Халыққы тұрмыста ұсынылатын қызметтер

    Төртіншіден:Қызмет көрсету нарығының транспортанбауы әр клиентпен жеке офисте әрбір қағидаларды түсіндіруді талап етеді. Бірақта телефон және компьютердің дамуына байланысты бұл қызметті де кез келген уақытта қолдануға болады.

    Бесіншіден:Қызмет көрсету саласы өзінің динамизмі. Бұл қызмет сферасында капитал айналымының жылдамдығы жоғары екендігі дәлелдейді[5]. 

1. Сервис сферасының ерекшелігі.

    Сервистік қызметті адамдық облыстың өзара  қарым-қатынасын қоғамдық, топтық және индивидуалды игіліктердің реализациясы арқылы анықтаймыз. Бұл қарым-қатынастың бір жағы алуан мұқтаждықтарға ие бола отырып белгілі игілікті алуға армандайды, ал екінші жағы нақты қызмет көрсете отырып, сондай игіліктерге ие болуына мүмкіндік жасайды. Бұған қарамастан дамыған мемлекеттердің қызмет сферасының жартысынан көбіне еңбекке жарамды халықтар иемденген, оның қоғамдық өндіріс системасындағы орны материалдық-өндірістік қатынастардың бірқатар бағыныштысын анықтайды.Материалдық өндіріс сонымен қатар қызмет көрсетудің функционалдық бөлігіне қажетті материалдық ресурстарды жасайды. Материалдық өндіріс адам мен қоғамның қажеттілігінің сапасы мен деңгейін қалыптастырады, сонымен қатар олардың талаптарының нақты қанағаттандырылуын қамтамасыз етеді.

    Басқа жағынан , сервис сферасы қоғамдық өмірдің  сапасы мен деңгейіне, материалдық  өндірістің жалпы ,барлық тіршілікке әсерін дамытуды көрсетеді.

    Сервистің негізгі функциялары мыналар болып табылады:

    А) жеке талғамдары мен сұраныстарына  сәйкес материалдық және материалдық  емес игіліктерді тұтынушыға дейін  жеткізу;

    Б) оларды тұтыну процесіне қызмет көрсету;

    В) бос уақытты көбейтуге мүмкіндік  туғызу және оны тиімді пайдалану;

    Г) тұрмыс, демалыс және бос уақыт үшін жағдай жасау; 
Қоғамдық өндіріс құрамына байланысты қызмет көрсету сферасына материалды және материалды емес игіліктерді жатқызады.Қызмет көрсетудің бірінші тобы материалдық өндіріс саласына, ал екіншісіне материалдық емес салаға жатады.Өндірістік емес саланың қызмет көрсетуін қосымша анықтайды.

    Халыққа көрсетілген қызмет көрсету функционалды белгілеу бойынша материалдық және әлеуметтік мәдени болып екіге бөлінеді. Материалдық қызмет көрсету –қызмет  көрсетуді тұтынушының материалдық-тұрмыстық  қажеттілігін қанағаттандыру бойынша  қызмет көрсету.Әлеуметтік-мәдени қызмет көрсету-тұтынушының рухани,интелектуалды  қажеттіліктерін қанағаттандыру бойынша  және бірқалыпты өмір тіршілігін қолдауға қызмет көрсету.

    Сервис  мемлекеттің әлеуметтік тапсырысы  және қоғамдық әлеуметтік тапсырысы  сияқты шығады.Әлемдегі дамыған мемлекеттердің практикасы айқын көрсеткендей сервис сферасының өзіндік даму деңгейі  бұл кәсіпорынның саяси құрамына,саяси  режиміне,қоғамда алатын орнына бйланысты.

    Әлемдік қоғамда сервис институтының ролі мен маңыздылығы жылдам өсуде.

    Халықаралық клссификация бөлімі 3 секторды бөлуді қабылдады.

    А) Біріншісі немесе алғашқысы (ауыл шаруашылығы, балық шаруашылығы,аңшылық,орманшылық). Мұнда қызметкер биотабиғи ресурстармен өзара қарым қатынаста болады.

