Бухгалтерлик баланс

Баланстың ең бірінші  сатысы 1-ші қыркүйек 2004 жылы «Асан жК» ұйымының бастапқыдағы кіріспе бухгалтерлік балансы (мың теңге) 

 

Активтер	Сомасы	Меншікті капитал	Сомасы
Банктегі ақша	950,0	Меншікті капитал	950,0
Барлығы	950,0	Барлығы	950,0

 

Бұдан екі жақтылық принциптің орындалғандығын, тепе-теңдіктің сақталғандығын көреміз.

3 қыркүйек 2004 жылы «Асан  жК» ұйымы 300,0 мың теңгеге ғимарат  сатып алып, тиісті бастапқы құжат  жасады да, «Асан жК» ұйымына  кіріске алды, сонда:

3 қыркүйек 2004 жылығы «Асан жК» үйымының балансы

(мың теңге)

 

Активтер	Сомасы	Меншікті капитал	Сомасы
Ғимараттар	300,0	Меншікті капитал	950,0
Банктегі ақша	650,0 (-)
Барлығы	950,0	Барлығы	950,0

 

3 қыркүйек 2004 жылғы екінші  операцияның егізінде банктегі  ақшаның азайып, жаңа активтің (ғимараттың) пайда болғандығын көруге болады.

6 қыркүйек 2004 жылы «Асан жК» үйымы «Ақ жол»

компаниясынан 50,0 мың  теңгенің тауарын уақытша қарызға  алып, 30 күн ішінде тауар ақшасын төлеуді өз шндетіне алды сонда:

6 қыркүйек 2004 жылғы «Асан  жК» ұйымының балансы

(мың теңге)

 

Активтер	Сомасы	Меншікті капитал	Сомасы
Ғимараттар	300,0	Меншікті капитал	950,0
Тауарлар	50,0	Несиелендірушілер	50,0
Банктегі ақша	650,0
Барлығы	1000,0	Барлығы	1000,0

 

6 қыркүйек 2004 жылғы үшінші  операцияның негізінде тағы да  жаңа активтің (тауарлар) пайда болып,  осы тауарлар үшін «Асан жК» ұйымының алдағы кезеңде төлейтін қарызы туындады. Яғни осы ұйымның алған қарызы несиелендірушілер деп аталынады.

10 қыркүйек 2004 жылы қүны 10,0 мың теңге тұратын тауар  «Бек» фирмасына сатылды. Сатылған тауар ақшасы (10,0 мың теңге) кейіннен төленетін болып келісілді сонда:

 

10 қыркүйек 2004 жылғы «Асан  жК» ұйымының балансы (мың теңге)

 

Активтер	Сомасы	Меншікті капитал	Сомасы
Ғимараттар	300,0	Меншікті капитал	950,0
Тауарлар	40,0	Несиелендірушілер	50,0
Берешектер	10,0
Банктегі ақша	650,0
Барлығы	1000,0	Барлығы	1000,0

 

10 қыркүйек 2004 жылғы төртінші  операцияның негізінде тауарлар   сомасының   азайып,   тағы   да   жаңа   активтің (берешектердің)  пайда болғандығын көруге болады. Осы ұйымға басқалардың берешек  қарыздары берешектер деп аталынады. 13 қыркүйек 2004 жылғы «Асан жК» ұйымының балансы (мың теңге)

 

Активтер	Сомасы	Меншікті капитал	Сомасы
Ғимараттар	300,0	Меншікті капитал	950,0
Тауарлар	35,0	Несиелендірушілер	50,0
Берешектер	10,0
Банктегі ақша	655,0
Барлығы	1000,0	Барлығы	1000,0

 

13 қыркүйек 2004 жылғы бесінші  операцияның негізінде активтердің  бір бабы - тауарлар сомасының  азайып, активтердің екінші бабы - банктегі ақшаның көбейгендігін  көрсетті.

