсіздік аса маңызды орын алады, бірақ онсыз әрине мүмкін емес. Сондықтан да қаржылық есеп берудің ағымдағы активтерінің құрастырылу көздерін шектеу керек. Оның ең аз бөлігі өндірістік бағдарламаны қамтамасыз ету үшін  өзінің кейбір кезеңдерінде ағымдағы активтерге әдеттегіден жоғары, яғни қосымша қажеттілік туғанда, ол банктердің қысқа мерзімді несиелерімен және коммерциалық несиелерімен жабылады.  

       Меншікті капиталдың көлемін ғана анықтап қоймай, сонымен бірге капиталдың жалпы сомасындағы оның үлес салмағын да анықтау маңызды. Бұл көрсеткіш арнайы әдебиеттерде әр түрлі атпен берілген (тәуелсіздік коэффициенті,), бірақ оның мәні бір ғана - бұл коэффициентке қарап кәсіпорын сырттан тартылған қаржыдан қаншалықты тәуелсіз екендігін және өз қаражатын қаншалықты жұмсай алатынын көруге болады. Тәуелсіздік коэффициентін меншікті капиталды барлық авансталған капиталға бөлумен анықтай-ды:

                            Ктс = Мк:Ак    (1)

   Мұндағы: Ктс - тәуелсіздік коэффициенті;                                                                        

   Мк - меншікті капитал;                                                                                                                       

   Ак - авансталған капитал (баланс валютасы жиыны, яғни қаржыландырудың жалпы сомасы).                                                                                                               

Бұл коэффициенттің өсуі кәсіпорынның қаржылық тәуелсіздігі жоғары екен-дігін көрсетсе, алдағы уақытта қаржылық қиындықтардың азаятындығын көрсетеді.

       Тәуелсіздік коэффициентіне кері көрсеткіш болып табылатын қатысты-рылған капиталдың  барлық авансталынған капиталдағы үлес салмағы тәуелділік коэффициенті деуге де болады. Ол мына формулармен анықталады:

                         Кт = Қк:АК  немесе Кт = 1 - Ктс     (2)

   Мұндағы: Кт -   тәуелділік коэффициенті;                                                                           

   Қк -   қатыстырылған капитал;                                                                                              

   Ак -  авансталған капитал (баланс валютасы, жиыны);                                                    

   Ктс- тәуелсіздік коэффициенті.                                                                                           

   Бұл коэффициент  авансталған  капиталдың  жалпы сомасындағы қа  рыздың үлесін сипаттайды.                                                                                                                               

    Бұл үлес жоғары болған сайын, кәсіпорынның сыртқы каржыландыру көздерінен тәуелділігі жоғарылайды.

       Келесі, кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығын сипаттайтын меншікті капиталдың қатыстырылған капиталға қатынасын көрсететін қаржыландыру коэффициенті болып табылады.

                           Кқ = Мк:Қк        (3)       

   Мұндағы: Кқ - қаржыландыру коэффициенті;                                                                 

   Мк - меншікті капитал;                                                                                                              

   Қк - қатыстырылған капитал.                                                                                           

Бұл коэффициент жоғары болған сайын, соғұрлым банктер мен инвесторлар   қаржыландыруға соғұрлым сенімді кіріседі.

      Кәсіпорынның тәуелсіздік (дербестік) дәрежесін сипаттайтын ең бір маңызды көрсеткіштердің бірі қаржылық тұрақтылық коэффициенті болып табылады немесе оны басқаша инвестицияларды жабу коэффициенті деп атайды. Ол меншікті және ұзақ мерзімді қарыз капиталының жалпы (авансталған) капиталдағы үлесін сипаттайды және мына формуламен анықталады:

                          Кқт=( Мк  + ҰМ ) / Ак     (4)                                                                                             

   Мұндағы:

    Кқт - қаржылық тұрақтылық коэффициенті;                                                        

     ҰМ - ұзақ мерзімді міндеттемелер;                                                                                     

     Ак -  авансталған капитал (баланс валютасы, жиыны);                                                                                                                                       

Бұл дербестік коэффициентімен салыстырғанда анағұрлым жұмсақ көрсет-кіш. Батыс тәжірибесінде бұл коэффициенттің қалыпты мәні 0,9-ға тең болуы керек ал оның 0,75-тен төмендеуі қауіпті.

      Капиталдың құрылымын қалыптастырудың тиімділігін (қолайлылығын) анықтау үшін жоғарыда келтірілген көрсеткіштермен қатар инвестициалау коэффициентінде қолдану ұсынылады. Ол батыс фирмаларында кеңінен қол-данылады және меншікті капиталдың негізгі құралдарға қатынасымен анықта-лады.

                      Ки=Мк / Нк              (5)                                                                                    

   Мұндағы:

Ки - инвестициялық коэффициенті;      

     Мк - меншікті капитал;                                                                                                                       

      Нк -  негізгі капитал  

   2-кесте. Кәсіпорынның қаржыландыру  көздерінің өзгерісін талдау                                                                                  

 
 

     2-кестеде  кәсіпорынның балансының  қаржыландыру көздерінің құрылымы берілген.Барлық пассивтер 2009жылы 10225335,8 теңгені құраса,оның ішінде қысқа мерзімді міндеттемелер 33,5% ,яғни 3053 теңгені құрады.Бұл көрсеткіш басқа да ерікті және міндетті төлемдер негізінде жасалған.Ал 2010 жылы барлық пассивтер 2955937,7 теңгеге өсіп,яғни 13181273,49 теңгені көрсетті.

    Кәсіпорынның капиталы 2010жылды 2009 жылмен салыстырғанда 2528608,7 теңгеге өскен,яғни 30,3% құраған.

   Кәсіпорын жоғары немесе төмен дәрежеде өтімді болуы мүмкін, себебі ағымдағы активтердің құрамына әртекті төлем қаражаттары кіреді, бұлардың ішінде қысқа мерзімді міндеттемелерді жабуға арналған оңай өткізілетін де, қиын өткізілетін де қаражаттар болады. 

3-кесте.«АБС-Қызылорда»ЖШС-ң 2009-2010 жылғы баланс активтерінін  

                                                     құрамы мен құрылуы