Әлеуметтік қолдау

Арнаулы мемлекеттік  жәрдемақы - әлеуметтік қорғауды қажет ететіндерге тағайындалатын ақшалай төлем.¹ оның ерекшілігі бұл жәрдемақы тағайындалған тұлға басқа да жәрдемақы түрлерін алып отырғандығына қарамастан тағайындала береді.

Арнаулы мемлекеттік  жәрдемақыны тағайындау мен толу  мәселелері 1999 жылы 5 сәуірде қабылданған “Қазақстан Республикасыдағы арнаулы мемлекеттік жәрдемақы туралы” Қазақстан Республикасының заңымен реттелінеді.

Осы көрсетілген заңның  Ү. бабы жәрдемақыға құқығы бар  субъектілерді анықтап береді. Ол  бойынша жәрдемақы алуға мына  азаматтардың құқығы бар:

1. Ұлы Отан соғысынның қатысушылары мен мүгедектері, сондай – ақ мәртебесі Қазақстан Республикасы Президентінің “Ұлы Отан соғысынның қатысушылары мен мүгедектері және соларға теңестірілген адамдарға берілетін жеңілдіктер мен оларды әлеуметтік қорғау туралы” 1995 жылғы 28 сәуірдегі заң күші бар жарлығының № 5-8 баптарында белгіленген жеңілдіктер пен кепілдіктер бойынша Ұлы Отан соғысынның қатысушылары мен мүгедектеріне теңестірілген адамдар;
2. Ұлы Отан соғысында қоза тапқан (қайтыс болған, хабарсыз кеткен) жоуынгерлердің ата- аналары және екінші рет некеге тұрмаған жесірлері;
3. Қоза топқан (қайтып болған, хабарсыз кеткен) әскери қызметшілердің отбасылары, атап айтқанда Ауғаныстанда немесе соғыс қимылдары жүргізілген басқа мемлекеттерде соғыс қимылдары кезінде қоза топқан (хабарсыз кеткен) немесе жаралану, контузия алу, мертігу, ауру салдарынан қайтыс болған әскери қызметшілердің отбасылары; бейбіт уақытта әскери қызмет атқару кезінде қаза тапқан (қайтыс болған) әскери қызметшілердің отбасылары, қаза тапқандардың (қайтыс болғандадардың, хабарсыз кеткендердің) балалары,асырауындағылар; қызмет міндеттерін атқару кезінде қаза тапқан ішкі істер органдары қызметкерлерінің отбасылары; ата – аналары, екінші рет некеге отырмаған әйелі (ері). Чернобыль АЭС-дағы апаттың, азаматтың немесе әскери мақсаттағы объектілердегі және басқа да апаттар мен авариялардың зордаптарын жою кезінде қоза тапқан адамдардың отбасылары; сәуле апаттары солдарынан қайтыс болған мүгедектердің, сондай – ақ қайтыс болуы Чернобыль атом электр радиациалық апаттар, азаматтық немесе әскери мақсаттағы объектілерде болған авариялар және ядролық сынақтар әсеріне белгіленген тәртіпті байланысты болған азаматтардың отбасылары.
4. Қайтыс болған соғыс мүгедектерінің және соларға теңестірілген мүгедектердің әйелдері (ері), сондай-ақ қайтыс болған соғысқа қатысушылардың, партизандардың, астыртын әрекет жасаушылардың “Ленинградты қорғағаны үшін” медалімен немесе “Қоршаудағы Ленинградтың тұрғынына” белгісімен марапатталған азаматтардың, жалпы сырқаттанудың, еңбекте мертігудің және басқа да себептердің (құқыққа қарсыларын қапағанда) солдарынан мүгедекдеп танылғандардың екінші рет некеге отырмаған әйелі (ері);
5. Кеңес Одағының батырлары, социалистік еңбек ерлері, үш дәрежелі Даңқ , үш дәрежелі еңбек Даңқы ордендерінің мегерлері;
6. Ұлы Отан соғысы жылдарында тылдағы жонқиярлық еңбегі мен мінсіз әскери қызметі үшін бұрынғы КСР Одағының ордендерінмен және медальдарымен марапатталған адамдар.
7. 1988-1989 жылдардағы Чернобыль АЭС–дағы апаттың зардаптарын жоюға қатысушылардың, қоныс аудару күшінде құрсақта болған балаларды қоса алғанда,оқшаулау және көшіру аймағынан қоныс аударылғандардың (өз еркімен кеткендердің) және Қазақстан Республикасы қоныстанғандардың қатарындағы адамдар.
8. І, ІІ, ІІІ топтағы мүгедектер.
9. 16 жасқа дейінгі мүгеден балалар.
10. “Атын алқамен”, “Күміс алқамен” марапатталған немесе бұрын “Ардақты ана” атағын алған, сондай-ақ І және ІІ дәрежелі “Ана даңқы ордендермен марапатталған көп балалы аналар”.
11. Бірге тұратын төрт және көп кәмелетке толмаған балалары (оның ішінде кәмелеттік жасқа толғаннан кейін жоғары және арнаулы орта оқу орындарында оқып жүрген балалар –олар оқу орнын бітірген уақытқа дейін) бар көп балалы отбасылар.
12. Саяси құғын – сүргін құрбандары, мүгедек болып қалған немесе зейнеткер болып табылатын саяси қуғын–сүргіннен зордап шеккен адамдар;
13. Қазақстан Республикасына сіңірген ерекше еңбегі үшін зейнетақы тағайындалған адамдар жатады.

