Азаматтық құқтағы мәміле және оның маңызы

 МАЗМҰНЫ 
 

КІРІСПЕ.................................................................................3                                                                                                                  
 

1.. Азаматтық құқықтағы  мәмәле және оның маңызы ..............................................................................5                                                                                      

1.2. Азаматтық құқықтық қатынастағы шарттың ұғымы және маңызы.................................................................................. 18                            

ҚОРЫТЫНДЫ......................................................................23                                                                                                                        
 

ПАЙДАЛАНҒАН ҚАЙНАР КӨЗДЕР ТІЗІМІ ..................26                                                                    
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

                                    КІРІСПЕ 
 

           Қазақстан Республикасында адам мен азаматтардың құқықтары мен заңды мүдделері заңмен қорғалады

         Өздерінің қажеттерін қанағаттандыру барысында азаматтар мен заңды тұлғалар үнемі өзара әр түрлі қатынастарға түсуге мәжбүр болады. Адамдар арасында қалыптасатын нақты қатнастар сан түрлі. Оларды әр түрлі әлеуметтік нормалар, атап айтқанда, моральдық және этикалық нормалар реттеп отырады. Мұндай қатнастардың бөлігін құқық нормалары реттейді, олар құқықтық қатнастар нысанына ие болады. Яғни құқықтық қатнастар - бұл нақты қоғамдық қатнастардың нысаны ғана.

        Қоғамдық қатнастарды құқықтың  түрлі салаларының нормалары  реттеп отырады. Азаматтық құқық  негізінің меншік қатнастары  қалыптасатын қатнастарды реттейді. Азаматтық құқық нормалары реттеген  қоғамдық қатнастар-құқықтық қатнастар , атап айтқанда, азаматтық-құқықтық қатнастар сапссына ие. Азаматтық –құқықтық қатнастар- азаматтық құқық нормаларын реттеген қоғамдық қатнастар.

       Қазіргі таңда азаматтық құқықтық  қатнастардың ішінде шартқа отыру ерекше орын алып отырғандықтан, менің дипломдық жұмысымның негізгі тақырыбын таңдауға себеп болды. Азаматтық құқық субъектілері шарт жасасу арқылы ғана меншік құқығына ие бола алады. Қазақстан Республикасының меншігін қорғау азаматтық-құқықтық тәсілдері, азаматтық құқықтағы мәселелер болып табылады.

       Меншік құқығының қорғалуының  бірі ретінде Конституцияда жазылған: «Қазақстан Республикасында мемлекеттік  меншік пен жеке меншік танылады  және бірдей қорғалады, сонымен  қатар өзге де меншік түрлерінің  қорғалуы

туралы  атауға болады».  Әрдайым тізімге  ілініп жүрмесе де, осылардың ішіндегі ең қажеттісі жеке меншік екені белгілі. Бұл адам құқығы мен  

бостандығын басты құндылық деп жариялап, ал мемлекет міндетіне оны орын  орындауды жүктеумен, жеке меншікке деген қызуғышылықты сақтап қалумен тікелей меншікке қарсы жасалынатын қылмысқа арналған. Мемлекетімізде меншіктің барлық түрлерін қорғайды.

        Менің курстық жұмысымның тақырыбы азаматтық құқықтық қатнастағы шарттың түсінігі мен оның маңызына арналған. Тақырыптың өзектілігі шарттың азаматтық құқықтық қатнастардың негізгі реттеушісі бола отырып, барлық қатнастардың негізгі реттеушісі бола отырып, барлық қатнастардың заңды түрде жасалуында.

        Жұмыстың мақсаты шартқа құқықтық сипаттама беріп, сонымен қатар мазмұнын қалыптастырып, маңыздылығын зерттеу.

        Жұмыстың ғылыми негізін белгілі ғалымдардың еңбектері мен Қазақстан Республикасының азаматтық құқықтық қатнастарды реттеу туралы заңнамалары және іс-тәжірибе материалдары құрайды.

1 АЗАМАТТЫҚ ҚҰҚЫҚТАҒЫ МӘМІЛЕ ЖӘНЕ ОНЫҢ МАҢЫЗЫ 
 

       Меміле заң фактілерінің бірі  болып табылады. Оның үстіне, азаматтық  айналым саласында құқық қатнастарын  үздіксіз тудырып, дамыта келе, мәмілелер осындай айналымның  серпінді дамуын қамтамасыз етіп отырады.

