Акша каражаттары

 

комиссия  төрағасы         менеджер                                                          
                                лауазымы                                          Толымбеков Ө.И

 

Комиссия мүшелері:      бухгалтер   

                                         лауазымы                                                Серікбаева М.Ж

 

                                          кассир

                                         лауазымы                                                Жанәділова Р.Ж

 

 

3.1Ағымдағы банктік  шоттардағы ақша қаражаттарын  есепке алу.

 Негізгі қаржылық -шаруашылық қызметке қажетті бос ақшалай қаражаттарды сақтау және қолма-қол ( салт) ақшасыз есеп айырысу арқылы қажетті төлемдерді жүргізу үшін  мекелелер өздеріне қызмет көрсететін банк мекемесінде ағымдағы  банктік есепшот ашады.

Банктік есепшот - банктік пен клиент арасында депозит қабылдау және шартта,  заңда көзделген және банк тәжірбиесінде қолданылатын іскерлік айналымдағдыларымен  қолданылатын  клиентке банктік  қызмет көрсетуге байланысты банктік операциялар жүргізу жөніндегі шарттық қатнастарды көрсету тәсілі .

Банктік есепшотарды теңгемен де, шетелдік валютамен де ашуға және жүргізуге болады жәнеолар ағымдағы , жинақ және корреспонденттік болып бөлінеді .

Ағымдағы және жинақ есепшоттарды- жеке тұлғалар мен заңды тұлғалардың оқшауланған бөлімшелерінің банктік есепшоттары.

Корреспонденттік  есепшоттар –банктердің және банктік операциялардың жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымдардың банктік есепшоттары.

Банктік есепшоттарды ашу,ақшалай қаражаттардың сақтау және жұмсау, құжаттық рәсімдеу және жабу тәртібі Қазақстан Республикасының Ұлттық Банктің нормативтік –құқықтық кесімдерімен белгіленеді.

Банктік есепшот шарты  бойынша ағымдағы және корреспонденттік есепшот ашқан кезде банк  клиенттің  пайдасына түскен ақшаны қабылдауға , клиентке немесе  үшінші адамдарға  тиісті ақша сомасын аудару  туралы клиенттің нұсқауын орындауға  және банктік есепшот шартында көзделген  басқа да қызмет көрсетуге міндеттенеді.

Банктік салым шарты бойынша  жинақ есепшотын ашқан кезде  салымшыдан ақша  қабылдауға ,ол бойынша  банктік салым  шартына көзделген  мөлшерде және тәртіппен сыйақы төлеуге  және  де салымның осы түрі үшін заң  кесімдерінде және банктік салым шартында көзделген талаптармен және  тәртіппен салымды қайтаруға міндеттенеді.

Банктік салым шарты бойынша  жинақ есепшотында ашқан кезде  ақшаны салымшының өз атына не белгілі  бір үшінші адамның атына салуға болады. Бұлар бұдан былай  банктің  клиенттері болып саналады.

Банктік ағымдағы есепшотын  ашу үшін салымшы клиент банктің  қызмет көрсететін  мекемесіне мынадай  құжаттары тапсырылады.  

• мемлекеттік және орыс тілінде жасалған қол қою үлгілері және мөр таңбасы бар құжат ;
• клиенттің салық есебіне қойылу фактісін растайтын салық қызметі органы берген құжаттың көшірмесі;
• статистикалық карточкасының көшірмесі;
• мемлекеттік тіркеуден өткендігін растайтын  уәкілетті орган берген белгіленген нысандағы құжаттаың көшірмесі;
• филиалдар мен өкілдікттер үшін Қазақстан Республикасының резидент заңды тұлғасы филиалдардың немесе өкілдіктің басшысына берген сенімхаттың  көшірмесі;
• жарғының не клиенттің қызметін үлгі жарғы негізінде растайтын құжаттың нотариат куәландырған  көшірмесі;

Мекеме бір  банкте (оның филиалдарында және бөлімшелерінде) бірнеше есепшоттар ашқан жағдайда банк мекемеден есепшот ашу үшін қарастырылған құжаттарды келесі жағдайлардың біреуінде қайталап беруге талап етпеуге құқылы:

