Сот сараптамасының принциптерi және органдары

2. Сот сарапшысы  қорытындысының дұрыстығына: 

1) комиссиялық,  кешендi, қосымша және қайталама  сот сараптамасын тағайындау мүмкiндiгiмен;

2) сот сарапшысын iрiктеу, оларды кәсiптiк даярлау  және бiлiктiлiгiн арттыру жүйесiн  құрумен; 

3) сот сарапшыларын  аттестациялау және лицензиялау  жүйесiмен; 

4) сот сараптамасы  iсiн жүргiзудi тиiстi материалдық-техникалық  қамтамасыз етумен;

5) сарапшының  көрiнеу жалған қорытынды бергенi үшiн қылмыстық жауапкершiлiкке  тартылатындығымен кепiлдiк берiледi.

Сот сарапшысының бiлiктiлiк куәлiгi:

1. Сараптаманың  белгiлi бiр түрiн жүргiзу құқығына  арналған сот сарапшысының бiлiктiлiк  куәлiгi бiлiктiлiк емтиханын тапсырған адамдарға берiледi.

2. Сараптаманың  белгiлi бiр түрiн жүргiзу құқығына  сот сарапшысының бiлiктiлiк куәлiгiн  тиiсiнше Қазақстан Республикасы  Әдiлет министрлiгiнiң немесе Қазақстан  Республикасының денсаулық сақтау  саласындағы уәкiлеттi органының бiлiктiлiк комиссиясы бередi. V053784 
Бiлiктiлiк комиссиясының қызмет тәртiбi мен құрамын тиiсiнше Қазақстан Республикасы Әдiлет министрлiгi немесе Қазақстан Республикасының денсаулық сақтау саласындағы уәкiлеттi органы айқындайды. 

Сот сарапшысын аттестациялау

Кәсiптiк даярлығының  деңгейiн анықтау мақсатында тиiсiнше  Қазақстан Республикасы Әдiлет министрлiгiнiң  немесе Қазақстан Республикасының  денсаулық сақтау саласындағы уәкiлеттi органының Аттестациялық комиссиясы сот сарапшыларын әрбiр бес жыл сайын аттестациялаудан өткiзуге тиiс. Аттестациялық комиссияның қызмет тәртiбi мен құрамын тиiсiнше Қазақстан Республикасы Әдiлет министрлiгi немесе Қазақстан Республикасының денсаулық сақтау саласындағы уәкiлеттi органы айқындайды. Сот-сараптама қызметiн лицензиялау Қазақстан Республикасының лицензиялау туралы заңнамасында белгiленген тәртiппен жүзеге асырылады.Нақты тұлғалардың ғана сот-сараптама қызметi лицензиялануға тиiс. Сот сараптамасы органдарының қызметкерлерi болып табылатын, сот-сараптама қызметiн жүзеге асыратын, сондай-ақ сот-сараптама қызметiн жүзеге асыру құқығына лицензия алған адамдар қалыптастыру мен пайдалану мақсаттары мен тәртiбiн Қазақстан Республикасы Үкiметi бекiтетiн ережелермен айқындалатын Сот сарапшыларының мемлекеттiк тiзiлiмiне енгiзiледi.Анықтау, алдын ала тергеу органдары мен соттар сараптама жүргiзудi, осы Заңда көзделген жағдайларды қоспағанда, Сот сарапшыларының мемлекеттiк тiзiлiмiне енгiзiлген мамандарға тапсыруы тиiс. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2.3. Сот-сараптама қызметiн ғылыми-әдiстемелiк және 
оқумен қамтамасыз ету

Сот-сараптама  қызметiн ғылыми-әдiстемелiк қамтамасыз ету, сондай-ақ сот сарапшыларын кәсiптiк  даярлау мен олардың бiлiктiлiгiн  арттыру Қазақстан Республикасы Әдiлет министрлiгiнiң Сот сараптамасы  орталығы мен Қазақстан Республикасының денсаулық сақтау саласындағы уәкiлеттi органының Сот медицинасы орталығына жүктеледi.

