Қаржылық нәтижені анықтаудағы кірістер мен шығындар есебінің көрінісі

      1.2. Материалдық емес  активтер есебін  анықтау. 

      Тауарлық  белғі алынады:

      а) келісімшарттық құнға:

      106 «Басқадай материалдық емес ақтивтер» шот   дебеті

      671 «Төленуғе тиіс шоттар» шот кредиті 100 000;

      ә) ҚҚС сомасына: 331 «Өтелетін ҚҚС» шот дебеті

      671 «Төленуге тиіс шоттар» шот кредит! 16 000.

      Айырбасқа берілген бағдарламамен қамтамасыз етудің нақты өзіндік құны есептен шығарылды: 841 «Материалдық емес активтердің істен шығуы бойынша шығындар» шот дебеті

      102 «Бағдарламамен қамтамасыз ету»  шот кредит! 60 000.

      Сатып алушыға шот үсынылады:

      а) берілген бағдарламамен қамтамасыз етудің келісімшарттық құнына: 301 «Алуға арналған шоттар» шот дебеті

      721 «Материалдық емес активтердің  істен шығуынан түскен кіріс» 
шот кредиті 80 000;

      ә) Келісімшарттық қүнының 15% ҚҚС сомасына: 301 «Алуға арналған шоттар» шот дебеті

      633 «ҚҚС» шот кредиті 12 000.

      Айырма  сомасы аударылды: 671 «Төленуге тиіс шоттар» шот дебеті

      441 «Ағымдық шоттағы ақша» шот  кредиті 24 000.

      Өзара талаптарды қоса есептеу жүргізілді: 671 «Төленуге тиіс шоттар» шот дебеті

      301 «Алуға арналған шоттар» шот  кредиті 92 000.

      Ұқсас материалдық емес активке айырбастау нәтижесінде алынған Материалдық емес активтің бастапқы құны айырбас активінің баланстық құны бойынша танылады және табыс әкелмейтін мәміле болып саналады: 102 «Бағдарламамен қамтамасыз ету» шот дебеті

      102 «Бағдарламамен қамтамасыз ету»  шот кредиті;

      • Құру - субъектінің өзі жасаған материадцық емес активтердің бастапқы құны іс жүзіндегі нақты тікелей жэне қосымша шығындар сомасы бойынша танылады, олар материалдық емес активтерді мойындау өлшемдері (критерийі) мен анықтамасына материалдық емес баптардың сәйкес келген сэтінен бастап шеккендерін белгілеу бойынша қолдануға арналған активті жасау мен эзірлеу үшін байыпты, ақылға ^онарлық негізде таратылуы мүмкін. Материалдық емес банты жасауға кеткен шығындар анықтама мен өлшемдерге сэйкес келетін сэтке дейін активтің бастапқы қүлына кірмейді жэне кезең шығындары болып танылмайды.

      Материалдық емес активтерді құрған қезде барлық жұмыстар зерттеулер мен әзірлемелер  сатьшарынан құралады.

      Зерттеулер  сатысы - жаңа ғылыми немесе техникалық білім үшін эреқеттенген, талап қуып, алдын-ала қам жасаған, жоспарланған ізденістер. Бұл сатыға мыналар жатады: жаңа білім алуға бағьпталған зертханалық зерттеулер жаңа зерттеу олжасьш немесе басқа білімді іздеу; болашақ өнім немесе өндірістіқ нұсқаларды жасау мен ұғымын тұжырымдау. Зерттеу сатысында субъект болашақта экономикалық пайда әкелетін материалдық емес активтер бар екендігін айқара ашық көрсете алмайды, сондықтан шығындар кезеңнің шығындары болып танылады

      Зерттеу  сатысындағы  шығьшдар  қалай  көрсетілетінін  қарастырайық:   зерттеу жұмыстарына  шығындар  шықты  (қызметкерлерге  еңбекақы  есептелді  еңбекті  өтеу қорынан  әлеуметтік салық аударымы және басқа  шығындар жасалды): 821 «Жалпы жэне экімшілік шығындар» шот дебеті, 811 «Өнімді (жұмысты, көрсетілген қызметті) өткізу бойынша шығындар» шоттарының дебеті

      681 «Қызметкерлермен еңбекті өтеу  бойьшша есеп айырысулар», 635 «Әлеуметтік  салық», 687 «Басқадай кредиторлық  берешек» әртүрлі шоттардьщ кредиті 7000,0.

