Жүрек-қан тамыры ауруларының алдын алу

ЖҮРЕК-ҚАН ТАМЫРЫ АУРУЛАРЫНЫҢ АЛДЫН АЛУ

20 Тамыз 2011, 17:0743661

Жүрек-қан тамыры аурулары әлемнің көптеген дамыған елдерінде денсаулық сақтаудың басты проблемаларының біріне айналып отыр. Ол көбіне ересек адамдарды не мүгедектікке шалдықтырады, немесе өлімге әкеліп соқтырады. Жалпы өлім-жітімнің 52 пайызын жүрек-қан тамыры аурулары құрайды. Еуропада жыл сайын осы ауру салдарынан шамамен 3 миллион адам қайтыс болса, Ресейде 1 миллион адам, ал Қазақстанда 80 мың кісі осы аурудан көз жұмады.

Жүрек-қан тамыры ауруларына әкеліп соқтыратын басты себептер қандай? 
Басты себеп адамдардың өз денсаулығына көңіл бөлмеуінен десек, сонымен қатар жағымсыз экологияның да салдары жетерлік. Әсіресе, соңғы жылдары инфаркт пен инсульттен болатын өлім тым жиілеп барады. Оның негізінде, атеросклероздан басқа, адамдардың жүйке жүйесінің шаршауы, олардың дәрменсіздікке ұшырап, депрессияға түсуі жатыр.  
Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы қазіргі уақыттағы жүрек- қан тамыры ауруларының эпидемиясы тамақтану құрамының өзгеруіне тікелей байланысты деп отыр. Қоршаған ортаның 80 пайыздан артық жағымсыз факторлары адам ағзасына жеген тамағы арқылы әсер етеді. Артық салмақ және семіздік, жүрек- қан тамыры ауруларының, қант диабеті және басқа да күрделі аурулардың қауіпті факторы болып табылады. Сондықтан адамдардың дұрыс тамақтану мәдениетінің де маңызы зор.  
Жүрек-қан тамыры ауруларын қоздыратын тағы бір себеп - стресс, торығу, ол адамдарды жасына қарамай, жүрек талмасына ұшыратады. Адамның көңіл-күйінің денсаулыққа әсері мол. Көңіл күйдің толқуы, мазасыздануы, біріншіден, адамның миы арқылы беріледі. Жағымсыз эмоциялар вегетативтік жүйені қоздырады, одан барып ағзадағы қан айналымына, ішкі органдарға, эндокриндік бездердің қызметіне әсер етеді. Соның салдарынан ағзадағы гормондардың балансы бұзылады. Оның әсері жүрек соғысының, ырғағының бұзылуына, қан қысымының көтерілуіне, бұлшық еттердің, қан тамырларының тартылуына апарады. Мидың қан айналымы нашарлайды, мидың клеткаларында оттегі жетіспеушілігі пайда болады. Жүректің, мидың қан тамырларының қысылуы инфаркт, инсульт сияқты ауыр жағдайға алып келуі мүмкін, немесе жүректің ишемиялық ауруы, гипертония, асқазан жарасы сияқты созылмалы ауруларға ұшыратады 
Жүрек-қан тамыры ауруларына әйелдерден гөрі ерлер көп шалдығады. Мұндай тенденция 50-55 жасқа дейін, яғни әйелдердің жыныстық гармондарының жұмысы бәсеңдеген тұсқа дейін сақталады. Алдын – алуға, немесе жеңуге болатын қауіпті факторлар- холестериннің жоғары деңгейі, артериалды гипертония, темеку шегу, қант диабеті, семіздік, түрлі күйзелістер болып саналады.  
Жүрек-қан тамыры ауруларының пайда болуына әкеліп соқтыратын тағы бір фактор ол- темекі шегу. Орта есеппен алғанда темекі шегу адам өмірін 7-10 жылға қысқартады екен. Темекі шекпейтіндерге қарағанда темекі шегетін адамдар миокард инфарктісіне шалдығуы екі есе көп, ал, осы аурудан қайтыс болатындар саны темекі шегетіндер арасында шекпейтіндермен салыстырғанда 4 есеге артық.  
