Ақша қаражаттар қозғалысының аудиті

Түсімді бақылау.

Ақшалай шығындарды бақылау.

Есеп шоттардағы ақшалай қаражатты  бақылау.

Кассалық қалдықты салыстыру.

Есеп шоттардағы ақшалай қаражатты  бақылау.

Кассалық қалдықты салыстыру.

Есептік (валюталық) шоттарды салыстыру.

Кассадағы ақшалай қаражатты кассада  деп, саналатын ақшалай қаражаттың бар-жоғын айқындау және қатаң есептегі банктерді парақтау санап шығу жолымен  түгендейді. Түгендеу қортындыларын  «Ақшалай қаражаттың бар-жоғын түгендеу» актісімен жеке ресімдейді.

Кассаны түгендеу кассалық операцияларды жүргізудің шаруашылық жүргізуші субъектінің басшысы  бекіткен және жете дайындалған ережелерге сәйкес өткізіледі. Қатаң есептегі құжаттар мен бланкілер (авиа және теміржол билеттері, бензинге талон және басқалары) кассаларын түгендеу, әдетте кенеттен, кассир мен бас бұхгалтердің қатысуымен кассада сақталатын басқа құндылықтарды тексеріп және оны қолма-қол ақшаны түгел парақтап санау арқылы жүргізіледі. Түгендеу басталғанға дейін (бірнеше каса болған жағдайда) олар мөрленіп жабылады. Кассир түгендеу сәтінде кассалық есеп жасап, ақшалай қаражаттың қалдығын кассалық кітап бойынша шығарады.  Кассирден барлық кірістік және кассада кіріске алынбаған және есептеп шықпаған сома жоқ деген қолхат алынады. Ақша саналғаннан соң кассадағы ақшалай қаражатты түгендеу актісі жасалады. Алынған түгендеу қорытындысы бухгалтерлік есептің мәліметтеріме касслық кітап бойынша салыстырылады. Актіде кассирдің табылған бұрмалаулар туралы түсініктемесі мен түгендеу қорытындысы бойынша бұдан былайғы шешімі туралы субъект басшысының қарары (резолюция) жазылады.

Акт ұйым кассасында тұрған ақшалай  құжаттардың, ақшаның бар-жоғын түгендеу нәтижелерін еөрсету үшін қолданылады. Комиссия ұйым кассасындағы тұрған ақшалай құжаттарды, барлық ақшаны түгел қайтадан есептеу жолымен ақшаның бар болуын тексереді. Акт екі дана болып жасалады және түгендеу, комиссиясы мен  материалдарға жауапты адам қол қояды. Бір данасы ұйым бұхгалтериясына беріледі, екіншісі материалдық жауапкершілікті адамда қалады. Түгендеу басталғанға дейін ақша , ақшалай қаражаттардың сақталуы үшін жауап беретін материалдарға жауапты адамнан қолхат алынады. Қолхат форманың тақырыптық бөлігіне кірген. Материалдарға жауапкер адам құжаттарды тапсырған материалдарға жауапты (қолма-қол ақшаны, ақшалай қаражаттарды тапсырған материалдарға жауапты адамға, ақшаны, ақшалай қаражаттарды қабылдаған материалдарға жауапты адамға және бұхгалтерияға).

Түгендеуді өткізгенде мыналарды  тексеру қажет: кассирмен толық  материалдық жауапкершілік туралы шарт жасалды ма немесе одан «Кассирдің міндеттемесі» алынды ма, кассаеың жарақтандырылуы сейф кілтінің көшірмелері  сақталатын талаптарға сай ма?

Мысалы. Кассаны түгендегенде 150 теңге  артық шығу табылды, бұл жағдайда кірістік кассалық ордер жазылады және олар мынадай жазбалармен рәсімделеді.

1111 «Кассадағы ақша қаражаты»  шот дебеті

4127 «Негізгі емес қызметтен басқа табыстар» шот кредиті    150 теңге.

Егер кассаны түгендеу кезінде 5000 теңге кем шығу табылса, мұндай жағдайда:

• анықталған кем шығу сомасына шығындық кассалық ордер жазылады

1129 «Басқа да дебиторлық берешек»

1010 «Кассадағы ақша қаражаты» шот кредиті   5000 теңге. кем шығу кассир есебіне қойылды.

