Әбілқайыр ханныі билікке келуі

Бұл сабақта Microsoft Excel электорндық  кестесімен танысасыздар. «Электорондық  кесте» теримині мәтін түрінде берілген мәліметтерді компютерде өндеуге арналған программаларды белгілеу үшін пайдаланатын кестелерді өндеуге жататын іс-әрекеттер:

1. Функциялар мен формулаларды  пайдалана отырып әртурлі есептеулер  жүргізу.

2. Түрлі – түрлі факторлардың  құжаттарға тигізетін әсерін  зерттеу.

3. Тиімді ету мәселелерін  шешу.

4. Белгілі бір критерийлерді  қанағаттандыратын мәліметтер жиынын  таңдап алу.

5. Графиетер мен диограммаларды  тұрғызу.

6. Мәліметтерді статистикалық  талдау.

Электорондық кестелердің  құндылығы олардағы мәліметтерді өндеу  тәсілдерін пайдаланудың қарапайымдылығы  болып табылады.

Microsoft фирмасының Excel программасы  кестелік процессорлар немесе  электрондық кестелер тобына  жататын ең кең тараған программалық  кестелердің бірі. Бірақ Excel жәй  программа ғана емес, оның көптеген  математикалық амалдарды, күрделі  есептерді көрнекті жеңілдету  үшін пайдалануға болады. Ол кестелердің  мәліметтердің негізіндегі де, түрлі  – түрлі диограммалар тұрғызып, мәліметтердің базасын даярлап,  олармен жұмыс істеуді, сандық  эксперимент жүргізуді және т.б.  қамтамасыз ете алады. 

Excel лирикендіктену көп  жақтылығы оны тек экономика  саласында ғана емес, сондай ақ, оқып үйренуде, ғылыми зерттеу  істерінде, әкімшілік және жәй  шаруашылық жұмыстарында да кеңінен  пайдалануға мұрсат береді.

Бұл программамен жұмыс істеуді  үйрену алдында бірнеше жаңа ұғымдардың енгізейлік.

Электрондық кестенің жұмыс  аймағы жолдар мен бағаналардан турады. Жолдардың максималдық саны 16384-ке, ал бағаналара саны 256 – ға тең. әрбір  бағана мен жолдың қиылысуы ұяшықты  құрайды, ал ұяшыққа мәліметтерді енгізеді.

Excel программасын  іске асыру

Excel программасын іске  қосу үшін оны программамен  байланысқан шартбелгіні тауып,  оны тышқанмен екі рет шерту  керек. Ол Excel программасын іске  қосқанда кейін компьютер экранында  терезе шығады.

Енді осы стандартты Excel терезенің элеменнтерін қарастырайық. Экрандағы Excel терезесінде мынадай  объектілер орналасқан:

Жоғарғы жол – басқару  батырмалары бар терезе тақырыбы.

Екінші жол – Excel менюі.

Үшінші және төртінші жолдар – стандартты және форматтау тақтасы.

Бесінші жол – енгізу мен түзету жолы немесе формулалар жолы. Бесінші және соңғы жолдың арасына электрондық кестенің жұмыс  парағы орналасқан. Жұмыс парағындығы  жолдар мен бағаналар белгілі  бір тәртіппен белгіленеді.

Терезенің ең төменгі жолы – қалып-күй жолы. Төменгі жолдың сол жақ шетінде Excel жұмыс режимдерінің индекаторы орналасқан. Мысалы, Excel мәлімет  енгізуді күтетін сәтте, ол дайын  режимінде болып, режим индикаторын  – «Дайын» (Готов) деген сөзді  көрсетеді.

Excel менюімен жұмыс  атқару

Меню жүйесін екпенділеу Win Word программасындағыдай стандартты тәсілмен жүргізіледі. Яғни Alt не F10 пернесін басу қажет. Сол сәттегі менюдегі сөздердің бірі ерекшеленіп басқа  түске боялады. Керекті меню пункты басқару пернелері көмегімен  таңдалынады. Enter пернесін басқанда, сол  таңдап алған менюдің ішкі командалары  ашылады, оларды пернелермен ауыстырады, ал команданы таңдау үшін Enter пернесін басу керек. Менюден шығу үшін тышқан көмегін пайдалану өте ыңғайы, қажетті меню пунктын таңдап алып, тышқан курсорын оған қойып, тышқанның  сол жақ батырмасын шерту керек. Осы тәрізді тәсілмен менюдің  ішкі командалары таңдалынып, қосымша  беті ашылады да жалаушалар орнатылады.

Енді электрондық кестенің негізгі ұғымдарымен танысайық.