Меншiк нысандарына  қарамастан, ұйымдар Қазақстан Республикасы Әдiлет министрлiгiнiң Сот сараптамасы  орталығына және Қазақстан Республикасының  денсаулық сақтау саласындағы уәкiлеттi органының Сот медицинасы орталығына оларда сот сараптамасы мен сот  медицинасының бiрыңғай ақпараттық-әдiстемелiк базасын құру үшiн олардың сұрауы бойынша өз өнiмдерiнiң үлгiлерiн немесе каталогын, техникалық және технологиялық құжаттамаларды және ақпараттық мәнi бар басқа да материалдарды бередi. Бұл ретте Сот сараптамасы мен сот медицинасы орталықтары алынған мемлекеттiк құпиялар, коммерциялық немесе заңмен қорғалатын құпия құрайтын мәлiметтердiң жария болмауын қамтамасыз етедi.

Сот сараптамасы  органдары iс бойынша жұмыс аяқталған  соң ғылыми, практикалық және әдiстемелiк  қызметтерге пайдалану үшiн соттар мен құқық қорғау органдарынан өздерiнiң сұрау салуы бойынша заттай айғақ болып табылатын заттарды алуға хақылы. 
Сот сараптамасы өз қызметiн сот сараптамасы органдарының ұсыныстары бойынша Қазақстан Республикасының Үкiметi белгiлейтiн стандарттар мен талаптарға сәйкес арнайы жабдықталған үй-жайлар болғанда жүзеге асыра алады. Сот сараптамасы органдарында қылмыстық, азаматтық iстер және әкiмшiлiк құқық бұзушылық туралы iстер бойынша сот сараптамаларын жүргiзудi қаржыландыру Қазақстан Республикасының қылмыстық iс жүргiзу заңнамасында және Қазақстан Республикасының әкiмшiлiк құқық бұзушылық туралы заңнамасында көзделген жағдайларды қоспағанда, бюджет қаражаты есебiнен жүзеге асырылады. 
Қазақстан Республикасының азаматтық iс жүргiзу заңнамасында көзделген, соттың дәлелдi ұйғарымымен расталған негiздемелер болған жағдайлардан басқа кезде, сот сараптамасы органдарында азаматтық iстер бойынша сот сараптамаларын жүргiзуге ақы төлеудi тараптар жүзеге асырады және алдын ала төлеу нысанында тиiстi бюджетке енгiзiледi. 
Мамандандырылған зерттеулер жүргiзу, сондай-ақ бiлiм беру саласындағы уәкiлеттi орган бекiтетiн бағдарламаларға кiрмейтiн ғылыми және ғылыми-әдiстемелiк зерттеулер жүргiзу үшiн ақы төлеу алдын ала төлеу нысанында тиiстi бюджетке енгiзiледi. 
Сот-сараптама қызметiн жүзеге асыратын, сот сараптамасы органдарының қызметкерлерi болып табылатын адамдардың еңбегiне ақы төлеу және оларды әлеуметтiк қорғау жағдайлары Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес айқындалады. Сот сараптамасы органдары Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес шет мемлекеттердiң сот-сараптама қызметiн жүзеге асыратын органдарымен және қызметтерiмен бiрлескен ғылыми зерттеулер жүргiзу, ғылыми және әдiстемелiк ақпараттар алмасу, сот сарапшыларын даярлау мақсатымен халықаралық байланыстар орнатуға хақылы. Сот сараптамасы Қазақстан Республикасы тиiстi халықаралық келiсiм жасасқан шет мемлекет мемлекеттiк органының тапсыруы бойынша жүргiзiлуi мүмкiн. Бұл жағдайда, егер халықаралық келiсiмде өзгеше көзделмесе, Қазақстан Республикасының заңдары қолданылады. Қылмыстық, азаматтық не әкiмшiлiк процесс жүргiзушi орган /адам/ Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген тәртiппен шет мемлекеттiң сот сараптамасы саласындағы мамандарын тартуға хақылы. Сот сараптамасы органы басшысының сараптаманы тағайындаған органның /адамның/ келiсуi бойынша жүзеге асырылатын шет мемлекет сот сарапшысын тарту құқығы болады.Шет мемлекет сот сарапшысының қатысуымен сот сараптамасын жүргiзу Қазақстан Республикасының қылмыстық iс жүргiзу, азаматтық iс жүргiзу заңдарына не әкiмшiлiк құқық бұзушылық туралы заңдарына сәйкес жүзеге асырылады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2.4.Дәлелдемелер ұғымы, түрлері мен жіктелуі