Жәрдемақы тағайындау  үшін өтініш жасау, қандай да  болмасын мерзіммен шектелместен  кейін кез-келген уақытта жүзеге  асырыла алады.

Жәрдемақы тағайындау  тәртібін Қазақстан Республикасының  Үкіметі бекітеді.

Жәрдемақы толық аяқталған  ай үшін және жәрдемақы алуға  құқық пайда болған кезден  бастап жәрдемақы тағайындалған  жағдайдар сақталған кезеңге  жүргізіледі.

Мүгедектік тобы өзгерген жағдайда жердемақы төлеу жаңа мөлшерде жәрдемақы алуға құқық пайда болған кезден бастап, заңдарда мүгедектінтіңтиісті тобы үшін белгіленген мөлшерде жүзеге асырылады.

Жәрдемақы тиісті жылға  арналған республикалық бюджет  туралы заңда бекітілген айлық  есептік көрсеткіш мөлшерінің өзгерістік ескере отырып төленеді.

Жәрдемақы төмендегіше  мөлшерде тағайындалады.

1. Ұлы Отан соғысына қатысушыларға – 5,8 айлық есептік көрсеткіш.
2. Ұлы Отан соғысының мүгедектеріне –7,1 ө. е. к.
3. Жеңілдіктер мен кепілдіктер бойынша Ұлы Отан соғысына қатысушыларға теңестірілген адамдарға 2,4 ө. е. к.
4. Жеңілдіктер мен кепілдіктер бойынша Ұлы Отан соғысына қатысушыларға теңестірілген адамдарға 2,7 ө. е. к.
5. Ұлы Отан соғысында қаза тапқан (қайтыс болған, хабарсыз кеткен) жауынгерлердің екінші рет некеге отырған жесірлеріне – 2,7 ө. е. к.
6. Қаза тапқан (қайтыс болған, хабарсыз кеткен) әскери қызметшілердің отбасыларына, Чернобыль АЭС-дағы апаттық зордаптары және азаматтық немесе әскери мақсаттағы объектілердегі және басқа да радиациялық апаттар мен авариялардың зардаптарын жою кезінде қаза тапқан адамдардың отбасыларына; сәуле аруы солдарынан қайтыс болғандардың немесе қайтыс болған мүгедектердің, сондай-ақ қайтыс болуы Чернобыль атом электр станциясындағы апат немесе әскери мақсаттағы объектілерде болған авариялар және ядролық сынақтар әскеріне белгіленген тәртіпті байланысты болған азаматтардың отбасыларына – 2,8 ө. е. к.
7. Қайтыс болған соғыс мүгедектерінің және оларға теңестірілген мүгедектердің әйелдеріне (ерлеріне) сондай-ақ қайтыс болып соғысқа қатысушылардың, партизандардың астыртын әрекет жасаушылардың “Ленинградты қорғағаны үшін” медальмен немесе “Қормаудағы Ленингардтың тұрғынына” белгісімен марапатталған азаматтардың, жалпы ауру – сырқаудың, жұмыста мертігудің немесе басқа да себептердің (құқыққа қарсыларын қоспағанда) салдарынан мүгедек деп танылғандардың екінші рет кенеге отырмаған әйелдеріне (ерлеріне) 0,9 ө. е. к.
