Қазақстан Республикасының жаһандану жағдайындағы интеграциялық қызметі

ІІ  тарау ИНТЕГРАЦИЯЛЫҚ  ПРОЦЕСТЕРДІҢ ДАМУЫНДАҒЫ ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ АЛАТЫН ОРНЫ  

    2.1 Интеграциялық бірігу  процесі мен Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы 
 

    Жаңа  тәуелсіздік алған Қазақстан  Республикасының өркениетті қоғам  орнатуға деген құлшынысы күйреген Кеңес Одағынан мұра болып қалған экономикалық - әлеуметтік, саяси - рухани дағдарыстан шығудан басталды.

    1991 жылдың желтоқсан айындағы республика  Жоғары Кеңесінің сессиясында  «Қазақстан Республикасының мемлекеттік  тәуелсіздігі туралы» заң қабылдануы  жер шары халықтарына өмірге  жаңа, тәуелсіз мемлекет келгендігін  жария етті. Дүниежүзі халықтарының 1992 жылдың қазан айында болған І Құрылтайында тәуелсіз елдің тұңғыш Призиденті Н.Ә.Назарбаев айтқанындай: «Біз ұлы жолға шықтық. Арманды сапарға аттандық. Қолымызда тәуелсіздіктің көк туы. Елтаңбамызда бар, халықтың басын біріктірген киелі шаңырағымыз, арманымызды алдыға аппарар қанатты пырақтарымыз бар. Ылайым бетімізден жарылқасын!»

      Ия, Қазақстанның тәуелсіздену процесі  жылдам қарқынмен басталды. 1990-1991 жылдар ішінде қазақ елін қуантып,  мәртебесін асырған оқиғалар  аз болған жоқ. Қазақ СССР мемлекеттік егемендігі туралы Декларациядан басталған тәуелсіздік ашу үрдісі бір жылдың ғана ішінде жеке, тәуелсіз Қазақстан Республикасының құрылуына жеткізді.

    1992 жылдың 2 наурызында Қазақстан БҰҰ  – ға кіреді және осы бүкіләлемдік  ұйымның 164 – ұлттық мүшесі болды. Қазақстан БҰҰ қызметіндегі саяси мәселелерді, әсіресе ядролық қауіпсіздікпен байланысқан сұрақтарды шешуге белсенді түрде қатысуда. Сонымен бірге Қазақстан еуразиялық қауіпсіздікті нығайту саласында мақсатты бағытталған жұмыстарды жүргізіп жатыр. Қазақтан Республикасының халықаралық қоғамдық және экономикалық ұйымдарға мүшелігі кестеде көрсетілген. (Қосымшадан қараңыз).

    Қазақстан өкілдерінің БҰҰ-ның көмекші органдарындағы жұмысшы күн санап кеңеюде. Соңғы  жылдардың өзінде Қазақстан ел орналасқан жерлер бойынша ЭКОСОС (БҰҰ-ның экономикалық және әлеуметтік одағы) комиссиясының және ақпарат бойынша комитеттің мүшесі болды. Қазақстан космосты бейбіт мақсатта пайдалану бойынша БҰҰ-ның Бас Ассамблеясы Комитетінің (КОПУОС) мүшесі болып табылады және қазіргі кезде Қазақстан Республикасын КОПУОС шеңберіндегі келісімдер, келісім-шарттар және конвенциялар қатарына қарастыру ұсыныстары қарастырылып жатыр.

    Қазақстан наркотиктік құралдарды бақылау  бойынша БҰҰ-ның Халықаралық Кеңесімен  тығыз ынтымақтастықта қызмет етуде. 1992 жылдан бастап Қазақстанда осы проблематика бойынша қажетті техникалық көмек көрсету мақсатында БҰҰ-ның бірнеше миссиясы қайтты.

    БҰҰ-ның  қоршаған орта жөніндегі даму бағдарламаларымен, әсіресе Арал, Каспий, Семей жерлеріндегі экологиялық проблемаларды шешу бойынша көмек көрсетуді ұйымдастыруға қатысты ынтымақтастық белсенді түрде жүргізіліп жатыр.

    БҰҰ-ның  даму бағдарламасының қызметі Қазақстан 1993 жылы басталды және ол ұлттық кадрларды  дайындау ісіне жәрдемдесуге, сонымен  бірге нарықтық реформаларды және экономиканың әр түрлі секторларындағы (ауыл шаруашылығы, ауыр өнеркәсіп, сауда және т.б.) қайта өзгертулерді жүргізуге Үкіметке консультативтік көмек көсетуге бағытталған.