 « Дәлеледеме» ұғымының түпкілікті негізінде философиядағы материяның бір қасиеті ретінде оның ақпарат беруі  жатыр.

Ақпарат кез  келген зат немесе құбылыстың оларға немесе сырттан әсер болған өзгеруі  немесе сол әсерден бір із қалдыруы. Сол ақпаратты адам өзінің әртүрлі сигналдарды қабылдау нәтижесінде алады ( восприятие, ощущение, представление, мысли).

        Қалдырылған іздер болған оқиға  туралы ақпаратты сақтайды. Олар  материалды немесе идеалды, яғни  адамның ой- санасында болуы мүмкін (оқиғаның тікелей куәсі). Осы ақпараттар көлемінен қажетті дәлелдемелерді де алуға болады, яғни іс бойынша барлық ақпарат дәлелдеме емес.

        Дәлелдемелер дегеніміз- ҚІЖК 115-бабына сай оның негiзiнде анықтаушы, тергеушi, прокурор, сот осы Кодексте белгiленген тәртiппен Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексiнде көзделген әрекеттердiң болғандығын немесе болмағандығын, айыпталушының бұл әрекеттi жасағандығын немесе жасамағандығын және айыпталушының кiнәлiлiгiн не кiнәлi емес екендiгiн, сондай-ақ iстi дұрыс шешу үшiн маңызы бар өзге де мән-жайларды анықтайтын заңды түрде алынған iс жүзiндегi деректер деп көрсетілген. 

       Сонымен дәлелдемелер – бұл  іс жүзіндегі деректер (фактические  данные, сведение о фактах).

       Белгілі бір ақпаратты (деректерді) қылмыстық іс бойынша дәлелдеме ретінде кіргізу үшін онда осы қылмыс оқиғасына ( болған, болатын) қатысты, яғни дәлелдеу пәніне қатысты деректер болуы керек.

        Дәлелдемелердің белгілері ретінде:

• іске қатыстылығын ( относимость);
• дұрыстығын (действительность, реальность);
• заңдық жолмен алынуын (допустимость);
• жеткіліктілігін (қылмыстық істін мән- жайларын дәлелдеуі) атауға болады.

Дәлелдемелердің түрлері ҚІЖ заңымен шектелген, соның ішінде: Қылмыстық iстi дұрыс  шешу үшiн маңызы бар iс жүзiндегi деректер сезiктiнiң, айыпталушының, жәбiрленушiнiң, куәнiң көрсетулерiмен; сарапшының қорытындысымен; заттай айғақтармен; iс жүргiзу әрекеттерiнiң хаттамаларымен және өзге де құжаттармен анықталады.

