Автор: Пользователь скрыл имя, 05 Мая 2012 в 14:13, дипломная работа
Актуальнасць даследавання – абумоўліваецца тым, што ў якасці аб’екту даследавання былі абраны тэрміны сваяцкіх адносінаў, якія, як вядома, з’яўляюцца багатай крыніцай для разнастайных лінгвістычных даследаванняў.
Мэта даследавання – прааналізаваць сістэму тэрмінаў сваяцтва ў англійскай і беларускай мовах
Задачы даследавання:
1) разгледзець асноўныя паняцці дыпломнай работы: тэрмін, тэрміналагічная сістэма, тэрмны сваяцтва;
2) высветліць ступень даследаванасці тэмы ў англійскім і беларускім мовазнаўстве;
Уводзіны ..................................................................................................... 4
Глава 1. ТЭРМІНЫ Ў ЛЕКСІЧНАЙ СІСТЭМЕ МОВЫ……………….6
Паняцце тэрміна ў лінгвістыцы............................................ 6
Асаблівасці беларускай тэрміналогіі…….…….…………. 8
Асаблівасці англійскай тэрміналогіі…………………….... 10
Высновы ........................................................................................... 12
Глава 2. АСАБЛІВАСЦІ СТАНАЎЛЕННЯ НАЙМЕННЯЎ СВАЯЦКІХ АДНОСІНАЎ У АНГЛІЙСКАЙ І БЕЛАРУСКАЙ МОВах……………………………………………………..…………….……… 13
2.1 Станаўленне славянскіх найменняў сваяцкіх адносінаў…………………………………………………………...……. 14
2.2 Станаўленне англійскіх найменняў сваяцкіх адносінаў…………………………………………………………………17
Высновы…………………………………………………………....19
Глава 3. ТЭРМІНАЛІЗАЦЫЯ СВАЯЦКІХ АДНОСІНАЎ У АНГЛІЙСКАЙ І БЕЛАРУСКАЙ мовах........................................................ 20
3.1 Лексічныя адзінкі гарызантальнай лініі сваяцтва……………………………………………………………….… 20
3.1.1 Найменні гарызантальнай сістэмы сваяцтва ў англійскай мове …………………………………………………………….……..… 20
3.1.2 Найменні гарызантальнай сістэмы сваяцтва ў беларускай мове............................................................................................................ 24
3.2 Лексічныя адзінкі вертыкальнай лініі сваяцтва………..….. 27
3.2.1 Найменні вертыкальнай сістэмы сваяцтва ў англійскай
мове …………………………………………………………………..…..27
3.2.2 Найменні вертыкальнай сістэмы сваяцтва ў беларускай
мове ……………………………………………………..………………. 30
Высновы ........................................................................................... 34
Заключэнне .............................................................................................. 35
Спіс выкарыстаных крыніц ................................................
matchmaker (go-between)
Father-in-law mother-in-law Father-in-law mother-in-law
sister-in-law sister-in-law
son-in-law husband wife daughter-in-law
brother-in-law
uncle
aunt
nephew
Схема3.
Вертыкальная сістэма сваяцтва ў англійскай
мове
З-за гістарычнага развіцця мовы, культуры, а таксама існавання іншага менталітэту, тэрміны, якія адносяцца да вертыкальнай лініі сваяцтва, не з’яўляюцца такімі істотнымі, як гэта адбываецца ў беларускай мове. Нягледзячы на той факт, что англійскай вертыкальная сістэма ў семантычным плане вельмі адрозная ад беларускай, гэтыя тэрміны ўсё ж такі існуюць, хаця ўжываюцца зрэдку, напр.: matchmaker, brother-in-law, sister-in-law (у значэннях 'дзевер', 'швагер', 'залоўка', 'сваячка').
Husband – a married man considered in relation to his wife [COED, art. husband].
Wife - a married woman considered in relation to her husband [COED, art. wife].
Тэрміны wife ‘жонка’і husband ‘муж’ маюць тыя ж самыя значэнні, што і ў беларускай мове – жанчына ці мужчына ў адносінах да сваіх мужа ці жонкі.
Aunt – the sister of one’s father or mother or the wife of one’s uncle [COED, art. aunt].
Uncle – the brother of one’s father or mother or the husband of one’s aunt [COED, art. uncle].
Мы бачым, што лексемы aunt 'цётка' і uncle 'дзядзька маюць дэфініцыю сходную з беларускімі тэрмінамі, але ж яны не маюць таго дадатковага значэння, якое існуе ў беларускай мове – гэта ветлівы зварот да незнаёмага чалавека.
Nephew – a son of one’s brother or sister, or of one’s brother-in-law or sister-in-law [COED, art. nephew].
Niece - a daughter of one’s brother or sister, or of one’s brother-in-law or sister-in-law [COED, art. niece].
Тэрміны nephew 'пляменнік' і niece 'пляменніца' маюць тыя ж лексічныя значэнні , што і адпаведныя тэрміны ў беларускай мове.
Mother-in-law – the mother of one’s husband or wife [COED, art. mother-in-law].
