Қазақстан Республикасында жұмыспен қамтуды талдау және оны шешу жолдары

      2005 жылдың қаңтар – желтоқсан  айларында облыстық мекемелері  мен ұйымдарында ( заңды тұлғалар ) ірі, орта және шағын кәсіпорындарында  жалданып жұмыс істегендер саны  есептік көрсеткіш бойынша 318,4 мың адамды құрады,  оның ішінде ірі және орта кәсіпорындарында 227,2 мың адам (71,4), шағын кәсіпорындар мен мекеме, ұйымдарда 91,2 мың адам (28,6) болды.

     2006 жылдың 1 қаңтарындағы жағдай бойынша Оңтүстік Қазақстан облысында тіркелген жұмыссыздардың саны 8,7 мың адамды құрады немесе 2005 жылдың тиісті кезеңімен салыстырғанда  90,7 пайыз болды. Тіркелген жұмыссыздық деңгейі -0,86 пайызды құрады (2005 жылдың 1 қаңтарында – 0,95 болған ). 2005 – 2006 жылдардың 1 қаңтарындағы жағдай бойынша Оңтүстік Қазақстан облысының ресми тіркелген жұмыссыздар саны   1 кестеде  көрсетілген.

     Оңтүстік  Қазақстан облысының 2003 – 2005 жылдарға арналған  кедейшілікті төмендету  жөніндегі бағдарламасын жүзеге асыру барысында 2005 жылы облыста 14514 жаңа жұмыс орны құрылды, оның ішінде өнеркәсіпте – 1657, ауыл шаруашылығында – 1584, құрылыс пен коммуналдық шаруашылықта – 2343, білім мен денсаулық сақтау саласында – 3616 жұмыс орны ашылды.

     Жұмыспен  қамтылмаған халықты еңбекке  орналастыру деңгейі өсіп келеді. 2005жылы жұмыспен қамту органдарының ықпалымен жұмыс сұрап келген 24150 адамның 17959-ы немесе 74,4 пайызы еңбекке орналасты. Ресми тіркелген 9634 жұмыссыз қоғамдық жұмысқа тартылды, 1550 адам кәсіби оқуға жіберілді. 
 

     Қорытынды 

   Осыдан  екі-үш жыл бұрын уақытта жұмыспен қамту саласында, өндіріске қажетті жұмыс күші мен  жұмыстың жағдайына, олардың қоятын талабы арасында елеулі қайшылықтар болды. Мыңдаған, он мыңдаған дипломды мамандар ондай дайындық деңгейін талап етпейтін қызметтерде жұмыс істеді, ал бұл салалық жұмыссыздықтың орнын алып отырғанын көрсетеді.

   Бүгінде жұмыссыздарды қайта оқыту, мамандықтарын  өзгерту мәселесі  бекер көтеріліп  жүрген жоқ.  Мәселен, әртүрлі ғылыми – зерттеу институттарына ғылыми қызметкелер емес, үй шаруасындағы әйелдер көбірек қажет болады, мектеп жасына дейінгі балалар мекемелеріне тәрбиешілер емес, «көңілтабатындар» тезірек орналасады және т.б.

   Күні  кешеге дейін бізде жұмыссыздық  дейтін атымен жоқ деп, мұны социалистік  жүйенің  негізгі артықшылықтарының  бірі ретінде мақтан етумен күлдік. Бір есептен, солай екені рас та болатын – оның қандай жолдармен қамтамасыз етіліп келгені өз алдына әңгіме. Ал нарықтық қатынастарға көшумізге байланысты бідің елімізде , басқа  ТМД елдеріндегі секілді, жұмыссыздар армиясы  күрт көбейді. Босаған немесе қысқарған әрбір жүз жұмыссыздың бесеуі -  жоғары білімді, әрбір он адамның екеуі – орта кәсіпті маман, әрбір бес адамның үшеуі – жалпыға бірдей орта білімді азамат.

   Жұмыссыздықпен  күресуде Қазақстан Республикасы Еңбек  және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі  жанындағы жұмыспен қамтамасыз ету департаменті біраз шаруалар атқаруда. Жұмысқа орналастыру,  жәрдемақы, стипендия тағайындау істерін мүмкіндігінше жүзеге асыруға тырысуда.

   Осыған  орай шұғыл қолға алып, мұхият жүзеге асыратын шаралар аз емес.

   Біріншіден, жұмыс берушілерге талапты күшейте қажет олар қысқарту жасаған кезде жұмысшыларының шағын жекеменшік бизнеспен айналысуына қамқоршы болса құба-құп. Яғни, пайдаланылмай тұрған құрал- жабдықтарды , станоктарды, көліктерді жекешелендіріп, солардың қолына берген дұрыс та болар, бәлкім.  Алғашқы кезеңде жекеменшік өндірісті ұйымдастыруға тиісті қаражат бөлінсе тіпті жақсы.

   Екіншіден, қысқарту қарсаңында кәсіпорындар мен  ұйымдар аудандық жұмыспен қамту  орталықтарына тиісті  дәлелдемелер мен жұмысқа орналастыру жөніндегі  ұсыныстарын айтуға міндетті деп ойлаймыз.