Iс жүзiндегi деректер, егер олар осы Кодекстiң  талаптарын бұза отырып, процеске қатысушыларды олардың заңмен кепiлдiк берiлген құқықтарынан айыру немесе оларды қысу жолымен немесе қылмыстық процестiң өзге де ережелерiн бұзумен, оның iшiнде:  
     1) қинау, күш қолдану, қорқыту, алдау, сонымен бiрге өзге де заңсыз iс-әрекеттер арқылы;   
     2) оларға түсiндiрмеудiң, толық немесе дұрыс түсiндiрмеудiң салдарынан туындаған қылмыстық процеске қатысушы адамдардың өз құқықтары мен мiндеттерiне қатысты жаңылуын пайдалану арқылы;  
     3) iс жүргiзу iс-әрекетiн осы қылмыстық iс бойынша iс жүргiзудi жүзеге асыруға құқығы жоқ адамның жүргiзуiне байланысты;  
     4) iс жүргiзу iс-әрекетiне қарсылық бiлдiруге жататын адамның қатысуына байланысты;   
     5) iс жүргiзу iс-әрекетiн жүргiзудiң тәртiбiн айтарлықтай бұза отырып;  
     6) белгiсiз көзден, не сот отырысында анықтала алмайтын көзден;  
     7) дәлелдеу барысында осы заманғы ғылыми бiлiмге қайшы келетiн әдiстердi қолдану арқылы алынып, олар iстi тергеу немесе сотта қарау кезiнде алынған iс жүзiндегi деректердiң дұрыстығына ықпал етсе немесе ықпал ету мүмкiн болса, дәлел ретiнде пайдалануға жол берiлмейдi деп танылуы тиiс.

Сезiктiнiң, айыпталушының, жәбiрленушiнiң, куәнiң айғақтары - ол осы Кодекстiң 26-тарауында белгiленген тәртiппен анықтау немесе алдын ала  тергеу процесiнде жауап алуда олар жазбаша немесе ауызша нысанда хабарланған мәлiметтер.   
      2. Сезiктi өзiне қарсы туып отырған сезiк жөнiнде, сондай-ақ iс бойынша маңызы бар өзiне белгiлi өзге де мән-жайлар мен дәлелдемелер туралы айғақтар беруге құқылы.   
      3. Айыпталушы өзiне тағылған айыптау бойынша, сонымен бiрге iс бойынша маңызы бар, өзiне белгiлi өзге де мән-жайлар мен дәлелдемелер жөнiнде айғақтар беруге құқылы.   
      4. Айыпталушының қылмыс жасаудағы өзiнiң кiнәсiн мойындауы оның кiнәлiлiгi бар дәлелдемелердiң жиынтығымен расталған кезде ғана айыптау негiзiне жатқызылуы мүмкiн.   
      5. Жәбiрленушiден iс бойынша дәлелдеуге жататын кез келген мән-жайлар туралы, сондай-ақ сезiктiмен, айыпталушымен, басқа да жәбiрленушiлермен, куәлармен өзiнiң өзара қарым-қатынасы туралы жауап алынуы мүмкiн. Егер ол өзiнiң хабардарлығының көзiн көрсете алмаса, жәбiрленушi хабарлаған мәлiмет дәлелдеме бола алмайды.   
      6. Куәдан кез келген iске қатысты мән-жайлар туралы, оның iшiнде айыпталушының, жәбiрленушiнiң жеке басы туралы, өзiнiң олармен және басқа да куәлармен өзара қатынасы туралы жауап алынуы мүмкiн. Егер ол өзiнiң хабардарлығының көзiн көрсете алмаса, куә хабарлаған мәлiмет дәлел бола алмайды. Куә ретiнде жауап алуға жатпайтын адамдардың хабарлауы дәлел болып табылмайды.   
      7. Айыпталушының жеке басына сипаттама беретiн деректер туралы айғақтар айыптаудың негiзiне жатқызыла алмайды және дәлел ретiнде жаза тағайындаумен немесе жазадан босатумен байланысты мәселелердi шешу үшiн ғана пайдаланылады.   
      8. Осы Кодексте белгiленген тәртiппен жауап алу кезiнде қылмыстық iс үшiн маңызы бар мән-жайларды дұрыс қабылдауға немесе ұғынуға қабiлетсiз деп танылған адамның айғақтары дәлелдеме болмайды.      