Бүгінгі таңда жүрек- қан тамыры ауруларының алдын- алу үшін мынадай маңызды нәрселерді есте сақтау керек: 
• Ең алдымен темекіден толықтай бас тарту қажет; 
• Тиімді тамақтану ережелерін сақтау; 
• Майлы тамақтардан бас тарту, тұзды пайдалану мөлшерін азайту-  
тәулігіне 4 грамм, құрамында калийі мол (бұршақ, өрік, құрма, теңіз қырыққабаты) тамақтарды көп пайдалану, сарыуызды барынша аз пайдалану; 
• Көкеніс пен жеміс-жидектерді барынша мол пайдалану; 
• Алкогольді ішімдікті белгіленген мөлшерде ғана пайдалану; 
• Дене белсенділігін арттыру, семіздіктен сақтану; 
• Қандағы холестерин құрамын үнемі тексеріп, бақылап отыру; 
Жоғарыда айтылғандарды қорытындылай келе айтарым- дәрігер ауру адамды емдейді, ал, аурудың алдын алу әрбір адамның өз тірлігі. 

ЖҮРЕК-ҚАН ТАМЫРЫ ЖҮЙЕСІНІҢ ҚЫЗМЕТІ

 28.10.2011   aslan

Скачать/Жүктеу

Жүрек пен қан тарайтын тамырлардың ауруынан жиі өліп кетеді, сондықтан осындай сырқаттарды күтуде ме-йіркеш ролі өте зор әрі жауапты. 
ТАМЫРДЫҢ СОҒУЫН АНЫҚТАУ 
Жүректен шыққан қан қимылының әсерінен тамыр қабырғаларында болатын түрткі сияқты тербеліс тамыр-дың соғуы деп аталады. Жүректің сол жақ қарыншасы-мен ортаға ырғақты лақтырылған қан айналымы арна-сы ішінде тербеліс жасап, артериялар қабырғаларьш зластикалық кеңейтіп, орнына келтіреді. Тамыр соғудың белгісі оның жиілігімен, ырғағымен, кернеп, толуымен анықталады. Қалыпты т а м ы р с о ғ у ы ж и і л і г і минутына 60-тан 80-ге дейін өзгеріп отырады, бірақ жа-сына, жынысына, дене температурасына және қоршаған ортаға байланысты, сондай-ақ дене күшіне қарай көп түрленіп отырады. Ана құрсағында дамуы мен өмірінің алғашқы жылдарында тамыр неғұрлым жиі соғады. 25-тен 60 жасқа дейін тамыр соғу тұрақты. Әйелдердің та-мырларының соғуы еркектерге қарағанда жиі. Неғұр-лым көп күш жұмсайтын қарқынды жұмыс кезінде та-мырдың соғуы да жиі болады. 
 
Тамыр соғу артериялары үстінде орналасқан және тікелей сол тамырды басып табуға (пальпация) болатын жерлерде зерттеледі. Тамыр соғудың жалпы іздейтін жері — кәрі жілік артериясы. Тамырдың со-ғуын самай, сондай-ақ ұйқы және ұршық артериялары-нан табуға болады. Оны анықтаудың негізгі тәсілі — сипау, әдетте білектің алақан жағындағы I саусақтың негізін (кәрі жілік артериясын) сипап табады. Бұлшық ет пен сіңір сипауға кедергі келтірмеуі үшін сырқат қо-лы еркін жатуы тиіс. Кәрі жілік артериясының соғуын міндетті түрде екі қолдан да анықтап, тек айырмашылық болмаған жағдайда ғана оны бір қолды ұстап анықтай-ды. Сырқаттың саусақтарын оң қолымен білезік буыны тұсынан еркін ұстайды. Мұнда I саусақты шынтақ жа-ғында, ал II, III және IV — кәрі жілік, тікелей кәрі жі-лік артериясына қаратады. Саусақтың астында тамыр-дың жұмсақ та шымыр соғуы сезілее, ол қалыпты бол-ғаны. Сынаушының IV саусағы сырқаттың V саусағына қарсы тұруы тиіс. Тамыры соғып түрған артерияны үш саусақпен сипап тауып, оны орташа күшпен кәрі жілік-тің ішкі жағынан басып қысады. Артерияны қатты қысу-ға болмайды, себебі қысымнаи тамырдың соғу толқыны жоғалып кетуі мүмкін. Егер кәрі жілік артериясының соғуы қалай да табылмаса, онда самай немесе ұйқы ар-териясының соғуын анықтайды (18-сурет). 
