ТМД және Қазақстан елдеріндегі туризмнің дамуы

            БҰҰ Бас Асамблеясының  шешімімен 1973 жылы арнаулы бағдарлама жасалып, ол ЮНЕП (қоршаған орта жөніндегі  БҰҰ – ның үкіметаралық бағдарламасы) деп аталды. Бұл бағдарламаның мақсаты – бүкіл ғаламшар тұтасымен алғанда немесе ірі аймақтарға қатысты табиғат қорғаудың кезек күттірмейтін және ең маңызды проблемаларын шешу. Бұл проблемеларды шешу үшін үкіметаралық конвенциялар, шарттар, келісімдер жүзеге асыруда.    Табиғат күштерінің басым көпшілігі (зілзаладан басқасы) адам мен қоғамның әрекеттерінен болады. Болашақта жер шарында қандай ғаламдық апаттар болуы мүмкін (мысалы, ауадағы өттегінің азаюы, озонды қабаттардың бүлінуі, ғаламшардағы ауаның жылынып кетуінен мұхиттар мен өзен суларының тасуы және космостық апаттар) 

3.3. Халықаралық туризмдегі ақпарат көздері

   XXI ғасырдағы халықаралық туризмдегі  кәсіпкерліктің мақсаты - тауар мен қызметті жылжыту үшін, сол тауар мен қызметке сұранысты құру болып табылады. Тауар мен қызметті жылжыту, сатудағы ынталандыру қызыметі, қоғаммен қарым-қатынас пен байланысы, баспасөз және прессадағы жарнама қызметін, жеке сату техникасын өзіне қосатын кең көлемді түсінік.

   XXI ғасырдағы халықаралық туризм саласында сұранысты ынталандырудағы құралдарды қолдану, тек қана тұтынушыға бағытталып қоймайды, сонымен қоса ол көптеген турқызметті өндірушілерге, турагент, туроператор және өздерінің байланыс құралдары болып табылатын көлемді ақпараттандыру, қаржы мен сақтандыру компаниялары, қоғамдық ұйымдар.

Өнімді  сату үшін керектігі:

• Потенциалды тұтынушылардың назарын аудартқызу.
• Тұтынушылардың өнімге деген қызығушылығын таныту.
• Тұтынушылардың сол бір өнімді сатып алуына мақсатын арттыру.
• Тұтынушыларды маңызды іс-әрекетке ынталандыру.

     Қазіргі таңда туризмджі дамытуда жеке сату формасы сияқты, жарнама да қолайлы. Өте қолайлығы (эффективті) бұл екі түрін бірге қолдану болып табылады.

Белгілі бір тауар мен қызмет көрсетуге  потенциалды тұтынушылардың қызығушылығын  таныту мен назарын аудару үшін жарнама жақсы келеді. Ал жеке сату техникасы – ол сатып алушының сол немесе басқа турөнімді иемдену мақсатын тудырады.

     Туризмде  жеке сату, өткізу мен жариялауды ынталандыру  жарнама сияқты сұранысты ынталандыру  құралдарын кеңінен қолданады.

     Жарнама. Жарнама – ол тауар, қызмет көрсету т.б. таныстыру, клиенттермен жеке өзі комуникативтік жүргізілмегеннен кейін, қаржы жағынан төлемақы орнатылған ақпараттарды жариялау құралдары арқылы жүзеге асырылады. Туристік маркетингке белгілі бір туристік бағыттармен танысу үшін, көпшілік саяхаттанушыларға осындай байланыс құрастырылады, яғни осындай жағдаймен сатып алушыларды өзіне тартып алу.

     Газет, журнал, тікелей почта арқылы жіберу, теледидар, радио, сыртқы жарнама сияқты, ақпараттар құрылғыларының көмегімен потенциалды сатып алушылармен қарым-қатынас жасалынады.

     Туркәсіпкерлердің жарнама – ақпараттар қызметінің негізгі бағыттары болып табылатындары:

• Туристік аудандарға бағытталған, жарнама.
• Кәсіпкерліктер мен ортрасылдармен жұмыс істеу үшін бағытталған жарнамалар.
• Делдалдар мен жұмыс істеу жарнама.
• Тұтынушылармен жұмыс істеу үшін жарнама.

Жарнаманы потенциалды тұтынушылардың негізінде  әріптес және топты қамтушылардың 3 категориясына бөлінеді.