 Дәлелдемелердің  жіктелуі:

       Дәлелдемелер теориясында  дәлелдемелер келесі негіздерге сай жіктеледі;

1. Дәлелдемелермен олардың алыну көздері арасындағы                            байланысқа сай;
2. Дәлелдемелердің өз сипаты бойынша;
3. Олардың алыну тәсіліне байланысты:

• алғашқы және туынды;

• жеке және заттай дәлелдемелер;
• айыптаушы және жақтаушы;
• тікелей немесе жанама;

       Дәлеледемелерді жіктеудің теориялық  және тәжірибелік маңызы бар.  Оның себебі, зерттелетін обьектілермен  жүйелі түрде жұмыс істеуге  (системный подход) дағдыландырады. Олай дейтініміз, дәлелдеу қызметі күрделі, көлемді, процессуалдық заңмен реттелген ( заңдылығы, мерзімдері).

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2.5. Дәлелдеу пәні және шектері.

Тұлға қылмыстық  жауапкершілікке тек қылмысқа қатысты  кінәсі анықталған жағдайда ғана тартылады. Ол қылмыстық іс жүргізу заңнамасында белгіленген тәртіппен анықталуы (дәлелденуі) тиіс.

Тұлғаның қылмыстық  жауапкершілікке тартылуының жүзеге асырылуының кепілі- әрбір қылмыстың  іс бойынша дәлелдеу пәнін анықтау.

Дәлелдеу пәні дегеніміз- бұл зерттелетін оқиғамен байланысты анық белгілері, айыпталушының жеке басының рекешеліктері, қылмыстан келген шығын, қылмыстық істі дұрыс шешу үшін маңызды басқа да мән- жайлардың жиынтығы.

 Қ.І.Ж.Қ 117- бабында қылмыстық iс бойынша дәлелдеуге жататын 
                мән-жайлар қатарына:

     Қылмыстық  iс бойынша дәлелдеуге:  
     1) оқиға мен қылмыстық заңда көзделген қылмыс құрамының белгiлерi (қылмыстың жасалу уақыты, болған жерi, әдiсi және басқа да мән-жайлары);  
     2) қылмыстық заңмен тыйым салынған әрекеттi кiмнiң жасағандығы;  
     3) адамның қылмыстық заңмен тыйым салынған әрекеттi жасаудағы 
кiнәлiлiгi, оның кiнәсiнiң нысаны, жасалған әрекеттiң себеп-дәлелдерi, заңдық және iс жүзiндегi қателiктер;  
      4) айыпталушының жауаптылығының дәрежесi мен сипатына әсер ететiн мән-жайлар; 
      5) айыпталушының жеке басын сипаттайтын мән-жайлар;  
      6) жасалған қылмыстың зардаптары;  
      7) қылмыспен келтiрiлген зиянның сипаты мен мөлшерi;   
      8) әрекеттiң қылмыстылығын жоққа шығаратын мән-жайлар;  
     9) қылмыстық жауаптылық пен жазадан босатуға әкеп соқтыратын мән-жайлар жатады.

Қылмыс жасауға  ықпал етушi мән-жайлар да қылмыстық iс бойынша анықтауға жатады.

Сонымен қатар, ақыл- есі дұрыс емес тұлғалардың  қылмыстық заңмен тыйым салынған іс- әрекеттері бойынша: (Қ.І.Ж.Қ 506 бап), кәмелетке толмағандардың қылмыстық істері бойынша ҚІЖК-нің 481- бабында көрсетілген мән-жайлар қосымша дәлелденеді.

Дәлелдеу пәнімен  байланысты тағы бір ұғым ол дәлелдеу шегі- бұл дәлелдеу пәніне кіретін және анықталуы тиіс мән- жайлардың жеткілікті көлемде болуы (әр қылмыстық істің ерекшелігіне байланысты). Алдын ала тергеу мен сотта талқылауда дәлелдеу шегі сәйкес келмеуі мүмкін. Өйткені ол процессуалдық функциялардың ерекшелігіне де байланысты ( айыптау, әділсотты іске асыру).