8.   Кеңес Одағының батырларына, социалистік еңбек ерлеріне, үш дәрежелі Даңқ, үш дәрежелі еңбек Даңқы ордендерінің негерлеріне – 9,0 ө. е. к.
9. 1 және 2 топтағы  мүгедектерге 1,4 а.е.к.
10. 3 топтағы мүгедектерге – 0,6 а.е.к.
11. 16 жасқа  дейінгі мүгедек балалары – 0,9 а.е.к
12. ,, Алтын алқамен,, ,,Күміс алқамен,, марапаттталған немесе бұрын ,,Ардақты ана,, атағын  алған 1 және 2 дәрежелі  ,,Ана даңқы,, орденімен мараапаптталған көп балалы аналарға, бірге тұратын кәмелетке толмаған баллары бар көп балалы отбасыларына – 1,9 а.е.к.
13. Жаппай саяси қуғын сүргіндер құрбандарына, зардап шекккеендерг, мүгедектігі бар  немесе зейнеткерлер болып табылатын адамдарға 1,0 а.е.к.
14. Қазақстан Республикасына ерекше еңбек сіңіргені үшін зейнетақы тағайындалған адамдарға – 1,0 а.е.к Жәрдемақы тағайындау үшін растайтын құжаттарды табыс етпеген немесе  деректерді дұрыс  емес құжаттарды  табьыс етикен аадмдарға жәрдемақы тағайындалмайды.

Қазақстан Республикасында  арнайы мемлекеттік жәрдемақыдан  өзге мүгедектігі бойынша, асыраушысынан  айрылуы жағдайы бойынша және  жасына байланысты мемлекеттік  әлеуметтік жәрдемақылар тағайындалады.

Қазақстан Республикасы  азаматтарының, шетелдіктердің және азаматтығы  жоқ адамдардың «Қазақстан Республикасындағы  мүгедектігі бойынша, асыраушысынан айрылу жағдайы бойынша және дасына байланысты  берілетін мемлекеттік әлеуметтік жәрдемақылар туралы» Қазақстан Республикасының 1997 жылғы 16 маусымдағы заңында көделген негіздердерде және тәртіппен мүгедектігі бойынша және жасына байланысты  мемлекеттік әлеуметтік жәрдемақылар алуға құқығы бар.

Жәрдемақы алуға құқығы  бар азаматтар қандай да болмасын  мерзіммен шектелместен, жәрдемақы  алуға құқығы  пайда болғаннан кейін, кез келген уақытта оны тағайындауға өтініш бере алады.

Жәрдемақұыларды дағайындауда  Қазақстан Республикасын еңбек  және халықты әлеуметтік қорғау  министрлігінің облыстық (Астана  және Алматы қалалық) зейнетақы  және жәрдемақы тағайындау жөніндегі өкілдіктері арқылы «Қазақстан Республикасындағы мүгедектігі бойынша, асыраушысынан айрылу жағдайы  бойынша және жасына байланысты берілетін мемлекеттік әлеуметтік жәрдемақылар туралы» Қазақстан Республикасының 1997 жылғы 16 маусымдағы Заңымен берілген  мөлшерде Қазақастан Республикасының Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі жүргізеді.