Жол нөмірі – электрондық  кестедегі жолды анықтайды. Ол көлденең орналасқан жұмыс аймағының сол  жаң шекарасында орналасқан. Бағалар  мынадай ретпен белгіленеді. А-Х, содан  соң АА-АL, одан кейін BA-BZ және т.с.с.

Ұяшық – электрондық кестенің мәлімет енгізілетін ең кіші элементі. әрбір ұяшықтың бағана әрпі мен жол  нөмірінен туратын адресі бар. Мысалы В₃ адресі В бағанасы мен нөмірі 3-жолдың қиылысындағы ұяшықты анықтайды.

Ұяшық көрсеткіші – ағымдағы ұяшықты анықтайтын палескіленген  тіптөртбұрыш. Көрсеткішті пернелер көмегімен немесе тышқан арқылы кесте  бойынша ұяшықтан ұяшыққа ауыстыруға болады.

Ағымдағы ұяшық – көрсеткішпен белгіленіп тұрған ұя. Келісім бойынша  мәліметтер енгізу операциясы және басқа  іс - әрекет осы ағымдағы ұяшыққа  жатады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Блок (ұялар жиыны, аймағы) – тіркесе орналасқан ұяшықтардың  тіптөрбұрышты аймағы. Блок бір немесе бірнеше жолдардан, бағаналардан тұрады. Блок адресі қос нүктемен бөлінген қарама – қарсы бұрыштар координаттан турады. Мысалы: В13:019 блогы – бұл  В13-DВ-D19-В-19-В13 торларымен шектелген  ұяшықтар жиыны, А1:Н1, А1:А20, А12:027, немесе D:F-D, EF бағаналарының барлық торлары  т.с.с. әртүрлі формулалар енгізу кезінде  немесе командаларды орындау сәттерінде блокты диагональ бойынша қарсы  орналасқан торлар адрестерімен немесе экран бетінде тышқанмен белгілей отырып енгізуге болады.

Жұмыс парағымен  және кітаппен жұмыс істеу.

Excel – де электрондық  кесте үш өлшемді құрылымдан  тұрады. Ол кітап секілді парақтардан  тұрады. Экранда тек бір парақ  кітаптың төменгі шетінде кітаптың  қалған беттерінің нөмерлері  жарлық ретінде бейнеленеді. Тышқан  курсорымен сол көрініп тұрған  жарлықтардың нөмірлерін таңдау  арқылы кез келген бетті ашып  көруге болады.

Кестені, блоктарды, жолдарды және бағаналарды ерекшелеу.

Осы объектілермен белгілі  бір жұмыс атқару үшін тышқанмен  былай ерекшелейді:

Бағананы белгілеу – бағана атына сәйкес әріпті тышқанмен таңдап алып, оны бір рет шерту, бірнеше  бағананы ерекшелеу – алдыңғы  шерткен тышқан батырмасын басулы күйінде  ұстап курсорды оңға не соңға жылжыту;

Жолды ерекшелеу – жол  нөміріне сәйкес санды тышқанмен  ерекшелеп алып, оны бір рет  шерту;

Бірнеше жолды ерекшелеу  – алдыңғы шерткен тышқан батырмасын басылуы кезінде ұстап курсорды жоғары не төмен созу;

Болокты ерекшелеу – тышқан батырмасын блоктың алғашқы ұясында  басамыз да, оны сол басулы күйінде  ұстап курсорды блоктың ең соңғы  ұяшығына жеткізу;

Жұмыс параған толық ерекшелеу  – тышқан курсорын бағана аттары мен  жол нөмірлерінің қиылысу нүктесіне, яғни кестенің сол жақ жоғары сол  жақ жоғарғы бұршына алып, оны  бір рет шерту.

Пернелер көмегімен блокты ерекшелеу үшін Shift пернесін басылу кезінде ұстап турып, теңбмторды блоктың бір бұрышына бағыттауыштар  арқылы жеткіземіз. Әйтпесе F8 пернесін басып белгілеу режиміне көшеміз  де, бағыттауыш пернелерді пайдаланамыз. Esc пернесі ерекшелеуді тоқтату  үшын пайдаланылады.

Бір – бірімен тіркелес орналаспаған блоктарды ерекшелеу  қажет болғанда, былай істеу керек:

- Алғашқы ұяшықты немесе  тіркес ұяшықтардың бір блогын  ерекшелеу.

- Ctrl пернесін басу және  оны басылу күйінде ұстап тұру.

- Келесі ұяшықты немесе  блокты ерекшелеу т.с.с. 

- Ctrl пернесін қоя беру.

