Майлау жүйесі

align:justify">Ауыл шаруашылығы тракторлары мен автомобильдері үшін Б, В және Г тобындағы майлар қолданылады. Майды таңбалағанда (мәселен, М-8 Віг М-10 Г2) мынадай белгілерді қолданады: М - моторлық, 8-10 - кинематикалық тұтқырлығы, мм2/с, 100°С ыстықта; Б, Г - май тобына жататындығы; 1 - карбюратор двигателі үшін, 2 - дизель двигателі үшін.

Жазда әдетте кинематикалық тұтқырлығы 10 мм2/с, ал қыста - 8 мм2/с болатын мотор майы пайдаланылады. Бір ескеретін жайт, май маркасындағы цифр май тұтқырлығының 100°С температурадағы су тұтқырлығынан неше есе артық екендігін көрсетеді.

Б тобындағы май баяу жүмыс істейтін моторларға, В - орташа жүмыс істейтін моторларға, Г - өте тез жүмыс істейтін моторларға арналған. Май мотор маркасына және жұмыс маусымына сай келуі тиіс. Тым тұтқыр май бөлшектердің қажалатын беттерінің аралығындағы саңылаудан өте нашар өтеді, ал тұтқырлығы жеткіліксіз май саңылау арасында тұрмайды. Екі жағдайда да бөлшектердің қажалатын беттері тез тозып, моторлардың қуаты кемиді.

Мотордың сенімді жұмыс істеуі көп жағдайда мотор майының тазалығына байланысты. Майда механикалық қоспалар мен су болмауы тиіс. Майға механикалық қоспалар мен су, негізінен тасымалдағанда, қабылдағанда, құйғанда және сақтағанда енеді. Ол механикалық қоспалар, әсіресе моторлар қатты шаң-тозаңда жұмыс істегенде түсіп, ластанады. Сондықтан да бүкіл әрекеттерді атқарған кезде майға механикалық қоспалар мен судың енбеуін мұқият қадағалаған жөн.

 

 

 

 

 

 

МАЙЛАУ МАТЕРИАЛДАРЫНЫҢ ҚОЛДАНЫЛУЫ

Майлау материалдары үйкеліске жұмсалатын әнергия шығыны мен автомобильдің үйкелетін бөлшектерінің тозуын азайту үшін қолданылады, яғни майлау материалдары мынадай қызмет атқарады:

-              сұйықтық   үйкелісті   қамтамасыз   ету  үшін
үйкелетін бөлшектерді сенімді майлы қабаттармен бөлу
немесе ерекше қиын жағдайларда, бөлшектерді құрғақ
үйкелістен саңтай отырьш, шектік үйкелісті қамтамасыз ету үшін олардың бетіне берік майлы үлдірлерді
жасау.

-  жұмыс істейтін бөлшектердің беткі қабатын коррозиядан сақтау үшін майлау;

-  үйкелетін бөлшектерден жылуды алыстату;

-  үйкелетін беттерден тозу өнімдерін алу қабілетіне
ие болу және олардан оңай алшақтауы;

-  оларды сақтау процесінде өздерінің қасиеттерін
ұзақ уақыт өзгертпеу;

-  үнемді болуы және тапшы болмауы;

Майлар сұйық майлар және иілгішті майлар болып бөлінеді. Сондай-ақ, майлар минералдық, синтетикалық, жартылай синтетикалық болып бөлінеді.

Минералды майлардың кемшіліктері: -20° жағдайында майлардың көпшілігі қатып қалады, ал 200° жоғары температура жағдайында майлардың көпшілігі буланып ұшып кетеді де, тотықтанады.

Мотор майлары сапасына қойылатын талаптарды қанағаттандырудың бірден-бір жолы – синтетикалық майларды қолдану және өңдеу. Синтетикалық майлар жеке қосылыстар немесе бірнеше қосылыстар қоспаларынан тұратын химиялық құрылыстар. Мәселен, полиеолефиндер және басқалар көрсетеді. Синтетикалың майлар тұтқырлықтың жоғарғы индексіне ие болады (150-170). Синтетикалық майлардың қозғалыс шығындарының температурасы, минералдық майларға қарағанда төмен (-65°С-қа дейін). Демек, кері температура жағдайында қозғалтқыштарды іске қосу, синтетикалық майларды қолдану, минералдыққа қарағанда, жеңіл әрі ауаның аса төменгі температурасында мүмкін болады. Автомобиль қозғалысының бастапқы сәтінде қозғалтқышты іске қосу жағдайында синтетикалық май қозғалтқыштың металл бетін жылдам жабады да барлық қиын жерлерге ене алады.