       Қазақстан Республикасында азаматтар  мен заңды тұлғалардың

       Азаматтық құқықтары мен міндеттерін  белгілеуге, өзгертуге немесе тоқтатуға  бағытталған әрекеттері мәмілелер  деп танылады. Демек, субъектілердің  мақсатты әрекеттері мәмілелер деп танылады. Олардың тікелей мақсаты азаматтық құқықтарды немесе міндеттерді белгілеу, мұндай құқықтар мен міндеттерді өзгерту не, ең ақырында, оларды тоқтату болып табылады. Мысалы, мүлікті сыйға тарту тікелей затқа меншік құқығының сыйға тартушыдан сый алушыға өтуіне бағытталған, сонымен қатар, тараптар жалға берілген мүлікті қайтару мерзімін ұзарту жөнінде уағдаласты, немесе, несие беруші борышқорды берешегін өтеуден босатты.

       Басқаша, заңға қайшы нәтижелерге  жетуге бағытталған, бірақ заңның ұйғарымына байланысты ол да азаматтық құқықтар мен міндеттердің пайда болуына, өзгеруіне немесе тоқтатылуына әкеп соқтыратын іс-қимылдар міне-құлықтың өзге актілеріне қарағанда мәміленің заңдық салдарына мақсатты әсер етуімен көзге түседі. Мысалы, азамат өзінің тұрғылықты жерінен науқас анасын көру үшін басқа қалаға сапар шекті. Мұнда ол біраз болған соң бұрынғы тұрақтылықты жеріне оралмауға бекінді. Анасына сапар шеккенде азамат өзінің бұрынғы тұрып келген мемлекеттік пәтеріне құқығынан бас тарту ниетіндк болған жоқ. Бірақ осындай жағдайды көздейтін заңның талабына қарай ол пәтерге құқығынан аырылады.

       Мәміле дегеніміз-бұл заңды,рұқсат  етілетін, көп реттерде заң қолдап  отыратын    іс - әрекет.  Күнделікті   өмірде   кейде   қоғам    теріс бағалайтын  
 

әрекеттерді «мәміле» деп атайды. Сөзді бұлайша  қолдану оның заңды мағынасымен  үйлеспейді.

       Заңдылық белгілері жөнінен мәміле  мақсаты заңсыз әрекеттерден, яғни  басқа адамдарға нұсқан келтіретін  әрекеттерден ерекшеленеді. Мұндай  әрекеттер де келтірілген залалдың орнын толтыру қажеттігіне байланысты азаматтық құқықтар мен міндеттерді тудырады, бірақ олар мәміледен емес, залал келтіру фактісінен, яғни деликтіден туындайды.

       Мәміленің қажетті сапасы-әрекеттің  заңдылығы мәміленің барлық түрлерін заңның көздеп отыруын мүлде талап етпейді, керісінше, заңда көзделмеген мәмілелер жасалуы мүмкін; тек олардың заңға қайшы келмеуі, тыйым салуды бұзбауы талап етіледі, Азаматтық кодексінің 7 бабы. Заң, мысалы, демеуші мен ол жәрдем көрсететін тұлға арасындағы шарттың жасалуы әбден мүмкін. Оның үстіне, Азаматтық кодексінің 381 б аралас шарттар жасауға рұқсат етеді, оларда заңдарда көзделген әр түрлі шарттардың элементтері болады. Инвестициялық шарт осындай саладағы үлгі шарт болып табылады.

      Мәмілелер оларды жасаушыларға азаматтық құқықтар мен міндеттер туғызады. Олар осы белгісі арқылы әкімшілік актілерден, яғни осы органдарға бағынатын тұлғалар үшін азаматтық құқықтар мен мндеттер туғызатын құзіретті мемлекеттік органдардың әрекеттерінен ерекшеленеді. Мысалы, мемлекеттік мүлікті басқару жөніндегі құзіретті органдардың шешімі мемлекеттік кәсіпорынның ғимараты үш жыл мерзімімен жалға берілген шартты ұзартуға міндеттейді, не, керісінше, оған тыйым салынады. Сотта шағымданған тұлға үшін құқықтық қатнасты туғызатын, өзгертетін не тоқтататын сот шешімінен мәміле осындай белгілері бойынша ерекшеленеді.

       Мәмілелер –бұл саналы түрде  жасалатын әрекеттер, оларда әрекет  ететін тұлғалардың еркі байқалады.  Мәміле жасайтын тұлға еркінің  ішкі мазмұнын, атап      айтқанда    оның  шын ниетін    және еріктің    сыртқы көрінісін , яғни  

Айтылған  не қағазда баяндалған сөзді, ымды, әдеуір күрделі әрекеттерді айыра  білу керек.

      Адамның сөзі мен іс-әрекеті  бойынша оның еркінің шын бағыты  туралы пікір түюге болатындықтан, еріктің сыртқы көрінісі оның ішкі мазмұнына сай келеді деп жорамалданады.

       Алайда адамның шын ниеті мен  оның еркінің сыртқы көрінісі  арасында алшақтық бар екені  дәлелденген жағдайда, мысалы, сатып  алушы сатушымен түсінісетін  тілді нашар білгендіктен, сатып алынатын заттың бағасын белгілеуде қателесті, оның шын ниетіне зор маңыз беріледі.