1. Олар жарнамадағы заттарды тұтынуын сынайтындар және сол туралы ақпараттар іздейтіндер.
2. олар жарнама затына деген қатынасында анықсыз немесе бәрібір.
3. Олар, тұтынуын сынайтындар, бірақ қандайда бір себептермен жарнама заттарына деген қатынасы керісінше теріс болуы.

Жарнама нарықтың белгілі бір сегменттеріне  бағытталған болу керек. Бұл экономика жағынан және минималды шығындалуына әкеледі. Нарық сегменттерінің кең көлемін қамтыған кезінде жарнаманың көлемі мен әртүрлілігі таңдалады.

     Сауда және коммуникативты қолайлы жарнамаларын айыруға болады. Жарнама шерулеріне дейін де, басталғаннан кейін де сатудың көлемі процентке көбейгенін анықталынған жарнаманың сауда қолайлылығы (эффективті). Ал анкета жүргізу арқылы сұрастыру және зерттеп іздестіру әдісімен анықталынған жарнаманың коммуникативті қолайлылығы.

     Әрбір жарнаманың өзіндік жетістері мен жетіспеушіліктері бар.Турөнімді жылжытуына салынған нәтижеңнен өзінің қалаған нәтиженің қолайлылығын алу мақсатымен, өнімді жылжыту стратегиясын құру процесінде қажетті жарнаманы дұрыс таңдап алу маңызды болып табылады.

Сондықтан да зерттеп талқылау арқылы тұтынушының қызығушылығын, немен айналысатындығын, сұраныстары туралы жалпы ақпараттарын алу керек.

     Жарнама құралдарының негізгілері болатындары  газеттер, журналдар, радио, теледидар, вывескалар, каталогтар, буклеттер, стендтер, парақтар, жарнама ілетін жерлер, транспорттардағы хабарлардыру. Олардың да келесі жетістіктері мен жетіспеушіліктері бар.

     Газеттер. Басқа жарнама құралдары мен салыстырғанда, газеттегі жарнама кішкене ғана мазмұнды талап етеді. Одан басқасы, газеттер өте жиі шығарылып, әрдайым ақпараттар жаңартылып отырады. Газеттер белгіленген уақытта шығарылады және тұтынушылардың жарнама хабарландырмасына жылдам әрекет етуін туғызады. Бірақ газеттер де жетіспеушіліктері бар: төмен басылым сапасы, жарық көруінің қысқа мерзімді кезеңі т.б.

     Журналдар. Журналдардағы жарнаманың негізгі басымдығы оқырмандарының назарын тартымдылығындағы олардың басылымы мен графикалық сапасы. Журналдың жетістігі мәртебе, хабарландырманың ұзақ мерзімдік шағы, құнының жоғары болмауы мен оқырмандарының едәуір санының туындауы. Журналдардың көптеген хабарландырмалары нарықтың мамандандырылған сенгменттеріне табысты қол жеткізеді және бұл хабарларды мақсаттық нарыққа жеткізуінің мүмкіншілігін жасайды. Журналдағы жарнаманың теріс мезеті болып табылатыны, газеттер сияқты, олар айтарлықтай жиі басылым шығарылмайды және радио, теледидардағыдай жарнама кезінде өзгертуге болатындай, бұл хабарландырмада тез арада керекті өзгертулерді енгізу мүмкін емес.

Жарнама үшін баспалау жабдығын  таңдау кезінде, ол кімге мекен жайланғаны, мақсаттық тұтынушының тұратын жерінің аумағын қамтиды ма екенін ескеру қажет. Мысалы: «Туринфо» газеті Мәскеу аймағын және Мәскеу облыстарын қамтиды. Оның оқырмандары туризммен байланыстылары, туристік агенттіктер, ұйымдар, қызметкерлері, басшылар болып табылады.

     Кітап жарнамасы. Жарнама жаңа кітапша баспаларына сыйдырылады. Онымен қоса жарнаманың кітаптың бейнесіне, мазмұнына сәйкестігін ескеру қажет. Туристік агенттігінің жарнамасын тек қана жол бағдарламасына енгізілген ақпараттарымен байланысты кітаптарына, ел туралы анықтама, елдер туралы көркем кітаптарына енгізіледі. Бұндай жарнама төлем ақысы жоғары.