    Б)екіншісі(қайта  өңдеуші,тамақ және жеңіл өнеркәсіп,сонымен  қатар құрылыс индустриясы,су,электр,газ ресурстарын траспортировкасы)

    В)үшіншісі(қызмет көрсету сферасы- экономикалық қызмет)мұнда  жұмыскерлер адамдар мен өнеркәсіп  коллективімен өзара қарым қатынаста болды.

    Экономиканың  үшінші секторы бір жағынан маңызды  тарихқа ие, ал басқа жағынан бұл  сектор бірінші және екінші сектор эффективті жоғарылауынан интенсивті дами бастады. Осылай демалысқа, саяхаттауға, санитариялық емделуге және т.б. деген мұқтждық пайда болды.

    Қазіргі заманғы экономикадағы өзекті тенденцияның бірі ұсынылған қызмет көрсетудің феноменді  өсуі болып табылады. Бұл сфераның барлық шығынын 1981-1993ж АҚШ-та 4,2%-дан-26,1% дейін; ал Ұлыбританияда 1,3%-дан-18,2% дейін; Канадада 9,2%-дан-30,6% дейін, ОЭСР елдері 1/3-ге өсті. Қазіргі экономикада қызмет көрсету және қызметі, сервистік ролінің өзгеруіне байланысты ішкі сауда, сыртқы сауда қызметі, үшінші сектордың жұмысшылардың санының өсуінің қорытындысын айғақтайды[6].

     
1.2 Сервистік қызмет  адам қажеттілігін  қанағаттандырудың  формасы ретінде. 
 
Іс-әрекет – бұл адамның ішкі және сыртқы белсенділігі. Сыртқы жағынан іс-әрекет өндіріс, технологиялық тәртіп, жетекшілер нұсқауымен және т.б. талаптарымен реттеледі. Іс-әрекетті ішкі реттеушілер психикалық процестер, қасиеттер, жағдай, қажеттіліктері, мүдделері және т.б. болып табылады.

    Қажеттіліктер мұқтаждау немесе жетіспеушілік  ретінде организмінің өмір тіршілігін қолдау үшін бірнәрсеге қажетті, жеке адамның өміріне, әлеуметтік топқа, толығымен қоғамға қажетті мұқтаждың ретінде анықталады.

    Қажеттілікті  бұл анықтауда негізгі сәт, қажеттілктер – белсенділікті санасыздықпен  аяқтаушы адамның ішкі дүниенің сегменті болып табылады. Сондықтан қажеттілік іс-әрекет актісінің құрылымдық элементі болып табылмайды, ол ісәрекет субъектісінің  рухани дүниесінің сипатына жатады[7].

    Мұқтаждық классификация. Мұқтаждықты келесідей үлкен топтарға бөлуге болады. Базалық мұқтаждық – бұл жаппай адамдарға тән барлық мұқтаждықтар. Базалық мұқтаждыққа биологиялық, материалдық, әлеуметтік, рухани мұқтаждықтар кіреді. 
       Биологиялық мұқтаждық – бұл организмніңөмірлік мұқтаждықтары, адам денесінің қалыпты функционалдығына барлық алғашқы мұқтаждықтар, денсаулық, физикалық даму мұқтаждықтар, табиғатпен қарым-қатнас, тамақтану мұқтаждықтары.

    Материалдық мұқтаждық - деп біз, әлеуметтік, рухани және биологиялық мұқтаждықтар қанағаттандыруды айталық. Бұл алуан түрлі мұқтаждықтардың арасынан маңызды үшке бөлінеді:

1. Тамақ
2. Мекен-жай
3. Киім

    Айтып кеткен жөн материалдық мұқтаждық  шекарасыз емес. Олар әрбір ел, әрбір  орталық, әрбір жанұя үшін өлшеніп  қойылған және де азық-түлік кәрзеңке, өмір сүру минимумы деген ұжымдарды білдіреді.

    Әлеуметтік  мұқтаждық- биологиялық және материалдық мұқтаждықтар сияқты әлеуметтік мұқтаждықтар өзін айқын білуге мүмкіндік бере бермейді. Ол өзімен-өзі пайда болып, адамды тез қанағаттануға ниеттендірілмейді. Бірақ, әлеуметтік қоғам адам өмірімен қоғамдағы ролі екінші орында деген қорытынды жасау кешірілмес қателік болар еді. Керісінше, әлеуметтік мұқтаждық иерархиясында анықтаушы роль ойнайды.