Father-in-law – the father of one’s husband or wife [COED, art. father-in-law].
На прыкладзе гэтых двух тэрмінаў father-in-law ‘цесць' і 'свёкар’ і mother-in-law ‘свякроў' і 'цешча’ - мы можам зразумець, што адзін і той жа тэрмін з’яўляецца мнагазначным і раскрыць патрэбнае нам значэнне мы можам толькі ў пэўным кантэксце.
Тое ж самае датычыцца і астатніх тэрмінаў зыходнага сваяцтва ў англійскай мове:
Matchmaker (go-between) – a person who arranges marriages or initiates relationships between others [COED, art. matchmaker].
Лексема matchmaker 'сват, свацця' з’яўляецца ўніверсальнай для абоіх полаў у англійскай мове, а ў беларускай - існуюць свае адзінкі для абазначэння мужчынскага і жаночага полу.
Brother-in-law – 1) the brother of one’s wife or husband;
2) the husband of one’s sister or sister-in-law [COED, art. brother-in-law].
Sister-in-law – 1) the sister of one’s wife or husband;
2) the wife of one’s brother or brother-in-law [COED, art. sister-in-law].
У выпадку з гэтымі двума адзінкамі адбываецца тое ж самае – тэрмін з’яўляецца мнагазначным. Brother-in-law 'дзевер' і 'швагор', а sister-in-law 'залоўка' і 'сваячка '.
Вельмі
важна звярнуць увагу на тое, што
тэрміны узыходнага сваяцтва ў англійскай
мове маюць падобную адзін да аднаго
структуру і маюць аднолькавую
частку -in-law 'у законе'.
Менавіта гэтая частка і дапамагае нам
не толькі убачыць, але і зразумець гэтыя
лексемы, , напр.: mother-in-law ‘цешча’ i
‘свякроў’ і інш.
3.2.2 Найменні вертыкальнай сістэмы сваяцтва
ў
беларускай мове
Нізыходная беларуская сістэма сваяцтва, якая яшчэ называецца вертыкальнай, - даволі шырокая. Гэта стала вынікам гістарычнага развіцця нашага народа. Хоць гэтыя тэрміны і склаліся даволі позна – дзесьці ў сярэдзіне XI-XII стст., (параўн. усе тэрміны кроўнага сваяцтва склаліся значна раней – у VI ст. апошнім з’явілася ўжо спрадвечна беларускае слова бацька), але ўсё роўна яны існуюць і шырока распаўсюджаны. Зыходная лінія сваяцтва ўключае ў сябе наступныя тэрміны: муж, жонка, дзядзька, цётка, пляменнік, пляменніца, свёкар, свякроў, цесць, цешча, нявестка, зяць, сват, свацця, дзевер залоўка, швагер, сваячка (швагерка) – усяго 18 адзінак. Лексемы вертыкальнай лініі можна разгледзець у наступнай схеме:
сват
свацця
цесць цешча свёкар свякроў
залоўка сваячка (швагерка)
зяць муж жонка нявестка
дзевер швагер
дзядзька
цётка
плямен
Схема 4. Вертыкальная сістэма сваяцтва ў беларускай мове
Калі звярнуцца да семантыкі гэтых лексем, то мы можам зразумець, што тэрміны вертыкальнай лініі сваяцкіх адносінаў у нашай мове ўзыходзяць ад першай ступені сям’і – і гэта словы муж і жонка.
Муж – жанаты мужчына ў адносінах да сваёй жонкі [ТСБЛМ, с. 350].
Жонка – замужняя жанчына ў адносінах да свайго мужа [ТСБЛМ, с 200].
Наступнымі мы можам разгледзець адзінкі дзядзька і цётка.
Дзядзька – 1) бацькаў або матчын брат;
2) дарослы мужчына наогул, да якога
звяртаюцца дзеці [ТСБЛМ, с
Цётка – 1) бацькава або матчына сястра;
2) дарослая жанчына наогул, да якой звяртаюцца дзеці [ТСБЛМ, с 730].
Нараўне з тэрмінамі бацька і дзед гарызантальнай лініі сваяцтва , яны з’яўляюцца мнагазначнымі. Дзядзька – гэта бацькаў або матчын брат, а таксама гэта дарослы мужчына наогул, да якога звяртаюцца дзеці. Цётка – гэта бацькава ці матчына сястра, і яшчэ існуе значэнне – дарослая жанчына да якой звяртаюцца дзеці.
Пляменнік – сын дзядзькі ці цёткі ў адносінах да іх брата ці сястры [ТСБЛМ, с 519].
Пляменніца – дачка дзядзькі ці цёткі ў адносінах да іх брата ці сястры [ТСБЛМ, с 520].
Пасля лексем дзядзька і цётка ў сістэме ідуць тэрміны пляменнік і пляменніца – гэта дзеці дзядзькі ці цёткі ў адносінах да іх братоў ці сясцёр.
Свёкар – бацька мужа [ТСБЛМ, с 590].
Свякроў – маці мужа [ТСБЛМ, с 592].