• егер бірінші есепшот ашылған банкте (филиалдарында , бөлімшелерінде)ашылатын болса;
• егер банктік есепшот сол бірінші есепшот ашылған банкте (филиалдарында ,бөлімшелерінде) банктік есепшот ашу үшін қажетті құжаттардың толық пакетінің бары туралы растайтын болса;

Банктік шоттар бойынша жазбаша  үзінділерді  (көщірмелерді) беруде банктер келісім –шартқа сәйкесжүргізіледі. Егер бұл келісім-шартта қарастырылса,банк мекемелерге олардың есепшоттары бойынша жазбаша үзінділерді электрондық тәсілмен беру немесе арнайы жеткізуге құқығы бар.

Банктік есепшотардағы ақшалай  қаражаттар мекеменің меншігі болып  табылады.Сондықтан бұл есепшоттар бойынша барлықоперациялар банк мекеме басшысының келісімімен немесе оныңжазбаша бұйрық тары негізінде міндеттемелердің пйда болуы күнтізбесі жүйесінде сәйкес ақшалай қаражаттардың бос қалдықтары шегінде жүргізіледі.

Банктік есепшоттар бойынша  операциялар Қазақстан Республикасының Ұлттық Банк Басқармасы бекіткен құжаттармен рәсімделеді.Төмен құжаттары негізгі түрлері мыныдай:

Чек –бұл чек беруші алушы  банктің арасындағы шартқа негізделген ,чек берушінің алушы банкке жазбаша  бұйрығын қамтитын осындай бұйрықта көрсетілген ақша сомасын чек  ұстаушыға төлеу туралы төлем құжаты.

Чектер кепілді, кепілдігі  жоқ,жабылған және жабылмаған болып  бөлінеді.

Кепілдік чек –бұл чек берушінің банкінің осы банк көрсеткен сомасын төлеу жөніндегі кепілдігін қамтиды, бұл чек берушінің ақша сомасының чек берушінің банкінде жеркілікті болғандығына байланысты емес.

Кепілдігі жоқ  чек-бұл чек берушінің банкісінің тиісті кепілдігі жоқ чек.

Жабылған чек-бұл чек беруші алдын-ала банкке салынған депозитпен қамтамасызетілген чек.

Жабылмаған чек-бұл алдын-ала депозитпен қамтамасыз етілмеген чек.

Чектер қолдан сиямен,не шарикті қаламмен жазылады.Ондасомасын  берілген күні ,чек ұстаушының атауы  чекте көрсетіледі,ал чектіңсырт жағында алынатын сомалардың міндеттері туралы мәлімдемелер көрсетіледі.Чектерде қандай болсада, тіпті ескерту жасалған түзетулер жасауға болмайды.Чекте түзетулер және өшірулер болса, чек заңсыз деп саналады.

Егер чек ұстаушы чекті  толтырған кезде қате жіберілсе, онда осы бланк және оның түбіртегіне  қиғаш сызық сызық бойынша  чек ұстаушы бұзылған деп жазу жасап,күні меғн қолын қоюы керек.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3.2.Банктердегі  арнайы шоттардағы ақшалай қаражаттарды  есепке алу.

Мекемелердің банк ұйымдарындаағымдағы  корреспондеттік және валюталық  есепшоттардан басқа,елаймағы мен  шетелдерде аккредитивтерде,чектік кітапшаларда,картшоттардағы және басқада арнайы есепшоттардағы сондай-ақ жеке сақталуға жатқызылатын арнайы қаржыландыратын қаржылық ұлттық жәнешетелдік валюталарда сақталатынесепшоттар болады.

Мекемелердің аталған  арнайы есепшоттарында ақшалай қаражаттардыңқолда бары мен қозғалысынесепке алу үшін бухгалтерлік есеп шоттарының үлгелік  жоспарында арнайы жеке шоттар қарастырылмаған,бірақ  оны пайдалану жөніндегі нұсқаулыққа  сәйкес 1060 «Өзге ақша қаражаты»  шотын пайдалануға болады,тек бұл шотқа тиісті 1061«Аккретивтердегі ақша қаражаты» 1062 «Чек кітапшаларындағы ақша қаражаты»,1063 «Арнайы шоттардағы ақша қаражаты» қосымшм шоттар ашу керек.