   Қазіргі облыстағы жұмыспен қамтылу жағдайын тұрақты деп сипаттауға болады. Бұл  экономикадағы оң өзгерістерге байланысты. Облыстың еңбек рыногында біртіндеп  жұмыспен қамтылғандар артып, жұмыссыздардың кемуін оң құбылыс деп бағалауға болады. Жұмыссыздық деңгейі айқын төмендеу тенденциясына ие.

   Экономикасы дамыған елдер кәсіпорындар мен  компанияларында жұмыс күшін  жалдау екі жағдайды ескере отырып жүргізіледі:

• біріншіден, фирманың ағындағы тұтыныстарын, оның қосымша даму стратегиясын және фирманың өз ішінде кадрлар дайындау мүмкіндіктерін ескеру керек;
• екіншіден, жұмыс күшінің ұлттық нарығының жағдайын ескеру керек.

   Жұмыс күшін жалдау кезінде төмендегідей тәсілдер қолданылады:

• жоғарғы және орта оқу орындарынан  мамандарды тарту;
• жұмыспен қамту (биржа) орталығы арқылы кадрларды жалдау;
• жарнамалық хабарлау мен жаппай ақпараттық құралдар көмегімен кадрларды тарту;
• орналасатындарды конкурстік (бәсекелестік) негізде мұхият таңдау, сондықтан бір жұмыс бірнеше орналасатындарды тарта білу;

   Талдау  іс - әрекеті мұқият талқыланып, онда әр түрлі тестілерді қолдану 

   ескерліді.

   Тестілер  жұмыс орнына таласатын іздемпаздың  лауазымды қызметіне байланысты әр түрлі болып құрылады. Тесті  жалпы интеллектуалды деңгейі тексеруге, кейде әр түрлі дайындық деңгейін байқататын, жалпы және өндірістік сипатты көрсететін сауалдарға, оның ішінде талапкердің таңдап алған мамандығы бойынша сұрақтарға негізделіп жасалады.

   Қазақстан Республикасында тұрғындарды жұмыспен қамтудың арнайы бағдарламасы жасалған. Еңбек нарығындағы жағдайды отырып , жұмыссыздарды қайта оқыту шаралары,  қарастырылған, жастар, әйелдер, мүгедектерді жұмыспен қамтуға қамқорлықтар жасау көзделген. Кәсіпорындарда оларды жұмысқа алудың  үлесі белгіленген.

     Қорыта келгенде яғни біздің  еліміздегі еңбек нарығының жағдайы жылдан  жылға жоғарлауда. Әрине, біз тез арада жұмыссыздықты мүлдем жоя алмаймыз. Бірақ халықты жұмыспен қамту мәселесін алға қойып, оған қолымыздан келегенінше шаралар жасауымыз керек.

   Елбасымыз кедейшілік пен жұмыссыздыққа қарсы күрес стратегиясында:

• кіші кредиттер жүйесін енгізу;
• шағын және орта бизнесті дамыту;
• еңбекті көп қажет ететін салаларды басымдылықпен дамытуға және 

        бұларға шетел инвестиция мен ұлттық капиталды белсенді тарту;

• қоғамдық жұмыстарды, ең алдымен жол құрлысы мен орман отырғызуды

        дамыту;

• жеке кәсіпкерлікті дамыту жолындағы қажетсіз әкімшілік кедергілердің бәрін алып тастау, және т.б.

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Пайдаланылған әдебиеттер: 

1. Мамыров Н.Қ., Тілеужанова М.Ә. Макроэкономика: Оқулық - Алматы: Экономика,2003-432 бет.
2. Н. Ә. Назарбаевтың  «Қазақстан – 2030» стратегиялық жолдауы.
3. Кодекс законов о труде Казахской  ССР по состоянию 1октября 1998г. Алматы: Баспа 1998. 96 бет.

3.     Қазақстан Республикасының еңбек  кодексі. 2004.

4.  Ғ. Сапарғалиев «ҚР Әкімшілік  құқық бұзушылық құқығы» Оқулық,  Алматы «Жеті жарғы» 2004. 74бет

5.  Шеденов Ө.К. «Жалпы экономикалық  теория»,        Ақтөбе, 2000. 94 - 100 беттер

6. Я.  Ә. Әубәкіров, «Экономикалық теория», Оқу құралы,            Алматы «Қазақ университеті» 1999. 120-126 бет.

7.   Б. Мәдешов «Экономикалық теория  негіздеріне кіріспе»,

       Алматы, 1994.  110-119 бет.

8. Жүнісов Б. А. «Нарықтық экономия негіздері»     Алматы,1994,  25-32 бет.
9. Байжұмаев Б.Б., Жақыпова Ф. Н., «Экономикалық теория негіздері», Оқу құралы, Алматы, 1999. 105-120 бет.
10. С. Райымқұлұлы, «Экономикалық теория негіздері», Оқу

       құралы, Шымкент, 2005. 154-158 беттер.

13. Макконнелл  К. Р., Брю С. Л. «Экономикс»  : Принципы,

      проблемы и  политика, Том 1, 157-162 стр.

14. Шеденов Ө.,Нұрымов Ғ.  «Ауыл шаруашылығы өндірісіндегі еңбек нарығы», Алматы, 2001.    103-110 бет.
15. Осипова Г. М. «Экономикалық теория негіздері», Алматы, 2002. 250-253 беттер.

16.    Крымова В. «Экономикалық теория», Кестелі оқу құралы.  Алматы. Арқайм, 2003. 81-88 беттер.