Свёкар і свякроў – гэта ўжо сваякі з боку мужа. Свёкар – гэта бацька мужа, а свякроў – гэта маці мужа.
Цесць – жончын бацька [ТСБЛМ, с 730].
Цешча – жончына маці [ТСБЛМ, с 731].
Сваякамі з боку жонкі з’яўляюцца цесць і цешча. Цесцем мы называем бацьку жонкі, а цешчай – жончыну маці. І наадварот, жонку сына мы завем нявесткай, а мужа дачкі – зяцем.
Зяць (зяцёк) – муж дачкі [ТСБЛМ, с 251].
Нявестка – жонка сына [ТСБЛМ, с 394].
Сват – 1) той, хто сватае каго-небудзь каму-небудзь;
2) бацька мужа ў адносінах да жончыных ці бацька жонкі ў адносінах да мужавых бацькоў [ТСБЛМ, с 589].
Свацця – 1) жанчына, якая сватала нявесту жаніху ці жаніха нявесце;
2) маці мужа ў адносінах да жончыных ці маці жонкі ў адносінах да мужавых бацькоў [ТСБЛМ, с 590].
Нельга таксама не ўпамінуць лексемы сват і свацця. Сват – гэта, па-першае, той, хто сватае каго-небудзь, а, па-другое, бацька мужа ў адносінах да жончыных ці бацька жонкі ў адносінах да мужавых бацькаў. У сваю чаргу, свацця – гэта жанчына, якая сватае каго-небудзь і маці мужа ў адносінах да жончыных ці маці жонкі ў адносінах да мужавых бацькоў.
Залоўка – сястра мужа [ТСБЛМ, с 217].
Дзевер – мужаў брат [ТСБЛМ, с 174].
З боку мужа сваякамі з’яўляюцца дзевер і залоўка – гэта мужавы брат ці сястра.
Швагер – жончын брат [ТСБЛМ, с 794].
Сваячка (швагерка) – сястра жонкі [ТСБЛМ, с 592].
Швагер
і сваячка – гэта ўжо сваякі з боку жонкі.
Хоць гэта сваяцтва даволі далёкае, але
ж такія тэрміны ўсё роўна існуюць і шырока
ўжываюцца асабліва ў дыялектным маўленні.
Высновы па главе 3:
Увогуле, існуе дзве сістэмы тэрмінаў сваяцкіх адносінаў: вертыкальная і гарызантальная.
Гарызантальная сістэма тэрмінаў уключае ў сяба адзінкі, якія абазначаюць кроўнае сваяцтва, напр: маці, бацька, дзед, баба, сын, дачка, і г.д. Таксама ў гэтую сістэму ўключаюцца адзінкі, якія абазначаюць адноснае сваяцтва – мачаха, айчым, пасынак (пасерб), падчарка. У англійскай мове да гэтай групы адносяцца наступныя лексемы: father, mother, son, daughter і інш. У беларускай мове налічваецца 18 лексем, у англійскай – таксама 18.
Што датычыцца вертыкальнай сістэмы, то яна састаіць з адзінак, якія абазначаюць далёкае сваяцтва ці сваяцтва праз шлюб, напр: дзевер, швагер, сваячка, залоўка, цётка і інш. (у беларускай мове), father-in-law, sister-in-law, matchmaker і інш. (у англійскай мове.). У англійскай мове – 20 адзінак для наймення сваякоў вертыкальнай сістэмы, а ў беларускай мове існуе 20 адзінак, пры тым, што ў англійскай мове адно і тое ж слова абазначае некалькі сваякоў адначасова.
Нам бачна, што значэнні тэрмінаў сваяцтва ў абедзвюх мовах суадносныя. Гэта тлумачыцца агульнай мовай-асновай (індаеўрапейскай), падобным семейным ладам. Але ў беларускай мове слоўнік фіксуе больш лексем для дзвюх сістэм.
Таксама
ў англійскай і беларускай мове існуе
4 словаўтваральныя фарманты, якія дапамагаюць
пры ўтварэнні тэрмінаў сваяцтва.
Гэта прэфіксы пра- і grand-, якія
маюць значэнне 'паслядоўны рух у старажытнасць,
да продкаў па ўзыходным ступеням сваяцтва',
напр.: grandmother, прабаба, прэфікс step-
'на крок ад сваяка 'у адзінках зводнага
сваяцтва ў англійскай мове: stepfather
'айчым', stepmother 'мачаха' і англійскі
суфікс -in-law- 'законе' - sister-in-law
'сваячка', 'залоўка', father-in-law 'цесць',
'свёкар' і г.д.
Заключэнне
тэрмін – гэта спецыяльнае слова і спалучэнне слоў, якое дакладна абазначае пэўнае паняцце з галіны навукі, тэхнікі, мастацтва, вытворчасці, эканомікі, палітыкі ды інш;
тэрміналагічная сістэма - сукупнасць тэрмінаў пэўнай навукі або прафесіі;
тэрміны сваяцтва – адзінкі, якія састаўляюць сістэму сваяцкіх адносінаў.
Информация о работе Тэрміны сваяцтва ў англійскай і беларускай мовах