Тамырдың жиі соғуы — тахикардия деп, сирек 
соғуы — брадикардия деп аталады. Тахикардия кезінде де, брадикардия кезінде де түрліше асқынулар болмауы үшін сырқатты мұқият қадағалау қажет. Та-мырдың соғуын санау 30 секундтан кем болмауы тиіс бұдан алынғаи санды 2-ге көбейтеді. Тамырдьщ ретсіз соғуы кезінде 1 минут бойы санайды. Тамырдың соғу толқындары шетіне дейін жетпейтін, жүректін сол жақ қарыншасының кейбір жиырылулары өте баяу жағдай-да т а м ы р с о ғ у тапшылығы (шеткі тамыр соғу мен жүректің жиырылуы арасындағы алшақтық) пайда болады. Мүнда тамырдыи. соғуын екі адам санауы қажет: біріншісі кәрі жілік артериясыньщ соғуын, екін-шісі жүректің жиырылу санын. Егер тамырдың соғуы бірінен кейін бірдей уақыт аралығында болса, тамырдын соғуы дұрыс немесе т а м ы р д ы ң с о ғ у ы ы р ғ а тЯі т ы дейміз. Керісінше жағдайда тамырдың соғуы дұрА емес, тамыр соғуының ретсіз құбылысы байқалады. Д сау адамдардың дем алғанда тамырыньщ соғуы жиц л 
дем шығарғанда сиреу сияқты — дем алу арит-м и я с ы жиі кездеседі, ол кезде нервінің тонусының өз-геруіне байланысты; бұл балалық және жасөспірімдік шақта неғұрлым жиі болады. Аритмияның түрлері элек-трокардиография әдісімен неғұрльш дәл анықталады. 
Т а м ы р с о ғ у жылдамдығы тамырдың соғу толқынының көтеріліп, түсуімён анықталады. 
Тамырдың қатты соғуы тамырдың соғу тербелісінің таралуын түгел тоқтатуға қажетті күшпен анықталады. Тамырдың қатты соғу дәрежесін шамамен ең жоғары қан қысымының мөлшерімен шамалауға бо-лады: қан қысымы неғұрлым жоғары болған сайын, та-мыр соғұрлым қатты соғады. 
Тамырдық соғуы қан тамыры соғуының толқы-нын жасайтын қан мөлшерімен анықталады жә-не жүректің жиырылу көлеміне байланысты болады. Та-мыр жақсы соғуы кезінде саусақтың астынан тамырдың қатты соғу толқынын, ал нашар кезінде тамырдың әлсіз соғуын, тамыр соғуының толқыны аз, білінер-білінбес сипап білуге болады. Бұл жүрек бұлшық еті жүмысыньщ нашарлағанын көрсетеді. Әсіресе білінер-білінбес соғуы тамырдың білінбей соғуы деп аталады. Мейіркеш сыр-қаттың тамырының білінбей соғуын байқаса, бұл жөнін-де дереу дәрігерге хабарлауы тиіс. 
Тамырдың соғуын сипап анықтау барысында назар қойса, әрі тиісті дағдысы болса, өте құнды нәтиже бере-ді, алайда біршама субъективті түрде қалады. Соңғы жылдары тамырдың соғуын ұзақ та үздіксіз зерттеу үшін арнайы аппараттар: пульсотахометрлер, монитор-лар қолданылады, олар тамырдың соғуын санап, жазып отырады, бұның ұзақ уақыт жасалатын операциялар ке-зінде маңызы зор. 
Тамыр соғуынық мәліметтері температура бетіне жа-^ аьклады. Температурасы өзгерсе, тамырының соғуы да үөзг£реді, сондықтан тамыр соғуы туралы мәліметтерді лрафикалық жазудың белгілі бір мәні бар. 
тамырлары кенерелерінің созылмалығына байланысты. Қан қысымы систола (ең көп), диастола (ең аз) және п у л ь с т і (тамыр) қысымдар болып бөлінеді. 
Систола қысымы — тамырдағы кан толқыны ең көп көтерілген суттегі қысым, ол артерия жүйесінде жүректің сол жақ қарыншасы жиырылғаннан кейін-ақ ігайдч болад-,1. Д и а с т о л а қ ы с ы м ы — жүректің босан^п- ;МН соңындағы қысым, тамырдағы қан толқы-ны тускен кезде болады. Систола жәие диастола қысым-дарының саны арасындағы айырма п у л ь с қ ы с ы м ы деп аталады. 
