«Шаншаров-Фарм» ЖШС-де еңбекақы төлеуді ұйымдастыруды жетілдіру жолдары

   Осыған  байланысты  еңбекақыға жұмсалған  талдау негізіндегі қаражат үлкен  мағынаға ие. Осының негізінде жалақыны (еңбекақы) жұмсау қорына жүйелік тексерістерді  іске асыру жөн, өнімнің еңбек  сиымдылығын төмендету мен өнімділікті  өсіру арқасында қаражаттарды үнемдеу мүмкіндіктерін туғызу. Жалақыны төлеу қоры қолданыстағы ҚР статистика агенттігінің нұсқауына кіретін  кәсіпорынның ұсталымдарын,  еңбекақыны ғана талдамай, сонымен қатар әлеуметтік қорғау мен таза табысқа төленетін төлемдер, және кәсіпорынның қолданысында қалатын.

     ЖШС «Шаншаров-Фарм» да тұтыныста қолданылған қорлардың құрамында ерекше салмақты, жалақыны төлеу қоры алады, өнімнің өзіндік құнын қоса алғанда.

            Өнімнің өзіндік құнын қоса  алғанда, талдау жүргізілген жалақыны төлеу қорына кірісе отырып, біріншіден, абсолюттік және салыстырмалы ауытқудың жоспардан нақты қаншалықты үлкендігін есептеу керек.

            Абсолюттік ауытқу (ЕТҚабс) нақты  (ЕТҚнақ) еңбекақыға  кеткен қорларды  салыстыру негізінде жоспарлы (ЕТҚжос) жалақыны төлеу және толық кәсіпорын негізінде анықталады, өнімділік бөлімшелері мен қызметкерлер дәрежесіде:

        

                 ∆ЕТҚабс=ЕТҚн-ЕТҚжос=21 465-20 500=+965 мың теңге

            

            Бірақ ескеретін жайт, абсалюттік  ауытқу еңбекақы қорын қолдануды мүлдем сипаттамайды, өйткені бұл көрсеткіш. Яғни өнімді өндіру жоспарды орындау дәрежесі бойынша анықталмайды.

            Салыстырмалы ауытқу бұл нақты  аударылған жалпы еңбекақы мен  жоспарлы қордың арасындағы айырмашылық,  өнімді өндіруге байланысты жоспарды орындауға түзетілген.  Өнімді өндіру бойынша жоспарды орындау пайызы  102,6 %  (16 440 теңге / 16 023). Бірақ ескеретін жайт, еңбекақыны төлеу қорының ауыспалы бөлігі ғана түзетіледі және өнімді өндіру көлеміне қарама-қарсы өзгеруіне байланысты. Бұған кіретіндер,  келісімді жұмысшылардың төлемдері, жұмышылардың премиялары және басқару персоналының өнімділік көрсеткіштеріне және демалыс соммасы, ауыспалы жалақыға сай деңгейде.     

4- кесте. 2010ж.  «Шаншаров-Фарм» ЖШС-де еңбекақы қорын талдау.

       

     Өнім көлемінің өсуі немесе төмендеуі кезінде күнделікті жалақы деңгейі өзгермеді (тарифтік ставка бойынша жұмысшылардың еңбек ақысы, қызметкерлердің окладтық ақысы, қосымша төлемдердің барлық түрі, негізгі өндіріске қатыспайтын қызметкерлердің еңбек ақылары және демалыс суммалары).Осы көрсеткіштер 2 кестеде көрсетілген.

     5-кесте – ЖШС «Шаншаров-Фарм» еңбекақы қоры жүйесін есептеу бойынша еркін көрсеткіштер 2010ж.  

     

              Осы кестенің көрсеткіштері негізінде жалақы қоры мен өнім өндіруді жоспар бойынша ауыспалы ауытқуды анықтау:

         ∆ЕТҚауыс=ЕТҚн – ЕТҚөзг=ЕТҚн-(ЕТҚжос.ауыс×Кжор+ЕТҚжос.тұр),

     ∆ЕТҚауыс=21465-(13120*1,026+7380)=+624 мың теңге,

   Мұндағы, ∆ЕТҚауыс – еңбекақы қоры бойынша  ауыспалы ауытқу;

   ЕТҚн  – нақты еңбекақы қоры,

   ЕТҚөзг  – жоспарлы жалақы қоры, өнімді өндіру бойынша түзетілген коэффицент,

   ЕТҚжос.аус  және ЕТҚжос.тұр – жоспарлы еңбекақының  тұрақты және ауыспалы түрі,

   Кжор - өнім шығару бойынша жоспарды орындау  коэффиценті.

            Еңбекақы қоры бойынша абсолюттік  ауытқуты есептеген кезде қолданып көру коэффицентін пайдаланып көруге болады (Кқк), жалпы қордағы ауыспалы жалақының салмақ дәрежесін көрсетеді. Шығарылған өнімнің жоспарды орындаудан асыруына байланысты жоспарлы еңбекақы қорын қанша үлес пайызға көтеру керек екендігін көрсетеді(∆ӨШ%).

                          ЕТҚауыс=ЕТҚн - ЕТҚөзг=

              ∆ЕТҚн – ЕТҚжос*(100+∆ӨШ%*Кқк) / 100=

      =21465 – (20500*(100%+2,6%*0,64)/100)=624 мың теңге 

         Осыдан қарап, АҚ АЗТМ да  еңбекақы қорын қолдануда салыстырмалы  үнемдемеуліктің 624 мың теңге көлемінде екендігін көрсетеді.

            Еңбекақы қорының ауыспалы және  абсолютті факторларына талдау  жүргізу керек.

            Еңбекақы қорының ауыспалы бөлімі  өнімнің өндірілуіне байланысты (VBП), оның құрылымы (УДi), салмақтық еңбек сиымдылық (УТЕi) және орташа сағаттық еңбекақы деңгейі (ОТi) ( 3-сурет).

                                       

 
 

                         
 
 

3 сурет – ауыспалы еңбекақы қорының факторлы жүйелік схемасы 

         Еңбекақы қорының ауыспалы және  абсолютті ауытқуына келесі факторлардың  әсерін анықтау үшін келесілерді  қолданамыз, жылдық қортынды көрсеткіштер  және берілгендері формуламен  есептелген:  

5 кесте-  еңбекақы қорының ауыспалы және  абсолютті ауытқуы

 
 

      Есептеу нәтижелері бойынша (5 кесте) кәсіпорында ауыспалы еңбекақыны төлеуде артықшылықтар (перерасход) бар екенін байқатады. Оның  негізгі себебі, келісімді жұмысшылардың еңбек өнімділігінің артуы еңбекақы төлеуден кем болуында. Еңбекақының көптеп төленуі кәсіпорынның құрылымдық өзгерістерінен болды.