     
                        1. 3. Сервистік қызмет көрсету сапасы 

    Кез келген мемлекетте сервистік қызмет көрсету жағдайын бағалаған кезде  өнім мен қызмет көрсетудің сапасы мәселесі ең негізгі болып есептеледі. Қызмет көрсету сапасы дегеніміз - сервис өнімінің пайдалы қасиеттерінің кешені ұлтына және әлемдік стандарттарға сәйкес қойылған талаптар деңгейінде жеке және қоғамдық тұтынуды қанағаттандыру. Қызмет көрсету пайдалы қасиеттері тұтынушының сұранысы мен қажеттілігі жауап беретін объективті мнездемесі сонымен қатар нормативті құқықтық талаптары жатады. Сөйтіп, сапа деген түсінік нормативтік құқықтық базис негізі мен экономикалық құрылым сапсы деңгейі тұтынушының келісімі бойынша бағасына байланысты әртүрлі деңгейде болады (жоғары, орташа, төмен). Сапа мәселесі экономикалық категория ретінде қоғамдық өндірісін дамуымен пайда болады. Бүгінгі күнде әлемнің барлық елеулі өндірістің сапасын арттыру мәселесі толғандырады. Сервисті өнімді жасаушылар ресурстарды дұрыс пайдаланып, шығынды азайтуды, сапалы өнімді сатудан кірісті ұлғайтып, пайданы өсіреді. Ең негізгісі қызмет көрсетудегі сапа нарықтағы бәсекелестікті арттырады. Қызмет көрсетудің өндірістік, функциональдық қасиеттері бар. Өндірістік қасиеттері өндіріс үрдесі кезінде пайда болып, физика-техникалық қасиеттерімен ерекшеленеді. Бұл тек потенцалды сапаны ғана білдіреді. Кез келген тауарды функционалдық жарамдылығы сынақ кезінде нарыққа шыққан кезде тұтынушының бағасымен бағаланады. Функционалды қасиет қызмет сервистік өнім мен қызмет көрсетудің соңғы қортындысын шығара алмайды, оның тұтынушылық қасиетін ескеру қажет. Сервистік өнім мен қызметтің кез келген түрі өндірістік және тұтынушылық сапасының мінездемесінен тұрады[9].

    Оны кез келген тауардан бір жағынан  автомобильден, киім кешектен қызмет көрсету  үрдісінен көруге болады.Өндірістік тауардың потенциалды сапасы арнаулы техникалық бақылаудың жүйесімен және өндірісті арнайы өндіру кезеңіндегі стандарттау болып табылады.

    Сервистік өнімнің сапасын куәландыру объективті өлшем жасау, бағасын есептеу өте күрделі.

    Сонымен катар, кез келген қызмет түрінің  бірнеше өндірістік техналогиялық, физикалык қасиеттерін белгілеп, есептеп, эталондық критериялармен салыстыруға болады. 
Сервистік қызметтің эталондық сапасы негізінде мемілекеттік стандарттар мен нормативтер жасалады. Стандарттар мен нормативтің мәліметтерінің негізінде сервис кәсіпорындарының жұмыскерлері еңбекпен техникалық қамсыздандыру жүзеге асырылуы нақты еңбек операциялары қалыптасады, нұсқаулармен қызмет құжаттарын жасап, қызмет көрсету үрдісі регламертацияланады.

    Сан алуан қызмет көрсетудің негізгі  қасиеттеріне мыналар жатады:

• Қызмет көрсетуді жүзеге асыратын материялдар мен құралдар және жабдықтардың сапалық мінездемесі;
• Қызмет көрсету барысында техникалық циклдың өтуі және оның физикалық техникалық мінездемсі (дыбысы, жарық т.б);
• Тұтынушының ақпараттық қамсыздандырылуы;
• Тұтынушыға қызмет көрсетудің уақыт кезеңі;
• Сервис қызметі нәтижесінің қолдаудың ұзақтығы мен беріктігі;
• Қызмет көрсететін жердің гигиеналық және санитарлық жағдайы;
• Қызмет көрсету үрдісіндегі экологиялық мінездемесі;
• Қызмет көрсету және тұтынушының қауіпсіздігіне байланысты мінездемелер;
• Қызметкелердің сандық құрамы, кәсіптік біліктілігіне мінездеме
• Қызмет көрсетудің эстетикалық сапасы - қызмет көрсету комфорттығы, тауардың сыртқы безендірілуі, интерьер дизайны т.б