Қан қысымын өлшеу — жүрек қан тамыры және дем алу жүйелері аурулары кезінде қолданылатын маңызды диагностикалық әдіс. Қан қысымының қалыпты мөлшері бірқатар себептерге, әсіресе жасына, нерв жүйесінің жағдайына, тәулік уақытына, т. б. байланысты белгілі бір шекте өзгеріп отырады. Систола қысымы 120-дан 140 мм сынап бағанасына, диастола қысымы 70-ден 90 мм сынап бағанасына өзгеріп отырады. Қан қысымы таңер-тең 5—10 мм сынап бағанасына кем болады. 
Кан қысьшын өлшеу үшін түрлі приборлар қолданы-лады (19-сурет). Сынап сфигмоманометр ^(Рива — Роччи) манометрден, манжеттен, алмүрт тәріз-’ді балоннан және прибордың бөліктерін өзара қосатын резеңке түтіктер жүйесінен тұрады. Прибордың қақпа-ғына орнатылған менометр — төменгі шеті 15—20 мл сынап құюға арналған шыны резервуарға дәнекерлеп ұстатқан шыны түтік. Манометрге миллиметрлік бөлік-тері бар (0-ден 25 мм-ге дейін) шкала қосылған. Шыны түтіктеғі сынаптьщ деңгейі 0-ге қойылады. Манжет деге* німіз ені 12—14 см, ұзындығы 30—50 см толы резеңке қап. Қапқа қалың матадан құндақ кигізілген, ол резеңке қапқа ауа үрлегенде созылмай, тек адамньщ иығын бас-қыңқырап тұруға арналған. Ауа сырттан клапаны бар жуан резеңке баллонның көмегімен айдалады, әрі ол ауа-ның сыртқа шығуына да кедергі жасайды. Сынапқа ар-налған резервуардан алмұрт тәрізді баллонға және мач-жетке жалғастыратын резеңке түтікшелер кетеді. 
Серіппелі манометрі бар аппараттар танометр-лер деген атқа ие болады. Қан қысымы серіппенің ке-дергі күшімен өлшенеді, ол күш миллиметрлік бөлімдері бар циферблаттың бойымен қозғалатын стрелкаларға беріледі. 
Қан қысымын тіке емес әдіспен (Қоротков әдісі) өл-шейді, ол манжеттегі ауа қысымын біртіндеп төмендету-ге және бұл қысымның көлемін Коротков тондарының пайда болу және жойылу сәттершде тіркеуге неғізделе-ді. Қан қысьшын белгілі бір сағатта, мүмкіндігінше таң-ертең, түскі тамақтан дейін болғаны дұрыс дененің белғі-лі бір қалпында, орташа ауа температурасында және қалыпты атмосфералық қысымда өлшеу .керек. Егер сыр-қат шаршаған немесе ашулы болса, онда„$ан қысымын влшеуге болмайды. ‘ ли-< 
Иық артериясындағы қан/ қ°ы с ЫЪ ын өлшеу т е х н и к а с ы. Қан тамырын өлшеу кезінде зерттелетін адам жайбарақат отырып немесе жатып, 
сөйлемей және өлшеу барысын қадағаламауы тиіс/Ман-жет сырқаттың қолының ашық жеріне, шынтақтан 2— 3 см жоғары қойылады және оны манжет пеи терініа арасынантекбір ғана саусақ өтетіндей етіп бекітеді. Қол ыңғайлы, алақаны жоғары карап жатуы керек. Шынтақ-тың бүгілген жерінде кәрі жілік артериясының тамыры соғып тұрған тұстан фонендоскоп қояды. Содан кейін баллонмен біртіндеп ауа айдайды, ол манжетке де, ма-нометрге де бірдей түседі. Ауаның қысымымен манометр-дегі сынап шыны түтікшеге көтеріледь Шкаладағы сан-дар манжеттегі ауаның қысымын, яғни жұқа мата арқы-лы иық артериясын қысқан күшті көрсетеді. 