Ерекшелуді алып тастау үшін тышқан батырмасын жұмыс парағының  ерекшеленген кез келген бөлгінде шерту  жеткілікті. Жаңа ерекшелеу де бұрыңғы ерекшелеуді алып тастайды.

Microsoft Еxcel - IBM және Macintosh компьютерлерінде жұмыс істейтін, ең озық үлгілерді ала отырып, бүгінгі заман талабына сай жасалған, электрондық кесте құрастыратын қолданбалы программа. Excel-дің соңғы нұсқаларында график тұрғызу, күрделі функциялар арқылы есеп-қисап жүргізу және бірнеше жұмыс кітаптарымен қатар жұмыс атқару сияқты мүмкіндіктер кеңінен қолданылады. Кестелік құрылымды құжаттармен жұмыс істеуге арналған кең таралған құралдардың бірі Microsoft Excel. Ол сандық мәліметтермен жұмыс істеу үшін негізделген.

Мазмұны [жасыру] 1 Excelдің маңызы 2 Нұсқалары 3 Жұмыс кітабы 4 Мәліметтерді өңдеу 4.1 Абсолют сілтеме 4.2 Автотолтыру 4.3 Сандарды автолтыру 4.4 Прогресия бойынша толтыру 5 Қосындылау функциясы 6 Excel- де диаграммаларды тұрғызу 7 Мәліметтерді таңдап алу 8 Мәліметтерді анализдеу 9 Құрама кесте тұрғызу 9.1 Құрама кестенің құрылымы 10 Бақылау құралдары 11 Пайдаланған әдебиет 12 Сытрқы сілтеме

[өңдеу] Excelдің маңызы

Excel жай ғана бағдарлама  емес, оны көптеген математкалық  амалдрды, күрделі есептерді жеңілдету  үшін пайдалануға болады. Ол кестедегі  мәліметтердің негізінде түрлі-түсті  диаграмммалар тұрғызып, жүргізуді  қамтамасыз ете алады. Excel мүмкіндігінің  көпжақтылығы тек экономика саласында  ғана емес, ғылыми зерттеу, әкімшілік  жұмыстарында да кеңінен қолданылады.

[өңдеу] Нұсқалары

• 1988 — Excel 2.0
• 1990 — Excel 3.0
• 1992 — Excel 4.0
• 1993 — Excel 5.0 (Windows NT)
• 1995 — Excel 7 (Windows 95)
• 1997 — Excel 97
• 1999 — Excel 2000 (9) — Microsoft Office 2000
• 2001 — Excel 2002 (10) — Microsoft Office XP
• 2003 — Excel 2003 (11) — Microsoft Office 2003
• 2007 — Excel 2007 (12) — Microsoft Office 2007

[өңдеу] Жұмыс кітабы

Excel даярлайтын құжат Жұмыс  кітабы деп аталады. Жұмыс кітабы  жұмыс парағынан тұрады. Жұмыс  парағының құрылымы кестенің  құрылымындай және ол бір немесе  бірнеше кестені қамтиды. Әрбір  парақтың аты төменгі жағында  орналасқан таңбашада көрініп  тұрады. Осы таңбашаның көмегімен  кітапты парақтауға болады. Таңбашаны  тышқанның батырмасын екі рет  басу арқылы өзгертуге болады. Әрбір жұмыс парағы жолар мен  бағандардан тұрады. Бағандардың  аты латын алфавитінің бас  әріптерімен жазылады. Бір жұмыс  парағы 256-ға дейін баған санын  қамти алады. Бағандар А-дан  Z әріптерінің комбинацияларымен  белгіленеді, ал жолдар 1-ден бастап 65536-ға дейін нөмірленеді. Бағандар  мен жолдардың қиылысуы ұяшықтарды  береді. Ол электрондық кестенің  мәлімет енгізетін ең кіші  элементі болып табылады. Әрбір  ұяшықтың жол мен бағандардың  белгіленуінен тұратын адресі  болады. Мысалы: А9, D21, F5, G7, L16. Әрқашанда  ұяшықтардың біреуі ағымдық ұяшық  болып есептеледі және жақтаумен  ерекшеленіп тұрады. Осы жақтау  кестелік меңзердің рөлін атқарады  және тышқанның немесе басқару  пернелердің көмегімен экранда  жылжыта аламыз. Мәліметтерді енгізу, пішіндеу және басқада іс-әрекеттер  осы ағымдағы осы ұяшықта жүзеге  асырылады. Бірнеше ұяшықтар тобын  ұяшықтар ауқымы деп атаймыз.  Ауқымдар тік төртбұрыш қалыпты  болады. Оларды былай белгілейді: A7: E25. Мұндағы А7 – тік төртбұрыштың  сол жақ жоғарағы, ал Е25 – оң  жақ төменгі бұрыштары. Мәліметтер  типі. Кестенің ұяшықтарына мәліметтердің  келесі үш типінің біреуін  ғана енгізе аламыз. Ол мынадай  типтер:

• Сан
• Формула
• Мәтін

[өңдеу] Мәліметтерді өңдеу

Енгізілетін мәліметтің сан  немесе формула екенін оның алғашқы  символына қарап анықтайды. Егер енгізілетін символдың біріншісі  сан болса, онда оны сандық типке  жатқызамыз. Егер біріншісі теңдік белгісі болса, формула деп қабылдайды. Егер бірінші символымыз әріп немесе апостроф болса, мәтін деп қабылдайды. Мәліметтерді енгізу Enter пернесін басумен жүзеге асырылады. Енгізілген мәліметтерді енгізбей алып тастау үшін немесе ұяшықтың бастапқы мәндерін қалпына келтіру үшін esc пернсін басамыз немесе формулалар жолындағы Болдырмау (отмена) батырмасын шертеміз. Excel-де енгізілген сандық мәліметтер автоматты түрде ұяшықтардың оң жақшетіне орналасады. Сандық пішімде. Экономикалық есептерде санның үш түрлі пішімде жазылуы қолдананылады: кәдімгі сандық пішім, қаржылық және мерзімдік. Кәдімгі сандық пішім әр түрлі сандқ шамаларды жазуға арналған. Мысалы: қайсыбір тауардың санын, пайзын жас мөлшерін және т.б. Ақша сомасын енгізу қаржылық пішімде жүзеге асырылады. Уақыт мезгілін жазу үшін мерзімдік пішім пайдалынылады. Мәтіндік пішім. Мәтіндік пішім мәтіндік жолдар мен цифрмен көрсетілген сандық емес мәліметтерді жазу үшін қолданады. Бұларға жататындар: регистрациялық нөмірлер, поштаның индексі, телефонның нөмірі. Ағымдағы ұяшықтың немесе ерекшеленген ауқымдығы мәлдіметтердің пішімін өзгерту үшін Пішім > Ұяшықтар(Формат > Ячейки) командасын пайдаланады. Ашылған Ұяшықтарды пішімдеу (Формат ячеек) сұхбат терезесіндегі қыстырмалардан мәліметтердің жазылу пішімін таңдап алады. Сол терезеде мәтіннің бағытын көрсетіп, оны түзеу, қарпін өзгерту, символдардың жазлуын, фонның түсін, жақтаудың түрін анықтайтын параметірлерді енгізуге болады. Excel програмысының кестесіндегі есептеулер формулалардың көмегімен жүзеге асырылады. Формулалар тұрақты сандардан, ұяшықтарға сілтеме мен Excel функцияларынан тұрады. Егер ұяшықтарға формулалар енгізілген болса, онда жұмыс парағында осы формуланың есептеу нәтижесі белгіленіп тұрады. Ұяшықтағы сандық нәтижені емес, оған енгізілген формуланы көру үшін сол ұяшықты ерекшеп алып, формулалар жолында бейнеленген жазуға көзсалу керек. Ұяшықтарда адрес көрсетіледі оны ұяшықтарға сілтеме деп атаймыз. Есептеу нәтижесі формуладағы пайдалынылған ұяшықтарға тәуелді болады. Тәуелді ұяшықтағы мәндер бастапқы ұяшықтағы мәндердің өзгеруіне байланысты өзгеріп тұрады. Ұяшықтарға сілтемені әр түрлі тәсілдермен беруге болады: • біріншіден, ұяшықтың адресін қолмен теруге болады; • екінші тәсілі қажетті ұяшыққа тышқанмен шерту арқылы ерекшелеп енгізуге болады. Салыстырмалы сілтеме. Формулаларды бір ұяшықтан екіншісіне көшіргенде нәтиже қандай болатыны сілтеменің адрестеуіне тікелей тәуелді. Кәдімгі жағдайда формуладағы ұяшықтарға сілтеме салыстырмалы болып табылады. Бұл формулаларды бір ұяшықтан екінші ұяшыққа көшіргенде сілтеменің адресі автоматты түрде өзгереді деген сөз. Мысалы: В2 ұяшығында одан бір жол солға қарай және төмен орналасқан А3 ұяшығына сілтеме орналассын. Егер осы формула көшірлсе, онда сілтеменің салыстырмалы көрсеткіші сақталады. Мысалы: А9, D25, F5 салыстырмалы сілтеме болып табылады.