    Қоғамдық  тамақтандыру орындарында, мейрамханаларда  жоғары санатты кафелерде қызмет көрсету сапасна мыналар жатады:

• Тағамдар мен сусындардың ассортиментінің сан алуандығы
• Қызмет көрсетушілердің кәсіптік дәрежесінің жоғарылығы
• Қызмет көрсету залының жайлылығымен қауіпсіздігі
• Қызмет көрсету этикасы
• Интерьердің эстетикалық, музикалық бағдарламасының болуы т.б

    Мейрамханаға  барушының уақыт көрсеткіші асхана мен дәмханаға барушыларға қарағанда ұзағырақ болады.Бірқатар қызмет көрсету салаларында, яғни әлеуметтік мәдени қабілеттілікті қанағаттандыру кезінде ең бірінші қызмет көрсетудің өндірістік технологиялық сапасы бағаланады.

    Мәселен: спектакль мен концерт өткізу барысында көрермен сахнада болып  жатқан оқиға мен бірге әртістердің  ойыны маңызды болып табылады, сонымен қатар, қызмет көрсетудің басқа  аспектілері де яғни қызметкерлердің  сыпайылығы бағдарламалардың қолда  болуы, залдың ыңғайлылығы, буфет, дәретхана да маңызды болып есептеледі.

    Сервистің өндірістік технологиялық қасиеттеріне байланысты қызмет көрсетудің төлемі әртүрлі болып келкді.

    Тұтынушы  қызмет көрсетудің басты сарапшысы болып табылады.

    Қызмет  көрсетуді бағалау әр түрлі себептерге байланысты объективті және субъективті болады.

    Тұтынушы  қызмет көрсетуді фактылық өлшем  тұрғысында салыстырып, оған сай деп  есептесе, онда қызмет көрсету жақсы  деген баға беріледі. Негізгі баға беретін басты факторлар қатарына мыналар жатады: жеке қажеттігі мен  қызығушылығы, бұрынғы тәжірибесі, ішкі комуникациясы, зиялы адамдардың бағасы, сыбыс әңгімелер және т.б бұлар қызмет көрсету сапасын бұрмалауы мүмкін.

    Сонымен тұтынушының берген бағасы қате деп  есептеуге болмайды. Өйткені ол қызмет көрсетудің функциональды тәжірибелік аспектілерінің нәтижесімен бағаланады. Тұтынушылар бағалаудың ұжымдық субьектісі ретінде көрініп, қызмет көрсетушілердің назарынан тыс қалмауы тиіс.

    Осының  бәрі екі жакты қатынастың сапа дәрежесіне жәрдемдесу жағдайын көрсетеді: тұтыну, физикалық және тұтынушылардың субьектілік  бағалау есептелуі болады.Осыларды әрбір ерекше жағдайда қатаң емес мінезге келеді-олар жеке тұтынушылардың белгіленгенін ықпалы болып келеді және де модадан ұлттық дәстүрден  және т.б сонымен қатар сапа туралы бірдей көрсеткіш шыңдаған тұтынушылармен айтылғандар объектілік мінез тұрғысында қалыптасып және тұтынушылармен дауласуға  мүмкіндік бермейтін факт болып  табылады.Бәсекелестік рационалдық  теорияға сәйкес тұтынушының қанағаттану  деңгейі сапа бағалау сервисінің негізгі критериге жатқызуға  болады. Ал сәйкеспеушілік үлгідегі болжаулы және нақты көрсеткіштерге келуі бәсекелес сервистік фирманың жұмыс істеу сапасымен көрінеді. Ал төменгі бағытқа тұтынушылардың өтуі оданда сапалы жағдайға фирманы алып келеді.