     Буклеттер. Бұл бір фирмаға және оның тауарына негізделген арнайы басылым. Буклеттерде жарнама мәтінінің жанындағы фирма тұлғаларының қысқаша өмірбаяны және фотосуреттері орнатылады. Оны спонсорлық және қайырымдылық акциясы деп атайды. Буклеттерде фирманың еліндегі саяси өмірі, халықаралық көрмелерде қатысуы туралы айтылады. Бір түсті, кәдімгі қағазда басылған парақтан айырмашылығы, буклеттер жоғары сапалы қағаздарда басылады және түрлі түсті болады. Олар призентацияға, көрмеге немесе келісім шарт жасағанда, фирмаға келген кезінде беріледі.

     Каталогтар. Бұл турпакеттер қысқаша түсінік беретін көптеген қызметтер мен бағалары, көлемді саяхаттану бағыттар жиынтығын жарнамалаушы басылым. Каталогтар сатып алу кезінде немесе туроператорлардың, турагенттердің және басқа да турұйымдардың арасында келісім жасалғанда таратылады. Басқада басылым жарнама құралдары прайс-лист, пресс-реализ, календарлар, аппликациялар, қаламдар т.б.

     Зерттеу. Табысты туристік маркетинг үлкен дәрежеде зерттеуге тәуелденеді. Туристік сұранысты ынталандырудағы іскерлік тиісті зерттеусіз, ол тек қана босқа күш пен уақытты жұмсау. Алдын-ала олар қандай туристік бағыттарды қалайтынын, қызығушылығын, саяхаттану мен демалуына қатысты қалаулары және олардың мекен-жайлары, клиенттердің контингенті белгісіз болса, жарнамаға шығындалғанынан өнімділік болмайды. Нақты туындаған сұраққа жауапты тек қана зерттеу жүргізу арқылы аламыз.

       Өтімділікті(сбытты) ынталандыру. Бұл нарықтың жауапты іс-әрекетін күшейту және тездетуің ынталандырушы көп бейнелі жабдықтарды қолдану.

Фирмалар  тұтушылар мен делдалдарды ынталандыруын  өзіне қосатын өтімділікті ынталандыруына келеді. Тұтынушыны ынталандыру фирманың түр өнімдерін скидкамен сатып  алу үшін көрмелерде купондарды тарату арқылы жүзеге асырады. Сонымен қоса конкурстар арқылы және сувенирлер, жарнама-ақпараттандырмалы өнімін ақшалай төлемсіз тарату арқылы. Фирманың үнемді клиентерінің шеңберін ұлғайту үшін дисконтты жүйені қолданады.

Ірі туроператор  ВАО «Интурист» және сақтандыру компаниясы «MITT-98» көрмесінде шетел елдеріне құнын бөліп төлеу арқылы турларды иемдене алатын жаңа жобаны таныстырған. Жолдаманы бірден толық төлеуіне мүмкіндемейтін табыс деңгейіндегі жоба ең бірінші ресейліктерді қызықтыруымен есептелді. Құнын бөліп төлеу (рассрочка) алдын-ала 30 % төлеп, 1 жыл мерзімге берілген.

Агенттерді  ынталандыру жоғарғы комиссия, премиялар, бірлескен маркетингтік шара (зерттеулер жарнама компаниялар) жабдықтарымен  жүзеге асырған.

     Қоғамдық  пікірдің құрылуы. Қоғамдық пікірді ұйымдастыру бойынша іскерліктің алдында бірнеше міндеттер тұр, соның қатарында фирмаға мүдделі даңқты қамтамасыздандыру, жоғарғы азаматтық жауапкершілікпен ұйымдастыру жөніндегі сияқты ол туралы түсініктің құрылуы, сонымен қоса, ол туралы қолайсыз сыбыстар мен мәліметтердің туындауына қарсы әрекет. Қоғаммен байланысы фирманың әлеуметтік санасы сияқты анықталуы мүмкін. Яғни, кез-келген шешім қабылдау кезінде басымдылықты болып табысатын қоғамдық қызығушылығы. Нарықта қолайлы жұмыс атқару үшін маңызы, әрбір потенциалды клиенттермен, нақты тұтынушылармен тікелей байланыс орнатумен, өтімділікті жекелендіруінде қорытындыланған, тура маркетинг стратегиясын қолданылуын талап етеді.

     Турашыл маркетинг концепциясының жорамалдары:

• Маркетингтік шаралары бағытталатын мақсаттық топтарды (целевых групп) бөліп шығару.
• Тур қызметті сатуын ынталандыру бойынша шаралар кешенін өндіру.
• Фирманың клиентурасы бойынша деректер банканың жаратылысы.
• Клиент тарапынан қарсылықтары мен шағымдарына тур қызметті өндірушінің тез арада әрекет етуі мен тұрақты кері байланысының эффективті жүйесінің жаратылысы.