    Қазақстан биологиялық алуан түрлілікке байлаысты  қоршаған орта жөніндегі даму бағдарламасының (ЮНЕСКО) жасаған конвенциясына қол  қойды және 1994 жылдың қыркүйегінен бастап ол осы конвенциясының бір Жағы болды, сонымен бірге 1994 жылдың аяғында Нассауда (Багам аралдары) өткен биологиялық алуан түрлілік жөніндегі Конвенция жақтарының Конференциясының бірінші мәжілісіне қатысты.

    Қазақстан мамандары қуаңшылықпен күрес жүргізу  бойынша Конвенцияны жасау ісіне ЮНЕСКО жұмысына қатысты.

    1994 жылдың қаңтарында Қазақстан  Еуропалық экономикалық комиссияның  мүшесі болды. Қазіргі кезде  Қазақстанның белгіленген приоритеттік  салаларында ЕЭК-ның қызметін  тұрақты ынтымақтастықта белгілеу  бойынша комиссиямен жұмыс жүргізіледі.

    1995 жылдың көктемінде қазақстандық  делегация ЕЭК-ның жыл сайынғы  сессиясының жұмысына қатысты.

    Қазақстан өкілі экологиялық саясат бойынша  ЕЭК комитетінің мүшесі болып  табылады. ЕЭК және ЮНЕСКО-тің бірлескен  жобасы шеңберінде Комитет өтпелі экономикасы бар елдердің табиғатты қорғау қызметін кешенді түрде басқарудың жетекші прициптерін жасады.

    Азия  Тынық мұхитқа арналған БҰҰ-ның  экономикалық және әлеуметтік Комиссиясын 1947 жылы ЭКОСОС құрды. Еуразия аймағының  мемлекеті ретінде Қазақстан ЭСКАТО мүшесі болып табылады.

    ЭСКАТО-мен  бірлескен жобалардың бір қатарын  Азиялық даму банкісі қаржыландырады. ЭСКАТО-ның эгидасымен қазақстандық мамандардың қатысуымен көптеген Азия елдерінде конференциялар мен семинарлар жүргізілуде.

    1992 жылдан бастап Қазақстан Денсаулық қорғаудың бүкіләлемдік ұйымына, Бүкіләлмдік почталық Одаққа, Азаматтық авиациялық Халықаралық ұйымына, интелектуалдылық меншіктің Бүкіләлемдік ұйымына, білім, ғылым мен мәдениет сұрақтары бойынша БҰҰ-ға (ЮНЕСКО), Халықаралық валюталық қорға, қайта құру мен дамудың Халықаралық банкісіне, Еуропалық банкке мүше болды.

    1993 жылдан бастап Қазақстан Бүкіләлемдік  метеорологиялық ұйымға, Еңбектің  Халықаралық Одағына мүше болды. 1994 жылдан бері Қазақстан Азиялық  даму банкісіне мүше болды.

    Халықаралық қаржылық ұйымдар жөнінде айтар  болсақ, 1992 жылы Қазақстан Халықаралық  валюта қоры мен Халықаралық қайта  құру және даму банкісіне мүше болды. ХВҚ-ға және Бүкіләлемдік Банктің ұйымдарына кіру үшін қажетті жағдайларды жасау  үшін 1992 жылдың маусымында Қазақстанда «Қазақстан Республикасының Халықаралық валюталық қорға, Халықаралық қайта құру және даму қорына, Халықаралық даму корпорациясына, Халықаралық даму Ассоциациясына, инвестициялық дауларды реттеу бойынша Халықаралық орталыққа мүшелігі» жөнінде арнайы Заң қабылданған еді.

    1993 жылдан бастап Қазақстан үкіметі  қаржылық тұрақтануға қол жеткізуге  және экономиканы түбегейлі қайта  құруға бағытталған ортақ экономикалық  стратегияға сәйкес қызмет етеді.  Біз күш-әрекеттеріміз көп жақты  қаржылық мекемелерден де, екі жақты факторлар мен кредиторлардан да қолдау табудамыз.

    ХВҚ-дан  түсетін көмек 1993 жылы құрылымдық қайта  құруды қаржыландыру механизмі бойынша  заем түрінде және 1994 жылдың қаңтары  мен 1995 жылдың маусымында бекітілген екі  Стенд-бай несиелері түрінде келіп түсті.

    Қазіргі кезде ХВҚ-дан стенд-бай бағдарламасы бойынша 3 жыл мерзімге жаңа несие  алу жағдайлары қарастырылып жатыр. Халықаралық қайта құру мен даму банкісі Қазақстанға көмек ретінде 7 бағдарлама бекітті.