Жәрдемақының мөлшерін қайта қарау республикалық бюджет туралы  заңымен бекітілетін айлық есептік қөрсеткіштің өзгеруіне, сондай-ақ  мүгедектік тобыны, асыраушысмынан айрылуы жағдайы бойынша жәрдемақымен қамтамасыз етелітеін отбасы мүшелері  санының өзгеруіне, зейнетақы тағайындау құқығының туындауында байланысты  жүргізіледі.

Мүгедектік тобы асыраушысынан  айрылуы жағдайы бойынша жәрдемақымен  қамтамасыз етілетін  отбасы мүшелерәінің саны өзгерген, зейнетақы төлемдеріне құқы туындаған кезде Орталық аудандық (қалалық) бөлімшесі  жәрдемақының  жаңа мөлщерін тағайындау туралы  құжаттар мен  шешімнің жобасын қайтадан дайындайды және тағайындау жөніндегі өкілдікке жолдайды.

1998 жылдың 1 қаңтарында  дейін қолданылып келген заңдар  бойынша  мүгедектігіне байланысты, асыраушысынан айрылуы жағдайы  бойынша зейнетақылар және әлеуметтік  зейнетақы  тағайындалған адамдарға 1998 жылдың 1 қаңтарынан бастап бұрын  тағайындалған зейнетақының мөлшерінен кем  емес мөлшерде жәрдемақы  төленеді.

Жәрдемақына қаржыландыру  республикалық бюджеттің есебінен  жүргізіледі.

Жәрдемақылар және  жерлеуге  бір жолғы жәрдемақыларды  төлеу Орталықтың аудандық (қалалық) бөлімшелері арқылы жүргізіледі.

Жәрдемақыларды төлеуді  жүзеге асыру үшін Орталықтың  облыстық (Астана және Алматы  қалалық) бөлімшесі Орталық Республикалық  бөлімшесіне  қалалаолр мен аудандар  шегінде жәрдемақылар мен жерлеуге  бір жолғы жәрдемақыларды төлеуге  арналған тапсырыс ұсынады. Жәрдемақы алушы қайтыс болған жағдайда отбасының мүшелеріне  не жерлеуді жүзеге асыратын адамға жерлеуге  жәрдемақы төлеу көзделеді.

Қайтыс болғандығы  туралы құжаттардың негізінде  жерлеуге жәрдемақы төлемі, зейнетақы төлемдерінен ұстап қалу және оларды  талапкерлерге аудару;

осы қаулы күшіне  енгенге дейін халықты әлеуметтік  қорғау органдары;

Қазақстан Республикасы  Еңбек және халықты  әлеуметтік  қорғау  министрлігінің облыстық  зейнетақы және жәрдемақы тағайындау  жөніндегі өкілдіктері,

Қаазқстан Республикасы Қорғаныс министрлігінің, ішкі істер министрлігінің, Әділет министрлігінің, Ұлттық қауіпсіздік комитетінің, Республикалық Ұланның және Қазақстан Ресбликасының Күзет қызметінің тиісті қызметтері берген хабарламалар бойынша жүргізіледі.

Жан басына шаққандағы орташа табысы  кедейлік шегінен апспайтын Қазақстан Республикасының азаматтарының, оралмандардың, босқын статусына ие адамдарының, шетелдіктердің, Қазақстан Республикасындағы тұруға ықтиярзаты бар және тұрақты  тұратын азхаматтығы жоқ адамдардың атаулы әлеуметтік көмек алуға құүқығы бар.

Жәлпы атааула әлеуметтік  көмек көрсетуге байланысты  құқықтық  қатынастарда  2001 жылы 17 шілдеде  қабылданған «Мемлекеттік атаулы әлеуметтік көмек туралы» Қазақстан Республикасының Заңымен реттеледі.

Осы заң бойынша, Мемлекеттік атаулы әлеуметтік көмек дегеніміз – жан басына шаққандағы  орташа айлық табьбыстары  облыстарда, Астана және Алматы қаплаларында беогіленген кедейлік шегінен төмен адамдарға мемлекет ақшалай нысанда берілетін төлем.