      Әзірлеме  сатысы - ғылыми-зерттеу ізденістерінің немесе басқа ілімдерінің нэтижелерІн  жаңа немесе түпкілікті жетілдірілген  процестерді, материалдарды, өнімдерді, жүйелерді және көрсетілетін кызметтерді жоспарлауға немесе әзірлеуге ауыстырып, көшіру. Бүл сатыға мыналар жатады: тәжірибелік үлтілер мен модельдерді жобалау, құрастыру (конструкциялау) және тестілеу, жаңа технологиямен күрал-аспаптарды, қалыптарды (шаблондарды), пішіндер (формалар) мен штамптарды жобалау; коммерция-лык өндіріс үшін экономикалық кондырғыларды жобалау мен пайдалану; таңдалған баламалы материалдарды, құрылғыларды, өнімдерді, процестерді, жүйелерді немесе көрсетелген қызметтерді жобалау, қүрастыру (конструкциялау) жэне тестілеу.

      Субъект кейбір жағдайларда эзірлеме сатысында материалдық емес активтерді үйлестіріп, бүл активтің болашақта экономикалық пайда экелуі ықтимал екендіғін жариялап корсете алады. Мысалы, фирманың экономикалык пайда алуы мақсатымен қайта жарақтануын көздейтін бизнес-жошар жасалады.

      Әзірлеме сатысындағы материалдық емес бапты күрған кезде шығындар былайша көрсетіледі:

      — материалдық емес активті жасауға  шығындар бөлды:

      а) өндіріске материалдар босатылады. 901,921 «Материалдар» дебеті 
201-206, 208 «Материалдар» кредиті

      ә) Қызметкерлерге еңбекақы есептелді

      902, 922 «Өндірістік жүмысшылардың еңбеғін өтеу» дебеті

      681 «Еңбекті өтеу бойынша қызметкерлермен  есеп айырысулар» кредиті

      б) еңбекті өтеу жөніндеғі аударымдар сомасьюа

      903, 923 «Еңбекті өтеу төлемінен ақша аударулар» дебеті 
635 «Әлеуметтік салық» кредиті

      Орындалған  жүмысты өзіндік құны есептеліп  шығарьиады: 900 «Неғізғі өндіріс», 920 «Қосалқы өндіріс» шоттарының дебеті

      901 (921) 902(922) 903(923) кредиті 6000,0;

      - материалдық емес бапты мойындап, тану сэтіне дейін жасалған шығьшдар бітпеғен құрылыс ретінде көрсетілді:

      126 «Бітпеғен қүрылыс» шот дебеті

      900 «Негізғі өндіріс», 920 «Қосалқы өндіріс»  шоттарының кредиті     6000,0;

      - материалдық емес  активтерді  мойындалатын  белғі  өлшемдер мен  анықтамаларға сай деп тану сэтіне дейін:

      106 «Басқадай материалдық емес активтер» шот дебеті

126 «Бітпеғен  құрылыс» шот кредиті 

      1.3. Материалдық емес активтердің амортизациясын есептеу. 

      Материалдық емес активтердің амортизациясы (мүліктің ұсталлу, тозу дэрежесіне қарай құлын  бірте-бірте төмендету) субъектінің  қызмет ету мерзімінен артпайды. Материалдық  емес активтердің амортизацияланатын сомасы оньщ пайдалы қызмет ету мерзімінің бағасына неғұрлым жуық негізді жүйелі түрде бөлінеді,

      Материалдық емес активтердің амортизациясын есептеу 6 - «Негізгі қүрал-жабдықтар есебі» БЕС-нда (Бухгалтерлік есеп стандарттары) белгіленген тэсілдер жолымен анықталады, бірақ қолданылатын тэсіл активті қолданудан түскен экономикалық пайданы тұтьшу үлгісін көрсетеді. Егер экономикалық пайданы тұтыну үлгісін анықтау мүмкін болмаса, онда тіксызықты есептен шығару тэсілі қолданылады.

      Амортизацияланатын  құн - «бастапқы құн минус жойылу күны» болып айқындалады.

      Жойылу  құны нөлге тең  есептеледі, егер:

1. Пайдалы қызмет ету мерзімі соңында оны сатьш алу туралы үшінші жақтың келісімі болмаса.
2. Мыналарға байланысты материалдық емес активтердің бұл түрі үшін белсенді нарық болмаса:

      а) активтердің пайдалы қызмет ету мерзімі соңында мүндай нарықтың болуына.