       Мәміле дегеніміз-бұл қашанда  ерікті білдіру болғандықтан, оны  заң еркіне заңдық маңыз беретін  тұлғалар ғана жасай алады.  Демек, әрекетке қабілетсіз азаматтар мәмілелер жасай алмайды, ал әрекет қабілеттілігі шектеулі адамдар оларға заң рұқсат еткен мәмілелерді ғана жасауға құқылы. Бұл Азаматтық кодексінің 22-23 б көрсетілген.

       Заң мәмілелердің екі түрін  ажыратады: бір жақты мәмілелер  және шарттар. Бір жақты мәміле бір тараптың еркін білдіреді және оған азаматтардың немесе заңды тұлғалардың қалай қарайтынына қарамастан қолдана береді. Бұл азаматтық кодексінң 148 б. Мысалы, азаматтың өзіне тиесілі әлде бір құқығынан бас тартуды, берілген сенімхатын, өсиетін тоқтатуы және т.б. бір жақты мәміле болады. Бір жақты мәміле, әдетте (бір өзі немесе басқа заң фактілерімен бірге), бұл жөнінде өздеріне хабарланғанға дейін мұндай құқықтар туралы тіпті білмейтін басқа адамдардың құқығын туғызады. Мысалы, өсиет қалдырушы қайтыс болғаннан кейін оның қалдырған өсиеті мұрагерлердің құқықтарын туғызады. Бірақ мұндай мәміле үшінші жаққа берілетін құқықтардан туындайтын міндеттемелерден басқа міндеттерді жүктей алмайды, мысалы, өсиеттен бас тарту.

       Бірқатар жағдайларда бір жақты мәміле жай міндеттемені туғызады, мұнда мәміле жасаған адам борышқор болады, ал оның пайдасына мәміле жасаған адам борышқор болады, ал оның пайдасына мәміле жасаған адам-несие беруші болады. Мысалы, жай вексильді беру.

Кейде бір жақты мәміле міндеттемені тоқтатады, мұнда мәміле жасаған адам несие беруші болады да, ал оның пайдасына мәміле жасалған адам борышқор болады. Мысалы, борышты кешіру.Азаматтық кодексінің 373 б.

       Мәмілелердің көпшілігі екі немесе  бірнеше тұлғаның үйлескен еркінбілдіреді, яғни шарт болып табылады. Шарттар туралы Ак-ның 378-405 баптарында көрсетілген.

       Мұндай әрекеттер, ең ақырында, бір мақсатқа жетуге бағытталғанына  қарамастан, екі немесе бірнеше  тұлғаның жай ғана мәміле жасауы  оны шарт деп тану үшін жеткіліксіз болады. Олардың әрекеттерінің өзара үйлесімді болуы талап етіледі, яғни қатысушының әрқайсысы басқа қатысушы саналы түрде мойындайтын немесе тіпті қолдайтын әрекеттер жасайды. Егер мұндай әрекеттер дербес болып, әрбір қатысушы өз әрекетіне басқа қатысушыны хабардар етпестен, жеке-жеке әрекет ететін болса, онда бұл шарт емес, бірінен соң бірі жасалатын екі мәміле болады. Мысалы, өсиет қалдыру және өсиет қалдырушы қайтыс болғаннан кейін мұрагердің өзіне қалдырылған өсиетті қабылдауы.

       Екінші жағынан, кез келген шарт кем дегенде екі жақты әрекеттен туындайды: бір тараптың шарт жасасу туралы ұсынысынан (мұндай бір жақты мәмәле оферта деп аталады) және екінші тараптың ұсынысты қабылдау жөніндегі келісуінен (бір жақты мәмәле-акцепт) туады.

       Каузальдық (cauza-себеп, негіз) немесе себепті мәміленің тағдыры тұтасымен оның өзі жасалған негізге тәуелді болады. Негізінің бұзылуы жасалған бір жақты мәміленің заңдық күшін жояды. Мысалы, сатып алушы сатып алған тауарының бағасын алдын ала төлеп қойған, бірақ сатушы тауарды жеткізіп бермеген. Сатушының сатып алушыдан алынған ақшаға құқығы жойылады.

       Егер мәміленің өзі оны жасаған  тұлғаның шынайы еркін білдірген  болса, абстрактілік мәміленің  заңдық күші оның негізіне  тәуелсіз болады. Мысалы, сатып алушы сатушыға тауардың құнына сай сомаға вексель беріп, алынған тауар   үшін есеп   айырысты.   Егер кейін тауардың  сапасыз екені анықталса,

вексель қайтарып алынбайды, керісінше, вексель  бойынша құқық вексель ұстаушы  үшін де, одан кейінгі вексель ұстаушылар үшін де, төлейтіндер үшін де күшін сақтайды.