Қазақстан Республикасының сақтандыру саласының мәселелері және оларды шешу жолдары

• мемлскетгік бюджеттен — мүгедектігі бойынша немесе асыраушысынан айрылу бойынша мемлекеттік әлеуметтік 
  жәрдемақыға;
• егер зиян шеккен қызметкер әлеуметтік сақтандыру жүйесінің қатысушысы болып табылса, Мемлекеттік әлеуметтік  сақтандыру  қорынан төленетін әлеуметтік төлемге;
• егер қызметкердің пайдасына жұмыс берушінің азаматтық-құқықтық жауапкершілігін міндетті сақтандыру 
  шарты жасасылған  болса, сақтандыру компаниясынан немесе "Мемлекеттік аннуитеттік компания" өмірді сақтандыру компаниясынан сақтандыру төлемдеріне құқық алады.

    Қабылданған Заңның негізгі мақсаты еңбек (қызмет) міндеттерін атқару кезінде өмірі мен денсаулығына зиян келтірілген қызметкердің мүліктік мүдделерін қорғауды сақтандыру төлемдерін жүзеге  асыру  арқылы қамтамасыз ету болып табылады.

    Жұмыс берушінің азаматтық-құқықтық жауапкершілігін міндетті сақтандыру объектісі еңбек (қызмет) міндеттерін атқару кезінде қызметкердің өмірі мен денсаулығына келтірілген зиянды Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексінде көзделген көлемде  өтеу міндеттерімен байланысты жұмыс берушінің мүліктік мүддесі болып табылады.

    Жұмыс берушінің азаматтық-құқықтық жауапкершілігін  міндетті сақтандыру шартын жасасу сақтанушының (жұмыс беру-шінің) міндеті болып  табылады. Сақтанушының Заңның осы  талабын орындауын бақылауды  уәкілетті орган жүзеге асырады.

    Осы еліміздегі сақтандыру мәселелерін шешу үшін келесі шаралар жүргізілуі керек:

• міндетті сақтандыру институтын дамыту;
• шағын және орташа бизнес субъектілері үшін өзара сақтандыру жүйесін дамыту;
• халық үшін өмырді сақтандыруды дамыту;
• салық    заңдылығын    жетілдіру:    өмірді    сақтандыру    бойынша    кеткен шығындарды толық немесе бекітілген көлемінде шегерімдерге жатқызу;
• мамандандырылған сақтандырушыларды даярлау жүйесін алыптастыру;
• ауыр     жазатайым     оқиғалардан     сақтандыру     бойынша     мемлекеттік компанияларды құру. Оның міндетті дүлей апаттардан қайта сақтандыру желісін    құру,    соның    негізінде    ұлттық    сақтандыру    компанияларын банкраттіктен қорғау және сол апаттардың салдарын жоюына жұмсалатын мемлекеттік бюджеттің шығындарын азайту.Ерекше сақтық қатынастар, сақтық қызметінің рыныгын дамыту, азаматтар мен заңды тұлғаларды сақтандыру тұрғысындағы қорғау «сақтық қызметі туралы» Қазақстан Республикасының заңымен, сақтандыру мәселелері жөніндегі Үкімет қаулылары мен және Ұлттық банктің сақтық қадағалау депортаментінің нормативтік актілерімен реттелініп отырады.

    Қазіргі кезде Қазақстанның сақтық нарығы қатысушыларының  ассоциациясы құрылған. Ассоциацияның негізгі міндеттері Қазақстан Республикасының сақтандыру нарығын дамытудың қолайлы жағдайларын жасау және халықтық сақтандыру мәдениетінің деңгейін арттыру болып табылады (Қосымша Г).

    Қорытынды

    Сақтандыру - қоғамның эканомикалық қатынастарының айрықша сферасын бейнелейтін көне категорияларының бірі.

    Сарапшы мамандардың пайымдауынша, эканомикалық қатынастардың жаңа жүйесін өткеннен кейін шығынды өтеудің тиімді механизмі әрі табыс көзі ретінде сақтандыруға деген объективті қызығушылығын арттыруға тиісті болатын.