Сондықтан да мемлекеттік атаулы әлеуметтік көмек алуша кез келген субъектінің алдымен белгілі  бір табыс көзі жоқ немесе  болса ол кедейлік шегінен төмен болуы тиіс.

Мүгедектерді және  стационарлық емделуде 1 айдан астам  уақыт кезеңінде  аадмдарды, магистратура  және аспирантураны қоса алғанда, күндізгі оқыту нысанында оқитын оқушылар мен студенттерді, тыңдаушылар мен курсанттарды, сондай-ақ 1 және 2 топтағы мүгедектерді, сексен ждастан асқан адамдарды, жеті жасқа дейінгі  балаларды бағып-күтумен айналысатын азаматтарды қоспағанда, жұмыспен қамту  мәселелері жөніндегі уәкілетті органдарда тіркелмеген жұмыссыздарға атаулы әлеуметтік көмек тағайындалмайды.

Ұсынылған жұмыстан  немесе жұмысқа орналастырудан  дәлелсіз себептермен бас тарқан, қоғамдық жұмыстарға қатысуда, оқуын  немесе қайта оқуын өз бетімен тоқтатқан жұмыссыздар алты ай,ға аатулы әлеуметтік  көмек алу құқығынан айрылады.

Азамат атаулы әлеуметтік  көмек тағайындауы үшін өз  атынан  немесе отбасы атынан  әлеуметтік және кодының нөмірін  көрсетіп, тұрғыылықты  жері бойынша  уәкілетті органға белгіленген үлгіде өтініш жолдайды.

Өтінішке мынадай  құжаттар қоса тіркеледі:

1. Отбасы құрамы туралы мәліметтер
2. Өтінішш берушінің отбасы мүшелерінің тапқан табысы туралы мәліметтер
3. Жеке қосалқы шаруашылығының бар-жоғы туралы мәліметтер.

Өтініш беруші тұрғылықты жері бойынша қажетті құжаттарды  қаладағы (қаладағы аудандық) уәкілетті орган, селолық жерде – ауыл әкіміне табыс етеді.

Атаулы әлеуметтік  көмек тағайындауда атаулы әлеуметтік  көмек  көрсетуге арналған тиісті  бюджетте көзделген саола шегінде уәкілетті орган жүзеге асырады.

Кент, ауыл әкімі өтініш  берушілерден құжаттарды қаылдап, оларды тіркейді және учаскелік  комиссияның қорытындысымен қоса  уәкілетті  органға жібередеі.

Қажет болған жағдайда  уәкілетті орган және кент, ауыл, село әкімі  өтініш беруші мен оның отбасының материалдық жағдайынучаскелік комиссияның тексеруі туралы шешім қабылдай алады. Және жүргізілген тексеру нәтижесі бойынша учаскелік комиссия адамның материалдық жағдайы туарлы қорытынды  жасап, оны уәкілетті органға табыс етеді.

Атаулы  әлеуметтік  көмек отбасының оны алуға  құқығы бар әрбір  мүшесіне  тағайындалады.

Отбасының құрамына:

• толық мемлекеттік қамсыздандырудағы балаалр;
• интернат-үйлерде тұрақты тұратын қарттар мен мүгедектер;
• мерзімді әскери қызметтегі адамдар;
• бас бостандығынан айыру  органдарындағы  мәжбүрлеп емдеудегі адамдар кірмейді.

Бұл атаулы көмек  ағымдағы тоқсанға дайындалып, ай  сайын төленеді.

Өтініш беруші мен  алушы уәкілетті органның және  оның қызметкерлерінің іс-әрекеттері  мен шешімдеріне жоғары тұрған  уәкілетті органдарға, сондай-ақ  сот тәртібімен шағымдалуға құқылы.

Атаулы әлеуметтік  көмек  тағайындауға ең басты  мәселе жан басына  шаққандағы  орташа табысты есептеп шығару.