 

2.2 Ақшалардың қозғалысының ішкі аудиті

Кәсіпорындар мен ұйымдардағы  ақшалардың қозғалысын  ішкі бақылаудың қажеттілігі:

а) активтердің түгелдігін бақылау  үшін;

ә) кәсіпорынның қаржылық саясатпен  сәйкестігін қамтамасыз ету үшін;

б) бұхгалтерлік есепте көрсетілген  деректердің сенімділігін қамтамасыз ету үшін және тағы да басқа жағдайларға  байланысты.

Ақшалар және басқа да өтімділігі жоғары активтерге ішкі бақылау жасаудың қатал жүйесі қаржылық есепті ұйымдастырушылар үшін ақшалармен олардың баламаларына (эквиваленттеріне) жүргізілген бақылаулар дәл және сенімді ақпарат болып табылатындығына сенімділіктерін арттырады (ұлғайтады).  Ақшалардың сақталуын қамтамасыз ету, яғни оны қорғау көптеген кәсіпорындар мен ұйымдардың ең маңызды мәселесі болып  табылады. Ақшаларды жасыру немесе оны ұрлау өте оңай, өйткені олардың белгілі бір белгілеріжоқ және тез айырбасталады (конвертизацияланады).  Кәсіпорындар мен ұйымдарда ақшаларға ішкі бақылау жасау мынадай функцияларды жүзеге асыруы, яғни атқаруы қажет:

• ақшалардың жеке есебін жүргізу мен бөлек сақталуын бақылау;
• қолма-қол есеп айырысу негізінде жүргізілген операциялардың есебін бақылау;
• кассада тек қана күнделікті қажетті мөлшерде ақша сақтау;
• касса қалдығын белгіленген мерзімде уақтылы тексеру;
• табыс әкелмейтін ақшалардың қайтарылуын қамтамасыз ету;
• ақшалардың сақталуына жеке тұлғаның жауап беруі;

Ақшалардың келіп түсуін бақылау  кез келген кәсіпорындар мен ұйымдарда  түрлі операцияларды орындауға  және пайдалануға байланысты жүргізіледі. Есеп айырысуды қолма-қол жүргізу, орындалған операцияларды тіркеп жазып отыру және оны ақша қалдығымен салыстыру, сондай-ақ ақшамен есеп айырысуды белгілі бір адамға міндеттеу  ақшалардың ұрлануын, орындалған операциялар үшін толтыратын құжаттардың толтырылуында қателіктердің  жіберілуін болдырмайды. Ұрлықтар мен қателіктер болғанның өзінде олардың саны азаяды. Ақшалардың үздіксіз және тұрақты банк шоттарына келіп түсуін басынан бастап бақылау мақсатымен есептеу және тіркеп жазу жұмысы үшін жауапты адам тағайындау мыналарды қажет етеді:

-кешіктірмей уақытында есептеу;

- кешіктірмей уақытында жазу;

- алынған ақшаларды дер кезінде  депоненттеу.

Ақшаларды басқару функциялары  мен оны тиісті құжаттарға  тіркеп жазу функцияларының жүзеге асырылуына үздіксіз  бақылау жасау ұйымның кассалық операцияларына күнделікті қабылданатын және касса арқылы төлемдер жүргізілетіндігі туралы есепті құрайды.

Кәсіпорындар мен ұйымдар өздерінің  ақшаларының жұмсалуын бақылау  мақсатымен  басқа заңды және жеке тұлғаларға ақша төлеу барысында арнайы үлгідегі құжаттар белгілі тәртіп бойынша толтырылған жағдайда ғана төлем жүргізуге болатындығын белгілейді. Кәсіпорындар мен ұйымдар өзінің ақшаларын банк мекемесінде сақтауға тиіс екендігін бұның алдында айтып кеткен болатынбыз. Бұл бір жағынан кәсіпорындар мен ұйымдар үшін ақшаларының қозғалысын бақылаудың маңызды әдісі болып табылады және оның мынадай артықшылықтыры да бар:

-Ақшаларының түгелдігіне, сақталуына  банк мекемесі толығымен жауап  береді.

-Банк мекемесінің тарапынан  ақшалардың жеке есебі жүргізіледі.