Синтетикалың майлардың тұтқырлығы 250-300°С температура жағдайында, олардың жылулық тұрақтылығы жақсырақ, булануы төмен және жоғары температуралық қалдықтар түзуге бейімділігі аз. Сондықтан синтетикалық майлар жоғары үдемелі жылу кернеулі қозғалтқыштарда табысты қолданылады. Сол себепті бастапқы іспекті сақиналар аумағында лак түзуге бейімділігі аз болады. Синтетикалық майлар әдеттегідей, дисперциялы және механикалық тұрақтылығымен коррозияға қарсы қасиеттерге ие болады. Осыған байланысты синтетикалық майлардың жарамдылығы автомобиль жылдамдығының 20 мың километр қашықтығынан артық болады, ал жекелеген үлгілер алмастырусыз 800-1000 километр қашықтыққа қызмет етеді. Синтетикалық майлардың иісті газға шығыны минералдыққа қарағанда 30-40% төмен.

Синтетикалық майлардың құндылығы, минералдық майларға қарағанда 2-3 есе жоғары. Автомобильдердің резеңке және басқа да төсемдері, синтетикалық майларға әрқашан шыдай бермейді (яғни ағып кетеді), өйткені соңғысы негіздік қүраушылардың жоғары химиялың белсенділігіне ие болады. Тағы да бір кемшілігі - минералдық майлармен араластыру жағдайындағы үйлесімсіздігі.

 

 

 

 

 

 

 

МАЙЛАРДЫҢ ҚАСИЕТТЕРІ

Майлардың майлағыштық және тұтқырлық-температуралық сапасына үйкелістегі бөлшектердің тозу және үйкеліс энергиясының шығынына байланысты тұтқырлық аумағы жатады.

Қозғалтқыштарға арналған майлардың тұтқырлығы майлау жүйесі бойынша майдың жарамдылығына, қоз-ғалтқышты іске қосудың жеңілділігі мен шапшаңдылығына, цилиндрдегі піспекті саңиналардың тығыздығына, сүзгідегі майларды тазалау дәрежесіне, майдың шығынына сондай-ақ, отынның шығынына әсер етеді. Майдың тұтқырлығы, сондай-ақ үйкелісті бөлшектердің салқындатылуына байланысты. Жоғары тұтқырлықты май цилиндрдегі піспекті сақиналарды жақсы тығыздайды және жану камерасынан қозғалтқыш картеріне газдың үзіліп қонуын азайтады. Ол жану камерасына аз мөлшерде түседі, сонысымен майдың шығынын және дөңес түзілуді азайтады, сондай-ақ аз дәрежеде тығыздама (сальниктер) мен картер қақпақтарының тығыздаушы төсемдері арқылы тамады.

Майлайтын материалдардың тұтқырлығын кинематикалық тұтқырлық бірлігінде (стокста жән сантис токста) білдіреді, не болмаса Энглердің шартты бірлік градусында көрсетеді. Сол себепті, сандың мәндерден басқа тұтқырлықты анықтау сәтіндегі майдың температурасы көрсетіледі.

Майдың тұтқырлығы жұмыс жағдайларына байланысты нормаланады: мотор майлары үшін 100°С температура, индустриалды майлар үшін 20°С жағдайы.

Майлайтын материалдардың тұтқырлығын өзгерту қасиеті (эталонды майлармен салыстыру бойынша) жоғары немесе төменгі температура жағдайында маңызды мәнге ие болады және тұтқырлық индексімен бағаланады. Тұтқырлық неғүрлым көп езгерсе, оның индексі соғүрлым төмен және тұтқырлық қасиеті нашар. Механизм пайдаланатын температура неғұрлым жоғары болса, майлау материалдары соғұрлым тұтқыр болуы қажет.