Аккредитив-бұл клиенттің нұсқаулығымен және өтініші бойынша немесе банктің жеке өз қалауы бойынша көрсетілген бенефициалар ға немесе оның бұйрығымен төлем немесе бенефициар талап еткен аударым вексельдеріне акцерпт және төлеу немесе аккредитивте көзделген құжаттарға қарсы берілген мерзімге негоциация жасауға, егер аккредитивтің барлықталаптары сақталса, банк өзіне алған міндеттеме.

Аккредитив сатып алу-сату келісім-шартынан немесе өзге де келісім-шарттан  ерекшеленген мәміле болып табылады.

   Құжаттық есеп айырысулар - бұл сатушы мен сатып алушының арасындағы жазбаша келісімдер қарастырылған және банк ішінде қолданылатын: коносамент, көлік,тауар  құжаттамасы  ,  тасымдаушылардың аралас түрлерінің көлік құжаты,курьерлікжәне почталық түбіртек, сақтандыру полисі ,коммерциялық есепшоттар ,сапа сертификаты,варрант,тауардың шығу тегі туралы,жүктің  салмағы туралы анықтама және басқа құжаттарды ұсынғанда банк жүзеге асыратын төлем.

Аккредиттивті  сатып  алушы мен жабдықтаушы жасаған  келісім –шарттың негізінде сатып  алушы ның меншікті  қаражаттары  немесе банктің несиелері есебінен сатып алушы жабдықтаушыларының  банкінде ашады.

Аккредиттив ашу үшін сатып алушы қызмет көрсететін банкке бес дана арнайы бланкте жазылған өтініш ұсынады. Аккредитивтердің келесі түрлерін ашуға болады:

• жабылатын (депоненттелген) немесе жабылмаған (кепілденген) ;
• қайтарылып алынатын немесе қайтарылып алыынбайтын.

 

Жабылатын (депоненттелген) аккредиттив деп оны ашқан кезде банк-эмитент төлеушінің (сатып алушының) меншікті қаражаттары немесе оған бірілген несиелер есебінен аккредитивтің сомасына те4 а0ша сомасын банк эмитентінің  міндеттемелерінің барлық әрекет ету мерзіміне жабдықтаушыларының банкініңбилігіне жеке теңгерімдік есепшотына аударылған ақшаларды айтады.

Жабылмаған (кепілденген) аккредиттив орындаушы банкке өзінде ашылмаған банк эмитенттің есепшотынан аккредиттивтің барлық сомасын шығынға жазу құқынберу арқылы орындаушы банкте ашылуы мүмкін ,егер банктер арасында корреспондірлеушілік қарым-қатнастар  бар болса.

Қайтарылып алынатын  аккредиттивті банк эмитент жабдықтаушымен алдын-ала келіспей –ақ өзгертуі немесе жоюы мүмкін. Қайтарылып алынатын   аккредиттив жағдайында өзгерту туралы барлық өкімдерді төлеуші жабдықтаушыға тек банк-эмитент арқылы бере алады. Банк-эмитент жабдықтаушыға банкіне , алсоңғы жабдықтаушыға хабар береді.

Бірақ орындаушы банк аккредиттивті  өзгерту немесе жою туралы хабарлау қағазды жабдықтаушының банкі алғанша  аккредитивтің шартына сәйкес жабдықтаушының ұсынған және оның банкі қабылданған  құжаттарды төлеуге міндетті.

Қайтарылып алынбайтын аккредитив - оның  барлық шарттын   орындаған                 кезде аккредитив бойынша  төлемдер жасауды банк-эмитенттің міндетіне қосымша орындаушы банк растаған банк –эмитенттің қатаң  міндеті болып табылады. Қайтарылып алынбайтын аккредитивт3 арнайы жабды0таушыны4 пайдасына ашылғандықтан оның келісімсіз өзгертуге немесе жоюға болмайды.