      ә) мүмкіндік, ықтималдьщ жоқ болса. Нарық белсенді деп саналады, егер:

• нарықтағы тауарлар біртекті болса (компьютерлік бағдарламалар нарығы);
• мәмілеге келуге ниетті - сатушылар мен сатып алушыларды қай уақытта да табуға болатьш болса;
• сатып алынатан жэне сатылатан тауарлар халыққа қолайлы, арзан бағаларда болса.

      Материалдық емес амортизацияны есептегенде  оларды қолдану орнына байланысты мынадай бухгалтерлік жазбалар жасалады:

      935 «Материаллдық емес активтердің амортизациясы», 811 «Тауарларды (жүмыстарды, көрсетілетін қызметгі) өткізу бойынша шьп'ындар», 821 «Жалпы жэне экімшілік шығьщдар» шоттарьшың дебеті.

      111-116 «Материалдық емес активтердің  тозуы» шоттарының кредиті. 
 
 
 
 
 

 

    

    II ТАРАУ.  Қаржылық нәтижені анықтаудағы кірістер мен шығындар есебінің көрінісі

    2.1. банктің кіріс операциясының есебі

   банктің кірістер есебін жүргізу үшін IV класында мынадай шоттар ашылған:

    4100 - «Ұлттық Банкте орналастырылған  депозиттер бойынша сый-ақы (мүдделік) алумен байланысты кірістер».

    4200 – «Сатуға арналған бағалы  қағаздар бойынша сый-ақы алумен  байланысты кірістер».

    4300 – «Басқа банктерге ұсынылған  несиелер мен аванстар бойынша  сый-ақы алумен байланысты кірістер».

    4400 – «клиенттерге ұсынылған несиелер бойынша сый-ақы алумен байланысты кірістер».

    4500 – «Дилинг операциялары бойынша  кірістер».

    4600 – «Банктің комиссиондық кірістері».

    4700 – «Банктің қайта бағалаудан  кірістері».

    4800  -  «Басқа да операциялық кірістері».

    4900 – «Айыптар, өсім ақылар, тұрақсыздықтар».

    4999 – «салыққа дейінгі кірістер».

   Банк  кірісін есептегенде оның сәйкестігі мен бақылануы қадағаланады. Қызмет көрсетілген кезде клиенттер  мен енгізілген сомалар банк балансында бейнеленеді. Заңды және жеке тұлғаларға көрсетілген қызмет үшін алынған нақты ақша түріндегі комиссиондық кіріс:

    Дт  – 1001

                       Кт – 4801, 4802, 4920

    4801 – «жалға беру бойынша кірістер».

    4802 – «Басқа да операциялық кірістер».

    4920 – «Басқа да кірістер».

   Заңды тұлғаларға көрсетілген қызмет үшін нақты ақшасыз түрдегі комиссиондық кіріс:

    Дт  – 1051, 2203, 1351

    Кт  – 4250, 4300, 4400

     Жеке тұлғаларға көрсетілген  қызмет үшін нақты ақшасыз  түрдегі алынған  комиссиондық  кіріс:

      Дт – 2215 – 2223, 2211

      Кт – 4250, 4300, 4400

   Келесі  кезеңге төленетін кірістердің есебі, есеп беру кезеңінің  соңында жүргізіледі:

                                                    Дт – 1740, 1860

      Кт – 4250, 4300, 4400

   Төлем мерзімі жеткен кезде құжаттардың  алдын-ала төлемі түскен кезде:

                                                    Дт – 2751

                                                    Кт –  4411, 4417

   Ағымды  айдағы несие немесе депозит үшін түскен құжаттардың сомасы:

    Дт  –2203, 1051, 1351

      Кт – 4250, 4300, 4400

   Факторинг операциясы бойынша комиссиондық төлемдерді іздестіру үшін клиенттің ағымды шотынан ақша қаражаттарын өшіреді:

                                                       Дт – 2203

                                                   Кт – 4407

    4407 – «факторинг бойнша сый-ақы  алумен байланысты кірістер».

   Қарызды нақты ақшамен берген кезде қарызшыдан нақты ақшаны инкоссациялағаны үшін комиссиондық төлем іздестіріледі:

                                                  Дт – 2221

                                                  Кт – 4608 – комиссия

                                                  Кт - 1001 

   Жалдық  төлемді алған кезде:

                        Дт – 2203 – жалгердің  ағымды  шоты