Сұйық күйде үйкелетін беттерге берілетін майлау материалдары қату температурасы деп аталатын, мүмкіндіктегі ең төмен температурада қатаюы қажет.

Қату температурасы — бұл сыналатын май өнімінің қоюланатыны соншалық, өнімі бар пробирканы 45°С бұрышпен үлкейтіп, өнім деңгейі бір минут бойы қозғалыссыз қалатын температура. Қату температурасын тәжірибелік жолмен анықтайды.

Майлау материалдарының тұтану температурасы (тигельге орналастырылған) - бұл мүнай өнімдерінің буын қыздыру жағдайында оған жалын апарғанда 5 с ішінде тұтанатын, қоршаған ауамен қоспа түзетін температура. Тұтану температурасы неғұрлым жоғары болған сайын, майлау материалдары қыздыру жағдайында өздерінің қасиеттерін соғұрлым ұзақ сақтайды, сығымдағыштар мен іштен жану қозғалтқыштарының картерлеріне ауамен жарылыс қауіпті қоспалар түзуге және булануға қарсы түруға жақсы болады.

Металл бөлшектерге майлайтын материалдардың коррозиялық әсері қышқылдық санмен бағаланады. Қышқылдың сан - бұл 1 г майдағы барлық нафтенді қышқылдарды бейтараптандыру үшін қажетті күшті (өткін) натрийдың (мг) мөлшері. Майлау материалдарының металға коррозия әсері ең төменгі деңгейде болуы тиіс.

Майлау материалдарының коксталуы мұнай өнімдерінің жануы кезінде кокс түрінде күйік түзуге қабілеттілігін сипаттайды. Кокстілікті мұнай өнімдерінің біршама бөлігін қыздыру шарттарымен буландыра отырып және кокстің қалдықтарын санау арқылы анықтайды.

Үйкелетін беттердің тозуына ықпал етуші, майлау материалдарының аймаңтылығын оның біраз мөлшерін (2-5 г) жаға отырып және шыңдалудан кейінгі қатты қалдықтың массасын санай отырып анықтайды.

Тотықтыруға қарсы тұрақтылық - бұл қалыпты өлшемдегі металл сақиналы болат дискісін 10 Н (1 кг.) күшпен үзу кезінде, оны ұстап тұруға қабілетті, белгілі бір температура жағдайында сыналатын мұнай өнімі лакты үлдірге айналатын уақыт, минут.

Піспекті қозғалтқыштардың жұмысы жағдайында майлайтын материалдардың тотығуы күйіктің түзілуі мен піспекті сақиналардың жабысуына зиян келтіреді.

Майлау материалдарының құрамында механикалық қоспалар, су, суда ерігіш қышқылдар мен сілтілер болмауы керек, өйткені олар мұнай өнімдерінің майлағыштық қасиеттерін нашарлатады, олардың коррозиялық әсерін күшейтеді және механизм бөлшектерінің тозуына бейімдейді.

 

МОТОР МАЙЛАРЫНЫҢ ҚЫЗМЕТТЕРІ.

Мотор майларының атқаратын қызметтері:

1. Үйкелісті азайту, тозуды төмендету;

2. Жылуды бұру (бөлу);

3. Ластану өнімдерінен тазалау;

4. Цилиндр-сақина, саңина піспек герметикалығын
қамтамасыз ету.

Мотор майлары жүмысының температуралық шарттары:

1. Жоғары температуралық аумақ: жану камерасы.
Қызған газдардың температурасы - 1700-2200°С;

2. Орташа температуралық аумаң: піспекті сақина,
піспекті саусақ. Температура - 280-350°С.

Төменгі температуралық аумаң: бұлғақты және түпкі иінтіректе, картер. Температура - 110-130°С.

Майлар қысқы, жазғы, барлың маусымдық болып бөлінеді.

Майлар енгізілген қоспалардың мөлшерінен бір-бірінен ерекшеленетін 6 топқа (А,Б,В,Г,Д,Е) бөлінеді.

Мотор майларының таңбалануы:

М-8Б2

М - мотор майы

8-саны - 100°С жағдайындағы сантистокстағы кинематикалық тұтқырлық.