Ауаны айдағанда ерекше мұқияттылық талап етіле-ді, себебі қатты қысымнан сынап түтіктен шығып кетуІ мүмкін. Манжетке ауаны біртіндеп үрлеп отырып ды-быстың жойылу сәтін белгілеп алу керек. Содан соц бал-лонның шүмегін шамалы ашып манжеттегі қысымды бір~ тіндеп түсіре бастайды. Манжеттегі қарсы қысым систо-ла қысымының көлеміне жеткенде кысқа, бірақ сонша бір қыска да қатты дыбыс — тон естіледі. Бұл сәтте сынап бағанасы деңгейіндегі цифрлар систола қы-сымын көрсетеді. Қысымды одан әрі түсіргенде ман-жеттегі тонның естілуі біртіндеп нашарлай береді де жойылады. Тондар жойылғаннан кейінгі сәтте манжет-тегі қысым диастола қысымына сәйкес бола-ды. Манометр цифрлары ең аз қысымды көрсетеді. 
Сырқаттың қан қысымы төмен болған кезде тамыр-ларды жараламау әрі кан қысымының неғдалым дәл көрсеткішін алуүшін манжетке ауаны бірте-бірте ай~ дайды. Тондардың алғашқы шыққандары дистола қы-сьшым көрсетеді. Манжетте қысьш көтерілген кезде тондардың жойылу сәтінде манометрдегі цифрлар систо-ла қысымына сәйкес болады. 
Сонымен өлшеу дүрыстығын екі рет өлшеп тексеруге 
болады. 
Серіппелі манометрлер қолдануға ыңғайлы, бірақ серіппелері тез босап, қан қысымын өлшеу дәлдігі на~ 
.* шарлайды. 
Қан қысымын осдилляторлық әдіспен өл-шеуге болады, ол серіппелі манометр стрелкаларының тербелісін бақылау деген сөз. Манжетке ауаны иық ар-териясын түгел қысқанша айдайды. Содан кейін шүме-гін шамалы ашып ауаны біртіндеп шығарады, қанның алғашқы үлестері артерия түсе бере осцилляция береді, яғни стрелкаларды тербелтеді де, олар систола қан қы- 
сымын көрсетеді. Макометр стрелкаларыньщ тербелісі алдымен күшейеді, ал содан соң біртіндеп азаяды, бұл -ең аз қысымға сәйкес келеді. 
ҚАН АЙНАЛЫМЫ МҮШЕЛЕРІ АУЫРАТЫН СЫРҚАТТАРДЫҢ ЖАЛПЫ ҚҮТШІ 
Жүрек-қан тамыры жүйесі бузылған сырқат күтімінің негізгі міндеті — жүректің жұмысын жеңілдету. Бүл кез-де дене тыныштығының маңызы зор. Жүрек қызметінің жеткіліксіздігі жеңіл дәрежеде жүрек қызметін калпьша келтіру үшін төсек тартып жату режимін қатаң сақтау жетіп жатыр. Сондықтан мейіркеш сырқаттьщ төсектен тұрып кетпеуін қадағалауы тиіс. Барлық физио-люгиялық жайлар палатада істеліп, дәрет ыдысы мен «уткалар» төсекке беріледі. Сырқатты жуындырады, ша-шын тарайды, жеке басының гигиенасы бойынша бар-лық шаралар орындалады. 
Жүрек қызметінің жеткіліксіздігі ауыр кезде сырқаттың төсегін қолайлы салып, арқасына, басының астына бірнеше жастықтар салуы немесе кереуеттің бас жағын көтеруі қажет. Сырқатты жүмсақ ьщғайлы крес-лоға немесе арқасына бірқатар жастықтар тастап кере-уетке көлденең отырғызып, аяғының астына шағын отырғыш қоюға болады. Ұзақ төсек тартып жатқан сыр-қаттың денесі ойылып қалатынын естен шығармау керек, еондықтан сырқаттың сегізкөзінің үстіне ақ жайма жап-қан резеңке дөңгелек салады. Төсегі жұмсақ, ьшғайлы болуы тиіс. Теріні өте таза мүқият үстау керек, себебі сырқат ісінуі салдарынан жұқаланып, құрғай бастайды, л<арылған жерлер оңай пайда болып, одан ісік сарысуы ағып, терінің кеселге ұшырауына қолайлы жағдай жа-сайды. Егер сырқат өздігінен жуына алмаса, күнделікті таңертең және кешке оның терісін суға немесе қандай да бір дезинфекциялайтын ерітіндіге (камфора спирті, арақ, иіс су, т. б.) малынған мақтамен немесе сүлгімен сүрту қажет. Сырқатты ваннаға тек дәрігердің рұқсаты-мен түсіреді. 