     Фирманың  үнемді клиентурасын құрылуы – бұл  келешекте фирманың коммерциялық тұрақтылығының негізгі шарты. Қиындаған экономикалық жағдайында көптеген кіші және орташа фирмалардың бәсекелеске қабілеттілігін алып шығуға не  қолдауында бірінші  кезекте, кадрларды дайындау, қызметтер мен тауарларды көтерме көлемімен сатып алу, маркетинг сияқты осындай іскерлік түрлерінің кооперациясында көрінеді. Тіпті ірі турфирмалар нарықтың басқа қатысушыларымен бірлескенін қажет екенін мойындаған. Турфирма одағы ең әртүрлі қалыпты (форм) иемдене алады. Практиканың көрсетуінше, туристік клубтар негізгі орынды алады  туризм бағыты бойынша бірлестіктер. Интеграцияның екі түрі бар- вертикальды және горизонтальды. Горизонтальды қалпы - туризм бойынша ұлттық комитеттердің немесе елшіліктердің кезіндегі тасушылар мен туроператерлардың бірлестіктері. Вертикальды қалпы- бір бағыттағы ірі туроператорлардан құралған, табыспаған бәсекелестердің бірлестіктері. Горизонтальды принципі бойынша салынған бірлестіктер, визалық қолдауды алу жоспарында, қабылдаушылар жағымен тікелей байланысты жақсарту жоспарында туроператорлардың басты мәселелерін шешуге бейімді. Клубтар жаңа турөнімдерді бірге құрады. Клубтарда қатысуы туроператорларға жаңа ұсынысты басынан бастап өндіруге және маркетингке үлкен жабдықтарды салуына шектелуге мүмкіндік етеді, сонымен қоса жарнамаға шығындарды қысқартады 

Қорытынды 

Расында да, әлемдік тәжірибеде табыс көзі жағынан  туризм – мұнай мен  газдан кейінгі орынды иемденді. Туризм – белгілі бір елдің экономикасына  үш тиімді ықпалмен әсер  етеді. Олар – шетелдік валюта ағынын көбейтеді, тұрғындарды еңбекпен қамтиды, мемлекет инфрақөұрылымын дамытуға ықпалын тигізеді. Дүниежүзілік туристік ұйымның мәліметі бойынша, бір турист барған жеріне 1 мың АҚШ долларын тастап кетеді екен. Бұл ешбір өсімсіз, қайтарып берусіз елде қалған ақша. Сонымен қатар, бір туристің ақшасы 9 жұмыс орын құруға мүмкіндік береді. Өйткені, турист қаржысының 30 пайызын қонақ үйде, 20 пайызын көлікте, 35 пайызын қоғамдық тамақтандыру орнында және 15 пайызын басқа да қызмет көрсету орындарында (мұражай, көрме және тағы басқалары) қалдырады. Туризмді дамытудағы табыс оның мемлекеттік деңгейде қалай қабылданатынына тікелей байланысты. ең алдымен әкімшілік немқұрайлы қарамауы керек. Туризм экономикасы туризм сферасында өндіру, тарату, айырбастау және туристік қызметті тұтыну процесі кезінде пайда болатын қарым-қатынас жүйесі. Туристік фирманың экономикасы – туристік өнімді жүзеге асыру нәтижесінде табыс, кіріс, өндіріс факторларының жиынтығы.  Туристік фирманың кірісінің құны оның даму деңгейімен сипатталады.  Туризмнің сала ретінде дамуы  және қалыптасуы,   туристік қызметтерді жүзеге асыратын  сандық көлемін және сапасын көрсететін белгілі бір экономикалық жүйенің көрсеткіштерімен  сипатталады Туризм бұл қазіргі кездегі экономиканың басты дамытушы фактор болып есептеледі. Жәй қарасақ, туризм аса күрделі немесе инновациялық экономика саласы емес, бірақ, осы туризм саласында қазіргі таңда ең көп инвестициялар құйылып жатыр және ең бастысы, халықтың қызығушылығы да осы салада. Көп адамдардың ойы бойынша машина жасау немесе мұнай өндіру салалары  экономиканың ең маңызды салалары салалар болып табылады. Бірақ қазіргі жиырма бірінші ғасырда туризм саласы ең маңызды сала болып табылады.