15 қыркүйек 2004 жылы «Асан  жК» ұйымы «Бек» фирмасының  несиесінің бір бөлігін 5,0 мың теңгесін банктегі есеп айырысу шотынан төледі сонда:

15 қыркүйек 2004 жылғы «Асан  жК» ұйымының балансы (мың теңге)

 

Активтер	Сомасы	Меншікті капитал	Сомасы
Ғимараттар	300,0	Меншікті капитал	950,0
Тауарлар	35,0	Несиелендірушілер	45,0
Берешектер	10,0
Банктегі ақша	650,0
Барлығы	995,0	Барлығы	995,0

 

15 қыркүйек 2004 жылғы алтыншы  операцияның негізінде банктегі  ақшаның азайып, несиелендірушілерден  алынған қарыз сомасының азайғандығын  көруге болады. Баланстың оң жағы мен сол жағы бірдей сомаға азайды.

30 қыркүйек 2004 жылы «Асан  жК» ұйымына 10,0 мың теңге берешек болып қалған «Бек» фирмасы 7,0 мың теңгені төледі қайтарды) сонда:

30 қыркүйек 204 жылгы «Асан  жК» ұйымының балансы (мың теңге)

 

Активтер	Сомасы	Меншікті капитал	Сомасы
Вшараттар	300,0	Меншікті капитал	950,0
Тауарлар	40,0	Несиелендірушілер	45,0
Берешектер	3,0
Банктегі ақша	657,0
Барлығы	995,0	Барлығы	995,0

 

Жоғарыда келтірілген  алты операцияның мазмүнынан кез-келген бір факті мен операция екіжақты жазуға түсіп, баланстың жекелеген баптарына өзгерістер енгізетіндігін көруге болады. Төменде активтер, меншікті капитал және міндеттемелер өрісінде орын алған шаруашылық операциялары мысалдарына түсінік береміз.

Операциялар мазмұны.

1.Несиеге алынған тауарлар - активтер мен міндеттемелер(несиелендірушілер) сомасын көбейтті.

2.Ақшасы төленіп, тауарлар  сатылып алынды: активтер(тауарлар) көбейді, банктегі ақша (активтер) азайды.

3.Несиелендірушілердің  берген карызы - банктегі ақша (активтер) азайды, міндеттемелер де (несиелендірушілер) азайды.

4.Осы үйымның қожайыны  банктегі ақшаға қосымша капитал  құйды: банктегі ақша (активтер) мен  капитал көбейді. 

5.Ұйымның қожайыны  өзінің жеке мұқтаждығына осы  үйым кассасынан ақша алды: активтер (ақша) азайды, капитал сомасы да  азайды. 6.Несиелендірушілерге ұйым  қожайыны осы ұйым есебіне  жатпайтын өз қалтасынан ақша  берді: міндеттемелер (несиелендірушілер)  сомасы азайып, меншікті капитал сомасы көбейді.

Осы айтылғандар негізінде, біздер Активтер = Меншікті капитал + Міндеттемелер  сомалары әрқашан да тспе-теңдікте болатындығын және екіжақтылық принциптің сақталғандығын тағыда көріп отырмыз.

Баланс жүргізу қажеттілігінің кейбір теориялық мәселелері

Баланс жүргізу жалпы  бухгалтерлік есеп жүйесінің теориялық  негізін қалайтын әдіснамалардан түрады. Баланс жүргізу теориясы балансқа тән принциптерді, баланстың экономикалық құрылымын, баланстағы тараулар мен баптардың экономикалық мәнін бағалау, осылардың негізінде экономикалық жағынан тиімді шешімдер қабылдау болып табылады. Баланс жүргізу теориясы экономикалық қагынастарды тиімді жүргізу бағытында капитал қалыптастыру, мүның функционалды аспектілерін зерттеу үрдісіндегі маңызы өте зор. Екі жақтылық теория бухгалтерлік баланспен тікелей байланыста болады. Баланс жүргізу теориясының негізінде бухгалтерлік есеп жүйесінің әдіснамалық ережелері қалыптасады. Бухгалтерлік есеп счеттарын жүргізу арқылы бухгалтерлік есеп жүйесінің техникалық жақтары іске асырылады.