    Әрбір аккредитив  бір ғана жабдықтаушымен есеп  айырысуғажәне келісім-шарт пен  өтініште сатып алушы  көрсеткен  белгілі бірмерзімге ұсынылады.

Жабдықтаушы банкіге үш дана шоттардың тізімдерін ұсынады да, олардың біріншісі мемориалдық  ордер ретінде пайданылады,екіншісі тауарлық-көліктік құжаттарының хаттамасымен және банкінің белгісімен төлеушіге  тапсыру үшін банк- эмитентке жіберіледіде, ал үшінші дана шоттар тізімдердің  қабылданғаны жөнінде қолхат ретінде  жабдықтаушыға  беріледі.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                                   Қорытынды

 

Қазақстан ТМД елдерінің  ішінде бірінші болып, тұрақты әлеуметтік-экономикалық дамуды қамтамасыз ету, сыртқы қолайсыз факторларға тәуелді болмау үшін Ұлттық қор құрды.

Бүгінгі күні ұлттық қорда 5,3 миллиард доллар жинақталып отыр. Ұлттық қорды қоса есептегенде, еліміздің  алтын-валюта резервтері, тұтас алғанда,    14 млрд. АҚШ долларына жетті. Бұл 1994 жылмен салыстырғанда 3 еседен астам  өсті деген сөз.

Қазақстан Республикасы Қаржы  Министрлігінің жанындағы «Бугалтерлік есеп және аудит әдістемесі Департаментінің»№4 «Ақша қаражаттарының қозғалысы  туралы есеп» деп аталатын бугалтерлік  есеп стандартының бірінші бабында: «Кәсіпорындар мен ұйымдардың, яғни субъектілерді, ақша қаражаттарының қозғалысы  туралы есебін пайдаланушыларды түрлі  операциялық және инвестициялық  қаржы қызметі бойынша есепті кезеңдегі ақша қаражаттарының келіп  түсуі, кірістелуі ол қаржылардың жұмсалуы туралы ақпараттармен қамтамасыз етіп және оларға осы заңды тұлғаның , яғни субъектінің қаржы жағдайындағы өзгерістерге бағалауына мүмкіндік  береді» делінген. Ал осы стандарт екінші бабында: «Заңды тұлғалар , субъектілер (банктер немесе бюджеттік мекемелерден басқа) ақша қаражаттарының қозғаласы  туралы есепті осы стандарттың талаптарына  сай жүргізеді және есепті кезеңдегі  қаржы нәтижелері есептемесінің  құрамында (яғни сонымен бірге) тапсырады» делінген.

Барлық шаруашылық жүргізуші  субъектілерде өндірілген өнімді сату барысында, сондай-ақ материалдық құндылықтарды, негізгі құралдарды, тауарларды сатып  алғанда немесе көрсетілген қызметке және бюджетке немесе бюджеттен басқа  да мекемелерге әртүрлі төлемдерді төлеуге байланысты түрлі операциялар  пайда болады. Әрбір кәсіпорын, ұйым, мекеме немесе фирма әдетте бір уақытта  өндірілген өнімін сатып немесе қызмет көрсетіп, жабдықтаушы ретінде болатын  болса, екіншіден сол өнімдерді  өндіріп шығару үшін қажет болатын  шикізаттар және материалдармен жабдықтайтын жабдықтаушылар алдында сатып алушы  болып табылады. Осындай кәсіпорындар мен ұйымдардың, фирмалардың арасында алашақ және берешек операциялар  көбіне қолма-қол ақша және қолма-қол  ақшасыз төлеу жолы арқылы жүргізіледі. Қолма-қол ақшамен есеп айырысу  Қазақстан Республикасының Ұлттық Банк-мекемесі белгіленген ережелер мен тәртіпке сәйкес жүргізілуі тиіс. Ақшалай қаржылармен есеп айырысу  операцияларының бугалтерлік есебін жүргізу мен ұйымдастырудың мақсаттары мыналар болып табылады :