    Қазақстан 1994 жылы Азиялық даму банкісінің мүшесі болды. 1994 жылдың қазан айында 1994-1996 жылға Қазақстан Республикасы Үкіметі және Азиялық даму банкісінің Миссиясы арасында өзара түсіністік Меморандумына қол қойылды.

    1992 жылы Қазақстан Еуропалық банкке  мүше болды. Бұл банктың Қазақстанға қатысты стратегиясы екі кезеңнен тұрады. Бастапқы кезеңде техникалық ынтымақтастыққа, әсіресе ұйымдастырушылық құрлыс пен кадрларды дайындау ісіне көңіл аударылады, екінші кезеңде қаржы секторына, ауыл шарушылығына, энергетикаға, тау-кен өнеркәсібі мен транспортқа нақты инвестицияларды енгізу көзделген.

    Қазіргі ТМД елдерінде қалыптасқан саяси  жағдайда Қазақстан өз тәуелсіздігін  нығайту үстінде, 1992 жылдың жазында  Қазақстан Республикасы жер шарын  өзінің саяси ықпалын өткізіп  отырған Біріккен Ұлттар Ұйымына (БҰҰ) мүшелікке қабылданды. Азат елінің өзіндік мемлекеттік белгілері әлемге жария етілді. Жаңа елдің жаңа Конституциясы қабылданды. Бес жыл ішінде 117 іргелі мемлекеттер Қазақстан тәуелсіздігін танып, олардың 105 елімен дипломатиялық қарым-қатнастар орнатты. Алматыда 40-тан астам елшіліктер мен халықаралық ұйымдар өкілдері ашылды. Қазақстан әлемнің 36 елінде өз елшілері мен өкілділіктерін ашты. Қазақстан халықаралық қатнастардың субъектісіне айналғаннан бастап 760 халықаралық, мемлекетаралық, үкіметаралық келісім-шарттарға қол қойылды. Кеңес Одағы ыдырағаннан кейінгі Қазақстанның әлем жұртшылығына танылуы айтарлықтай қарқында өрбіді. Елдегі нарықтық қатнастарды тереңдету, демократиялық және құқықтық қоғам орнату үрдістерін одан әрі дамыту мақсатында 1995 жылдың 30 тамызында Қазақстан Республикасының жаңа Конституциясы бүкілхалықтық референдумда қабылданды.

    Алдағы  мақсат – Қазақстан Республикасының  тәуелсіздігін экономикалық, саяси  және қорғаныстық жағынан қамтамасыз ету. Қандайда болмасын тәуелсіз мемлекеттің егемендігі, тағдыры аталған мәселеге тікелей екені белгілі. Қазіргі кезеңде Қазақстан Тәуелсіздігінің экономикалық, қорғаныстық жағына назар аударар болсақ, шиеленіскен мәселелер баршылық.

    Бұрынғы Одақ кезінде Қазақстанның Сыртқы істер  министрлігі негізінен протоколдық қызметпен шектеліп, сыртқы саясат мәселелерін ол үшін орталық шешетін. Қазақстан Республикасы егеменді ел болып, өзінің тәуелсіздігін алғаннан кейін өзінің сыртқы саясатын ұлттық – мемлекеттік мүддесіне сай жүргізе бастады. Ол дүниежүзілік қаумдастыққа дербес субъект ретінде белсене кірісуде. Мұның жарқын дәлелі – Қазастан Республикасының Біріккен Ұлттар Ұйымының толық құқылы мүшесі болуы. Елімізің Хельсинки келісіміне қосылуы, Лиссабон хаттамасына қол қоюы және Ядролық қарды таратпау туралы шартқа енуі оның халықаралық беделін нығайтып, егемендігін, қауіпсіздігін және шекараларының мызғымастығын баянды етті. Бұған АҚШ-пен «Демократиялық серіктестік туралы», НАТО-ның «Бейбітшілік мүдесіндегі серіктестік» бағдарламасына қосылу, АҚШ,Ресей, Ұлыбритания, Франция және Қытай сияқты ядролы державалардың Қазақстанға берген қауіпсіздік кепілдіктері жәрдемдесті.

     Республиканың негізгі әлемдік валюта қаржы  ұйымдарына – Халықаралық валюта қорына, Бүкіл дүниежүзілік банкіге, Еуропалық қайта құру және даму банкісіне енуінің маңызы зор. Сондай-ақ Еуропалық Одақпен серіктестік және ынтымақтастық туралы келісімге қол қойды. Еліміз Азияның он елін біріктіретін Экономикалық ынтымақтастық ұйымында белсенді түрде жұмыс істеуде.