Бухгалтерлік есепті арнайы жүйеге келтіру үш аспектіден және құрамдас сабақтастықтан түрады:

 

Екі  жақтылық        Бухгалтерлік  есеп  счеттары   Бухгалтерлік баланс

 

Баланс жүргізу теориясы екі жақтылық принциптен (түрақты түрде екі жақтылықтың сақталуынан), сондай-ақ шаруашылық операцияларын счеттарға жазудан қалыптасады. Есеп объектілері деп - әрбір ұйымдардағы орын алған фактілер мен операцияларды және атқарылған қызметтерді айтуға болады.

Он тоғызыншы ғасырдың басында Италияның ғалымы Эмануэл Пизани баланстық теорияның негізін салды. Ол «статмография» үғымын енгізген. Грек тілінде «статмо» - баланс, «графия» - жазып талдау деген ұғым береді.

Ертеректе бухгалтерлік есеп счеттары экономикалық және бюджеттік  болып екі топқа бөлінген. Мүмкін осылайша бөлуге қарай қаржылық және басқарушылық есеп пайда болған болар.

Бухгалтерлік баланс - ұйымдардың экономикалық өміріндегі капиталдың шеңберлі айналысы процесін зерттеуші әдіс. Өзінің пәндік қасиеті түрғысынан капитал әрқашан да нақтылық мақсатта, құндық маңызда болады. Капталдың негізгі орындаушылық қасиеті бухгалтерлік баланстың активінде экономикалық ресурстар түрінде сипатталады. Баланстың пассивіндегі көздер міндеттемелер түрінде мақсаттық сипатта болып, құқықтық қатынастарды құрайды. Пассивтік көздер құқықтық қатынастардың пайда болуы мен себебтерін, сондай-ақ акционерлердің (қатысушылардың) мүддесін қорғайды.

Несиелендірушілер, акционерлер, қаржы салымшы инвесторлар мақсаты  осы ұйымның мүліктерін таратып  алу емес, ақшаны ақшаға айналдырып табыс алу болып табылады. Мүндай мақсаттар мен себептер негізінде ұйымдар мүмкіндігін (активтерін) екі түрге: құқықтық мүліктерге (таза активтер) және мүліктік міндеттемелерге бөліп қараған жөн. Бұдан таза активтер және шартты активтер ұғымы туындайды.

Ұйымдарды ең әуелгі бастапқы кезеңде ұйымдастыру үшін активті  қаражаттар қалыптастырудың көздері  қарастырылады. Белгілі көлемде  қаржы көздері табылмаған жағдайда, ұйымдардағы бухгалтерлік баланс инвестицияланған капиталдың шеңберлі айналысын әрбір экономикалық фазаларға қарай бағалап отыруды мақсат тұтады.

Инвестицияланған капитал  кәсіпкерлік әрекеттің негізін  құрап, осы кәсіпкерліктің (ұйымның) құрылу себептерін және капитал айналысының  базисін қалыптастырады.

Егер, біздер екі жақтылық дүниені пәлсафалық категория түрінде қарайтын болсақ, онда бухгалтерлік есепке тән қор көздерін - «базис», ал активті қаражаттарды - «қондырма» деп сипаттауға да болады. Яғни «статмо» ұғымын базистік тұрақтылық, ал «графия» үғымын қозғалыстағы қондырма деп қарайтын болсақ, онда бухгалтерлік есеп дүниесіндегі екі жақтылық принципті пәлсафалық жағынан ары қарай зерттеу мүмкіндігі зор болар ма еді.

Активтерді қозғалыстағы қондырма категориясына тән деп  қараған жағдайда капитал айналысының  мақсаты есепті жылы алынған қаржылық қорытындының өсу қарқынымен өлшенеді. Қаржылық қорытындының өсу қарқыны жылдан-жылға көбейген жағдайда капиталды қайта инвестициялау, мүның көлемін арттырып отыру мүмкіндігі туындайды. Осы айтылғандарға байланысты капиталдың шеңберлі айналысы есебін жүргізіп, жинақтауға, талдауға арналған бухгалтерлік баланстың одіснамалық функциялары (қасиеті) өте зор. Сонымен қатар бухгалтсрлік баланстағы жинақталған көрсеткіштер мен ақпараттар нстпінде қаржылық қорытынды есеп жасап, капитал қозғалысын багалау мен талдауға болады.