Қазақстан Республикасының салық жүйесіндегі жанама салықтар

         Егер Ұлыбритания мен Испанияда тауар бағасына қосылған құн салығының көлемі 15 пайызы, Германияда 14 пайыз, Францияда 18,6 пайыз Италияда 19 пайыз, Данияда 25 пайыз дейін ұсталады. Европа мемлекеттерінің салық жүйесі Ұлттық салық заңнамасына  байланысты заңды банк ерехелерін сақтайды. Осы заңға сай инвестициялық компаниялар мен корпорациялардың коммерциялық құпиясына байланысты табыс көлемдері мен одан ұсталатың салық түрлері құпия түрінде сақталуға тиіс және бұл заңнама  мекемелердің қаржыға байланысты құпиялары Швейцария банктерінде сақталады деген заңнама 1934 жылы бекітілген болатын. 1981 жылы Люксембургте және Францияда 1984 жылы қылмыстықтың бір элементі  туралы заңнамалар ретінде қаралды. Қай банкте салық түрлерінің пайыздық мөлшері қандай, қанша көлемде түскені туралы тек салық органдары ғана ақпарат алмаса алады. Бірақ соңғы жалпы Европалық нарыққа байланысты банктер құпиясын сақтау барлық банктердің басты міндеті. Қазіргі кезде жалпы Европа  стандартына сай түскен пайдадан салық ұстаудың бір түрі есеп жүйесі деп аталады. Бұл жағдайда инвестиция сапасын көтеру үшін салықты төлеу тиімді де,акционерлерге-дивиденд алу, акция арқылы пайданың көлемін көтеру, табыс көзін көтеру тиімді. Тапқан табыс қатарына акционерлер тиімді компания акцияларын сатып алады. Инвестиция ресурстары арқылы табыс салығын төлеу, одан қалды жеке әлеуметтік жағдайды көтеру үшін біраз қаражат көзін жұмсауға тура келеді. Өнеркәсіп тәжірибеде есептеу жоғары дивидендтерді төлеуге аса үміттендірмейді, ал акционерлер қай компаниялар табыс көзіне қандай қаржы салуына байланысты Ұлыбританияда табыс корпорацияларының аванс салықтарын төлейді. Мемлекет бюджетін салық арқылы толықтыру. Дивидендтің аванс салықтары қосалқы салық түріне жатпайды, аванс төлеміне жатады. Аванс салық мөлшері, тауар немесе қызмет үстінен түсетін үстеме пайдадан ұстайтын салық түріне жатады. Францияда корпорациялардан түсетін үстеме пайдадан ұсталатын салық көлемі 42 пайыздан аспаған. Табыстың көлемін есептегенде, ұсталатын салықтарды дивидендті, акционерлер пайдасынан салық ұстамайды. Керісінше салық ұстаған соң табыс көлемін есептеген. Холдинг компаниялары алған дивидндтің 5 пайызынан ұстап отырады. Қалған компаниялар салықты корпорация пайдасынан алған дивиденд есебінен төлеп отырған. Салықтың барлық түрін төлеу қазіргі кезде басты гармонизация проблемаларының бірі болып саналады. ЕвроЭкономикалық Одақтың салық жөніндегі саясаты ежелгі Римдегі келісілген келісім шарттан салықтың механизммін оның жаңа ұстау технологиясы мен методикасына мән беру проблемалары басты мәселе болып отыр.

          1975 жылы мемлекет Евроэкономикалық Одақпен келісіп, Ұсталатын салықты корпорация пайдасына есептеу жүйесі салық мөлшерін 45-55 пайыз көлемінде болуын келісімге келеді.

Қазіргі кезде алынатын саық көлемі 30-40 пайызды құрайды. Яғни, көптеген мемлекеттер:Германия, Франция, Греция елдерінің корпорация пайдасына ұсталатын салық көлемін төмендету жөнінде ЕвроЭкономикалық Одақта шешім қабылданған. Ал керісінше Ұлыбританияда, Люксембургте, Испанияда, Нидерландыда корпорация пайдасына төленетін салық көлемін төмендету тиімсіз.

1992 жылы еркін капитал айналымнан ЕЭО-ның кейбір мемлекеттерінде пайдадан ұсталған салықтарға жеңілдіктер жасалады. Мемлекет экономикасына оның сауда жолына араласпау керек деген ой-пікір бойынша ұсталатын салықтың көлемі мен мөлшеріне төмендету халықаралық  бәсекелестікте сезілетіні белгілі және салық мөлшерінің төмендігінен бюджеттік дифициттердің  ұлғаюына әкеп соғады. Еркін нарықта салық проблемасын капитал айналымы мен пайдадан түскен салықтың айырмашылығы мен көлемі жағынан ерекшелігі емес, бухгалтелік есеп жағынан және пайданың түсім көлемінен басқа заңды түрде салықты төлеудің ауытқуын да қадағалайды. Мысалы ЕЭО мүшесі Германияда корпоративтік салықтың ең жоғары көлемін төлейді. Неміс корпорациялары, ақша қаржысын, негізгі қаржы айналымына, акцияның  нарықтық бағасын көтере, жоғары бағалы дивиденд  төлеуден бас тартады. Заң ерекшелігіне байланысты халықаралық бәсекеден тәуелсіз еркін нарық механизмнен салық көлемі ең төменіне әсерін тигізер еді. Салық көлемі төмен елдер инвестиция үшін қолайлы жеңілдіктердің болуы. Салықтың көлемін төмендету үшін ЕЭО қоғамдастығының барлық мемлекеттерінде жалпыға бірдей салық оъектісінің ережесі болуы керек. Бұл мәселені шешу үшін бірдей стандартқа сай минималды пайда салық төлеудің құрам жолын табу керек. Мемлекеттердің салық гаермонизациясын және амоертизациясының саясатын әсіресе инфляция кезінде есептеуді қажет етеді. Амортизациялық салықты есептеу басты қордаың бағалау бағасынан алынады.Инфляция себебінен өскен немесе төмендеген капиталдан салық ұстаудан босатылады.

             Гермонизация процессінде салық мөлшері көптеген  ЕЭО мемлекеттерінде төмендетілген.Қазіргі кезде көп мемлекетте корпорация пайдасынан жиналатын салқ АҚШ салығына қарағанда әлдеқайда тқмен.Көптеген Европа мемлекеттердің инвестициялық майда фирмаларына салық мөлшерін төмендетсе,кейбір мемлекеттер қосымша  салық түрлерін енгізіп жатты.Мысалы,Мэн түбегінде ,оффшорлық аумақтарда, Норман аралдарында,Ұлыбританияда қосалқы кейбір салық көлемі 20 пайызға жеткен ,Дублинде немесе Шеннон,Ирландияға жататын елдер өнеркәсіп компанияларының салық көлемі 10пайызға, ал Италияда корпорацияның тапқан  пайдасына байланысты салық көлемі 36 пайыздан 46 пайызға көтерілген.

Көп мемлекеттерде (ЕЭО-мүшелерінің) шетел компаниясының пайдасынан салық мөлшерін жоғары көлемде ұстайды. Ұлттық компаниялар салықтың жоғары мөлшерін төлейді. Шет елдерде дивиденд ретіндегі табылған табыс көзі салыққа айналады, яғни кредит көзі қаржының тікелей айналым көзіне айналады. Кей мемлекеттер өз инвесторларына өз елінен және басқа елден дивидендті кредитке алуға болады. Салық саясатын дамыту жөнінде, яғни салық гармонизациясында салық жөніндегі шешім қабылдауда нақты бірден-бір жолдары дамуын ЕЭО-да бірдей қабылдауға тиіс.

38