-Бұл жерде сақталатын ақшалардың  ұрлану қаупі (мүмкіндігі) кәсіпорындар  мен ұйымдардың өзінде сақталатын  ақшаға қарағанда төмен.

 

ІІІ - бөлім.АҚША ҚАРАЖАТТАРЫ ҚОЗҒАЛЫСЫНА ЕСЕП

БЕРУДІ ТАЛДАУ

3.1 «Береке» компаниясының  ақша қаражаттары қозғалысының есебіне талдау

«Береке» компаниясының  реквизиттері

СТН № 582000027863. Астана қаласындағы  «Центркредит» банкіде №002609819 есеп айырысу шоты бар. Кәсіпорының мекен-жайы: Астана қаласы Абай көшесі №50 үй.

Директордың аты-жөні –Маканова А.Т.:

Бас бухгалтердің аты-жөні – Мұратов И.М.

Кәсіпорын сауда және коммерциялық-делдалдық  қызметпен айналлысады. 2006 жылы ұйымдастырылып өзінің жұмысын бастады.

І.Кәсіпорын 2006 жылы  ұйымдастырылып жұмыстың бастағанынан жылдың 1 қаңтарына  кіріспе баланс 2000000 тенге болады.

ІІ.2006-2009 жылдары компанияда қаржылық және шаруашылық операциялар жасалды:

А) «Береке» компаниясының  белгілі бір жағдайдағы міндеттерді шешу жолдары:

31.12.09 ж. «Береке» компаниясының  бухгалтерлік балансы

Бап атауы	Есептік кезеңнің басында	Есептік кезеңнің соңында
1	2	3
Активтер
Ағымдық активтер
Ақшалай қаражат	48000	80000
Қысқа мерзімді инвестициялар	150000	138000
Алу шоты	78000	70000
Тауарлы-материалдық қорлар	133000	167000
Алдағы кезең шығыстары	28000	24000
Ағымдық активтердің қорытындысы	437000	479000
Ұзақ мерзімді активтер
1	2	3
Негізгі құрал-жабдықтар	528000	766000
Тозу(жинақталған амортизация)	91000	125000
Ұзақ мерзімді активтердің қорытындысы	437000	641000
Барлық активтер	874000	1120000
Міндеттемелер
Ағымдағы міндеттемелер
Төлеу шоты	30000	73000
Төлемге арналған ағымдағы табыс салығы	28000	26000
Есептелген шығыстар	32000	35000
Ағымдағы міндеттемелердің қорытындысы	90000	134000
Ұзақ мерзімді міндеттемелер
Төлем облигациялары	268000	318000
Ұзақ мерзімді міндеттемелердің  қорытындысы	268000	318000
Міндеттемелердің  қорытындысы	358000	452000
Меншікті капитал
Жай акциялар	223000	323000
Қосымша төленген капитал	138000	138000
Бөлінбеген табыс	155000	207000
Қорытындысы	516000	668000
Барлық міндеттемелер мен меншікті капитал	874000	1120000

 

 

«Береке» компаниясының  1.01.09 –інен бастап 31.12.09 ж. аралығындағы кезеңде кірістер мен шығыстар туралы есеп беру түрі

 

Тауарларды (жұмыс, қызмет) сатудан  түскен табыс	800000
Өткізілген тауарлардың (жұмыс, қызмет) өзіндік құны	500000
Жалпы табыс	300000
Өткізу бойынша шығыстар және жалпы  әкімшілік шығыстары, барлығы	170000
оның ішінде негізгі құрал-жабдықтардың амортизациясы бойынша шығыстар	36000
Сыйақы төлеу бойынша шығыстар	46000
Сыйақы түріндегі табыс	20000
Құнды қағаздарды сатудан түскен табыс	18000
Негізгі құрал-жабдықтарды өткізуден  түскен табыс	5000
Салық салынғанға дейінгі таза табыс	127000
Табыс салығы байынша шығыстар	20000
Салық салынғаннан кейінгі таза табыс	107000

Қосымша ақпарат:

1. Құнды қағаздар 50000 теңге сомасына сатып алынды;
2. Құнды қағаздар 80000 теңге сомасына өткізілді. Олардың сатып алу құны – 62000 теңге;
3. Негізгі құрал-жабдықтар 128000 теңге сомасына сатып алынды;
4. Негізгі құрал-жабдықтар 120000 теңге сомасына өткізілді. Бастапқы құны – 10000 теңге, тозу құны – 2000 теңге;
5. Атаулы құны 120000 теңге болатын облигациялар шығарылып, қолма-қол ақшасыз есеп айырысу негізінде негізгі құрал-жабдыққа айырбасталады;
6. 100000 теңге сомасында атаулы құны 5 теңгені құрайтын 20000 жай акциялар шығарылды;
7. 55000 теңге мөлшерінде дивиденттер төленді.