    Республика  тиісті халықаралық институттармен, бірінші кезекте ЮНЕСКО-мен қайырымдылық және мәдени салаларда тығыз байланыс жасап отыр. Елімізді қазір дүниежүзінің 120 мемлекеті таныды, олардың 105-мен дипломатиялық қарым-қатнастар орнатылды. Шетелдерде 29 елшілік ашылып, Алматыда 40 елшілік пен миссия, халықаралық және ұлттық ұйымдардың 16 өкілділігі жұмыс істейді.

    Қазақстанның  сыртқы саясатының негізінде өзінің қауіпсіздігін, егемендігі мен территориялық  тұтастығын қамтамасыз ететін, мемлекетіміздің  дүниежүзілік қауымдастыққа енуіне, республика ішіндегі реформаларды жүзеге асыруға, оның тиімді және өсіңкі экономика, тұрақты демократиялық институттар жасауға, барлық республика халқының құқығы мен бостандықтарын қорғауға қолайлы жағдайлар жасау мүделері жатыр. Ол өзінің қауіпсіздігін қамтамасыз етуде әскери құралдарды емес, парасатты, дипломатияға сүйене отырып, саяси құралдарды пайдалануды мақсат етіп отыр. Ол халықаралық байланыстарының  негізінде таяу және алыс шетелдердің бәрімен өзара тиімді саяси, әлеуметтік-экономикалық, мәдени қатнастарды орнатуға ұмтылуда.

    Біздің  елімізбен дәйекті байланыстарды  дамытуға бірнеше мемлекеттер ықлас  білдіруде. Оған себеп болатын ең алдымен, ұлан-ғайыр жеріміз бен  қыруар қазба байлықтарымыз. Тұтас  алғанда жыл сайын Қазақстанда 1,5 млрд. тоннадан астам пайдалы қазбалар игеріледі. Республикамыз астық өнімдерімен өзін-өзі қамтамасыз етіп қоймай, біраз бөлігін әлемдік нарыққа экспортқа шығаруға мүмкіншілігі бар. ТМД елдерінің қой шаруашылығының 25%-і қазақ даласында өсіріледі. Оған қоса республикамыздың демократияландыруға, экономиканы нарықтық жолмен реформалауға алған бағыты да себеп болуда. Сонымен қатар бұрынғы Кеңес империясының ыдырауының нәтижесінде мүлдем жаңа географиялық саяси жағдай пайда болды. Қазіргі Қазақстан жері Еуропаны Азия –Тынық мұхит аймағымен байланыстыратын сыртқы саяси және стратегиялық тиімді кеңістікті алып жатыр. Бұл байланыстырушы буын мүмкіндігіде Республикамызға септігін тигізуі тиіс.

    Біздің  географиялық жағдайымыздың тиімсіз  де жері бар. Ол ашық теңізге тікелей  шығу мүмкіндігінің жоқтығы, қатнас жолдарынан қашықтықта орналасуымыз. Мұның бәрі халықаралық экономикалық байланыстарға қатысуымызды қиындата түседі және сыртқы саясаттықұруға да әсерін тигізуде. Сондықтан көршілес мемлекеттермен, оның ішінде ең алдымен Ресеймен өзара қатнастардың болуының мәні зор.

    Қазақстан Республикасы мен Ресей Федерациясы  арасындағы Достық, ынтымақтастық және өзара шартқа қол қойылды. Онда мемлекеттік  егемендік пен аумақтық тұтастықты өзара құрметтеу, даулы мәселелерді  бейбіт жолмен ретеу және күш қолданбау, ішкі істерге араласпау және т.б. қарастырылды. «Байқоңыр» ғарыш айлағын пайдаланудың реті туралы» келісімге қол қойды. Ресей Федерациясы «Байқоңыр» кешенін пайдаланғаны үшін Қазақстан Республикасына жылына 115 мың АҚШ доллары көлемінде жалға алу ақысынтөлеп отырады. Ол 20 жылға жалға берілді, екі жақ өзара келіскенде жалға алу мерзімі содан кейінгі 10 жылға ұзартылады. Екі ел арасындағы әскери-саяси, мәдени-гуманитарлық салаларда шарттарға қол қойылды. 1998 жылдың 12 қазанында Ресей Федерациясымен Қазақстан және Ресей арасындағы шекараны делиминациялау туралы хаттамаға қол қойылды. Мұның бәрі екі ел арасындағы қарым-қатнастың өрбіп келе жатқандығын көрсетеді.