    Сақтандыру  мемлекетік саласының бір қатар мәселелерін шешуге және эканомикаға инвистиция салуға жәрдемдеседі. Сақтандыру компаниялары ел эканомикасына нақты ішкі инвесторлар бола алады.

    Сақтық  қызметі сақтық ұйымы жүзеге асыратын кәсіпкерлік қызметтің негізгі түрі болып табылады. Бұл қызметтен басқа ол қызметтін мынадай түрлерін: уәкілетті мемлекеттік органнның нормативтік құқықтық актілерінде көзделген тіртіппен инвестициялық қызметті; сақтандыруға тиісті жинақтаушы сақтық шартында көзделген сатып алу сомасы шегінде өзінің сақтанушыларына қарыз беруді; сақтандыру ұйымдарының қызметін автоматтандыру үшін пайдаланылатын арнаулы бағдарламалық қамтамасыз етуді сатуды; ақпарат берілімдерінің кез-келген түрінде сақтандыру ісі және сақтандыру қызметі жөнінде арнаулы әдебиет сатуды; бұрын өз мұқтаждары үшін сатып алынған немесе оның қарамағына сақтандыру шарттарын жасауға байланысты келіп түскен мүлікті сатуды немесе жалға беруді; сақтандыру қызметіне байланысты мәселелер бойынша консультациялық қызмет көрсетуді; сақтандыру саласында мамандардың біліктілігін арттыру мақсатында оқуды ұйымдастыру мен жүргізуді; сақтау агенті ретінде сақтандыру делдалы болады; консорциум немесе жай серіктестік құруға қатысуға құқылы.

    Біздің  елімізде де сақтандыру саласын заңмен реттеп отыратын жалпыға бірдей ҚР Азаматтық Кодексі болып табылады.

    Нарықтық экономика шарттарында сақтандыру қаржылық тұрақтандырушы рөлін атқарады. Ол қоғамға кездейсоқ жағдайларда туындаған шығындардың барлығын өтеуге көмектеседі. Сақтандырудың басты атқаратын қызметі - халықтың қауіпсіздікке деген сұранысын қанағаттандыру болып табылады. Ең алғаш сақтандыру келісім - шарттарын Ежелгі Сирияда, Индияда, Вавилонда, Палестинада табылған.

    Қазіргі кезге дейін көбіне мемлекеттік әлеуметтік жәрдемақы алуға бағдарланған сақтандырудағы халық белсенділігінің төмен болу проблемасы бар және сақтандыруға тиісті қызығушылық тудырмай отыр. Мемлекеттік бюджет есебін және сақтандыру арқылы халықты әлеуметтік қорғау түрлерінің қолдану алсын шектеу осы проблеманы шепіуге ықшам етуі тиіс. Халықты мемлекеттік емес әлеуметтік қорғауды қамтамасыз ету саласындағы ең маңызды  әлеуметтік  құрал  бола  отырып,   азаматттардың  өмірі  мен  еңбек 

    қабілеттілігін сақтау жөніндегі индустрия әлі күнге дейін тиісті түрде дамымай келеді. Өмірді сақтандыру бойынша дамыған индустрия болмай, республикада жүзеге асырылып жатқан зейнетақымен қамтамасыз ету реформасынан толық пайда келуі мүмкін емес.

    Сақтандыру  регионындағы мәселелердің елеулі бөлігі сақтандыру және қайта сақтандыру қызметі туралы заң актілерінің жетілдірілілуінен туындайды. Атап айтқанда, азаматтық заңдардың жекелеген ережелері өмірді сақтандыру, жинақтаушы түрлері мен аннуитенттер жүйесін дамытуды ескере отырып, өзгерістер мен толықтырулар енгізуді талап етеді.