" 1" индексі - карбюраторлы қозғалтқыштарға арналған май;

"2" индексі - дизельдік қозғалтқыштарға арналған май.

Индекссіз - карбюраторлық және дизельдік қозғалтқыштарға арналған.

 

А, Б — күші үдетілмеген немесе аз күші үдетілген қозғалтқыш.

В — орташа күші үдетілген қозғалтқыш

Г — жоғары күші үдетілген қозғалтқыш

Д - жылу кернеулі үдемелі қозғалтқыш

Тұтқырлық температуралық қасиеті жақсартылған, қоюландырылған, қысқы және бүкіл маусымдық майлар жиі шығарылады.

 

МОТОР МАЙЛАРЫН ҚОЛДАНУ

Майлардың сапасын американдық жіктелім (классификация) (АР) және еуропалық (АСЕ А) жіктелім бойынша анықтайды. Еуропалық жіктеу майларға аса жоғары талаптар қояды.

АР бензиндік қозғалтқыштарға арналған "S" (сервис) және дизельдік қозғалтқыштарға арналған. "С" (коммерция) майларды бөлуді қарастырады.

АСЕА жүк автомобильдерінің бензиндік қозғалтқыштарына арналған. Қазіргі уақытта 1998 жылы қабылданған жіктелім әрекет етеді.

 

АРІ бойынша жіктеу

(Американдық мұнай институты)

Сонымен осы жіктеудегі бірінші әріп " S" - бензиндік қозғалтқыштарғаарналған, "С" — дизельдік қозғалтқыштарға арналған белгіні көрсетеді. Алфавиттік тәртіп бойынша екінші әріп сапа дәрежесін білдіреді. Көптеген шетелдік майлар әмбебап болып келеді. Оларды бензиндік, сондай-ақ дизельдік қозғалтқыштарға да қолданады. Мүндай майлар қосарлы белгілерді көрсетеді, мәселен, SҒ/СС СД/ SҒ және т.б. Майдың негізгі арналуын алғашқы әріптер көрсетеді (бөлу белгісіне дейінгі).

ТМД елдерінің өндірісіндегі бензинді қозғалтқышты автомобильдерге арналған нормасы SР майлары болып табылады. АРІ бойынша SО класты майлары - минералды (мұнайлы) негізде жасалған майдың жоғары класы.

Дизельдік ңозғалтқышты жеңіл автомобильдерге арналған майлар СД, СЕ, СД /8Е/.

Жеңіл жоғары жылдамдықты дизельдерде жүк машиналарының дизельдік қозғалтқыштарына арналған майларды қолдануға болмайды.

Жүк машиналарының дизельдік қозғалтқыштары үшін СД/SҒ, СЕ/SО, СЕ/SҒ және т.б. класты майларды қолдану ұсынылады.

Майлар сондай-ақ, тұтңырлық дәрежесі бойынша да бөлінеді. Тұтқырлығы бойынша жіктеуді 8АЕ J 300 деп атайды. Температуралық шарттарға байланысты майларды қолдану 8АЕ бойынша тұтқырлық мәнімен анықталады.

5 W таңбалы май - біршама сұйық май, қоңыржай климат аймағында қыста күнделікті жарай береді.

15 W таңбалы май - 25°С-қа жуық температура жағдайында қиындық туғызуы мүмкін (қуатты стартер және жақсы шоғырлағышта диапазонын кеңейту мүмкіндігі бола тұра қиындық). Қоңыржай климатта тәулік бойы жүруге қолайлы май.

20W таңбалы май температура — 20°С-қа дейін ғана төмендейтін, жылы жерлерге лайықты, көбінесе жарыс және раллийлі автоларға қолданады.

 

 

Тұтқырлық таңбалары мен температураның жұмыс диапазоны арасындағы өзара байланыс

 

SАЕ бойынша тұтқырлық мәндері	Температураның жұмыс диапазоны
5W-20	-40	...10
5W-30	-40	....+20
5W-40	-40	....+10
5W-50	-40	....+10+20
10W-30	-30/20...	+40
10W - 40	-30	....+50
10W - 50	-30	....+50
15W-40	-22/-15 7.
15W-50	-22	....+50
20W - 40	-10	...+50
20W - 50	-10	...+50