 

«Береке» компаниясының  тікелей әдіс бойынша шешу:

 

Кірістер мен шығыстар туралы есеп беру	Түзету	Ақша айналымы туралы есеп беру
		Ақша түсімі	Ақшаның шығуы
1	2	3	4
800000 табыс есептелді	ДБ 8000-ға кемітілді	+800000 +8000 = 808000
Өткізілген тауарлардың өзіндік  құны ӨТӨҚ 500000	ТМҚ 34000-ға арттырылды		- 500000 - 34000 + = - 491000
	КБ 43000-ға арттырылды
Есептелген шығыстар 170000	Амортизация бойынша шығыстар 36000		170000 + 36000 = 134000
Бухгалтерлік баланс: Алдағы кезең  шығыстары (АКШ)	АКШ сальдосы 4000-ға кемітілді		+ 4000
Есептелген шығыстар бойынша КБ	3000-ға арттырылды		+ 3000

 

 

1	2	3	4
Сыйақы төлемі бойынша есептелген шығыстар 46000	Есептелген сайақы бойынша КБ сальдосын өзгерту - 0		- 46000
Сыйақы түрінде есептелген табыс 20000	Есептелген сайақы бойынша КБ сальдосын  өзгерту - 0	+ 200000
Құнды қағаздарды сатудан түскен табыс - 18000	Операциялық қызметтен түсетін  табысқа  қатысы жоқ
Негізгі құрал-жабдықтарды өткізуден түскен табыс - 5000	Операциялық қызметтен түсетін  табысқа  қатысы жоқ
Табыс салығы байынша есептелген шығыстар 20000	Есептелген сайақы бойынша КБ сальдосын  өзгерту - 2000		-20000- 2000  = -22000
Қорытындысы		+828000	- 686000
Операциялық қызметтен түскен ақшаның таза өзгеруі	+ 142000 (828000-686000)

 

«Береке» компаниясының  ақша айналымы туралы есеп беру – тікелей әдісі

№	Бап атауы
1	2	3
1	1. Операциялық қызметтен түскен  ақша айналымы
2	Ақша түсімі:	828000
3	тауарларды(жұмыс, қызмет)  өткізуден түскені	808000
4	алынған сыйақы бойынша	20000
5	Ақшаның шығуы:	686000
6	жабдықтаушының шотын төлеу  бойынша	491000
7	төленген шығыстар бойынша	127000
8	сыйақымен төленген шығыстар бойынша	46000
9	төленген салық бойынша	22000
10	Операциялық қызметтен түскен ақшаның  таза өзгеруі	+142000
11	2. Инвестициядлық қызметтен түскен  ақша айналымы
12	Ақша түсімі:	93000
13	негізгі құрал-жабдықты өткізуден  түскені	13000
14	құнды қағаздарды өткізуден түскені	80000
15	Ақшаның шығуы:	178000
16	құнды қағаздарды сатып алу бойынша	50000
17	негізгі құрал-жабдықтарды сатып  алу бойынша	128000
18	Инвестициядлық қызметтен түскен ақшаның таза өзгеруі	-85000
17	3. Қаржы қызметінен түскен ақша  айналымы
20	Түсім:	100000
21	Жай акциялардың эмиссиясынан түскені	100000
22	Шығуы:	125000
23	Облигациялар бойынша төлемге	70000
24	Дивиденттердің төлемі бойынша	55000
25	Қаржылық қызметтен түскен ақшаның  таза өзгеруі	-25000
26	Бастапқыдағы ақшаның сальдосы	48000
27	Соңындағы ақшаның сальдосы	80000
28	Бір жыл ішіндегі ақша өзгерісінің  қорытындысы  (+ 142000-85000-25000)	+32000