    Сақтандыру компанияларының қаржы тұрақтылығы транс қайта сақтандырусыз бола алмайды. Бірақта ұлттық сақтандыру компаниялыры тәуекелдердің елеулі бөлігін өз басқаруында қолдануы тиіс. Транс сақтандырудың көлемінің төмендеу тенденциясы қалыптасып келеді. Мемлекет жасаған жағдайлар, сақтандырушыларға өз активтерін өсіруіне, бірақта олар сақтандырушылармен қолданылмайды. Осы тенденцияны өзгерту үшін, сақтандыру компаниялырына нарықтық әдістермен әсер еткен жоқ. 18-бап 5-пункт «Сақтандыру ісі туралы» заңына сәйкес: Қазақстан Республикасының резидент емес қайта сақтандыру компанияларына берілетін, сыйақыларының максималды лимитін 80 пайызға төмендету.

    Әрбір сақтандыру компанияларының криттерийлері  ретінде шығыстардың деңгейі, табыстардың және инвестициялар бойынша түсім коэффициенттері, дебиторлық қарыз деңгейі саналады.

    Жоғарыда  айтылған сын - міндерді түзеу арқылы ғана сақтандыру нарығы дамиды деп айтуға болады. Сақтандыру нарығы экономиканы тұрақтандырушы рөлін атқара отырып, қарапайым халыққа да жағымды әсерін тигізеді. Сондықтан да нарқтың бұл түрін дамыту өте қажет. 
 
 
 

    Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

1. ҚР Азаматтық кодексі «Сақтандыру туралы заң» 2010 жыл.
2. «Сақтандыру іскерлігі жөніндегі Заң» 2010 жыл.
3. А.И. Худяков «Теория страхования», Статут 2010 год. 386-521 стр.
4. Кабанцева Н.Г «Страховое дело», Фортуна 2008 год.-24 стр.
5. С. Құлпыбаев «Қаржы»: оқулық. – Алматы: 2007.-489-504 б.
6. Ильясов Қ.Қ. «Қаржы», оқулық. Алматы 2005 жж 394 - б.
7. Өтебаев Б.С. «Қаржылық талдау»оқулық, Астана 2010ж. 256-261 б.

8. К. Айтбай «Страхование вкладов: о чем следует знать» // Қаржы -Қаражат 2005 №3, 60 - б

9. Ж. Исингарина «Страхование валютного риска как составной элемент банковской деятельности» // Қаржы - Қаражат 2008 жж, №2, 25 - б.
10. Исаханов П. «Шетелдердегі әлеуметтік қорғау мен әлеуметтік сақтандыру жүйесінің дамуы» // Қаржы - Қаражат - 2004 - №6 65-6.
11. И. Сатубалдин «Страхование от компьютерных преступлений в банковской сфере» //Банки Казахстана №4, 2008жж, 20 - б.
12. Мельников А. «Инвестиционное поведение населения и отношение к страхованию вкладов» // Банки Казахстана №8, 2007 жж, 46-6.
13. Мустафин М. «Математическое обоснование тарифов по страхованию риска» // Банки Казахстана №9, 2006жж, 41-6.
14. Блеутаева К.Б «Қаржы» оқулық, Алматы 2010 ж. 255-259 б.
15. Поляка Г.Б.: Финансы: учебник. 4-е изд., перераб. и доп, Юнити, 2011г. 141-156 стр.
16. К. Хасенова «Экономические основы страхования жизни» //Қаржы -Қаражат 2005 жж № 3,18 б.
17. Найманбаев С.М «Сақтандыру құқығы» 2007ж.
18. www.stat.kz
19. www.afn.kz
20. www.minfin.kz

    ҚОСЫМША А 

    Сурет 1 Жалпы сақтандыру түрлері 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

    ҚОСЫМША Б

    Кесте 2. Қазақстандағы сақтандыру нарығының даму динамикасы (1.04.09ж, 1.04.10ж, 1.04.11ж) 

    ҚОСЫМША В 

    Сақтандыру  нарығын талдау. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

    ҚОСЫМША Г 

    Кесте 3.  Сақтандыру нарығында кездесетін мәселелер оларды шешу жолдары және нәтижелер