Мейіркеш сырқаттың ішін босатуын қадағалап әрі дәрігердің белгілеуі бойынша (іш босататын) ішектерді тазартатын клизма салуы тиіс. Сырқат ішін босатқан соң дәрет алғызу керек. 
Палатада және оған жақын сенекте өте тыныштық болуы керек. Сырқатты тынышсызданудан, ренішті ха-бар, шаршататын әңгімелерден сақтау қажет. П^алатаны 
жиі желдетіп жүру керек, Жүрегі ауыратын сырқаттар оттегіне зәру болғандықтан организмді қажетті мөлшер-де оттегімен қамтамасыз етудің мадызы зор. Оттегін енгізу тәсілін дәрігер белгілейді» 
Комплексті терапеяда емдік тағам үлкен роль атқа-рады. Тағамдық рацион былайша құрылады, диурезді (несеп бөлу) сүйықты, ас тұзын және кейбір белоктар мен майларды шектей отырып (№ 10 мен Юа диетасы) диета белгілеу арқылы көбейту. Сондай-ақ жеңіл тамақ күндері де (алма, ірімшік, сүт, т. б.) қолданылады. Қа-лориясы аз, белок қүрамы бойынша қүнарсыз диетаны тез аз уақытқа белгілейді. Тамақты шағын үлеспен күні-не 5—6 рет беру керек. Соңғы тамақ ұйықтаудан 3 са-гат бұрын ішілуі тиіс. Тағамдық рационға майсыз ет пен жеткілікті мөлшерде көміртегін (қант, тасап, кйсель), жеміс-жидек, В және С топтары витаминдерін қосады. Сырқат жақсы ұйықтап тұруы үшін оны төсекке қолай-лы жатқызып, палатаға таза ауа жіберіп, тыныштық . сақтау керек, Үнемі ұйқтай алмайтын болса, дәрігердің белгілеуімен ұйқтататын дәрі береді. 
ОКСИГЕНОТЕРАПЙЯ 
Оксигенотерапия (оттегімен емдеу)—емдеу мақса-тында оттегін қолдану. Ол организмде оттегі жетіспейтін жағдайда өте тиімді. 40—50% оттегі бар газ қоспасын жұту қан тамырындағы қанды біршама тез толтырып қалыпқа келтіреді. Оттегімен жүргізген емнен кейін сыр-қаттың көңіл-күйі көтеріліп, көгеруін азайтады, тыныс алуы неғұрлым сирек әрі тереңдей түседі, ентікпесі ке-тіп, жақсарады.і Атмосфералық ауамен белгілі бір қаты-наста оттегі ылғалдануы тиіс. Оттегімен емдеу ұзақ та үздіксіз болуы тиіс. Оттегін тиімді және үнемді пайдала-ну қажет. Оттегін көп беруден қашық болу керек, себебі жоғарғы концентрациядағы (70% жоғары) оттегі жүрек-қан тамыры жүйесіне және дем алуға теріс әсер етеді. 
Оттегін мүрын катетрлері арқылы оттегі жастығы-нан, оттегі палаталарының көмегімен тікелей баллоннан немесе орталық оттегі станциясынан (17-сурет) беруге болады. 
Оттегін ингаляциялық әдіспен енгізу. Оттегін қолда-нудың алдында тыныс жолдарының өткізгіштігіне, онда қақырықтың немесе құсық массасының жиналмағанына көз жеткізу қажет. 
Оттегін ингаляциялық жолмен енгізу үшін мынадай аппаратуралар: редуктормен қамтамасыз етілген оттегі (5ар баллон, оттегі жастығы шүмегі және мундштукті ре-зеңке түтік болуы қажет. Оттегін жастыққа былайша толтырады: мундштугын шығарып, резеңке түтікті оттегі баллонының рёдукторына қосады, вентильді баяу ашады да жастықты толтырады. Жастықты толтырған кезде редуктордың вентилі мен жастықтың шүмегіы жабады, ауызды қүрғатпау және оттегін ылғалдау үшіи дымкыл дәкемен ораған мундштук кигізеді. Мундштукты сыркат аузынан 4—5 см қашықтау ұстап, резеңке түтікке жібе-ретін клапанды біртіндеп ашу керек. Жоғары қысымның салдарынан оттегі шығады да, дем алған кезде тыныс алу жолына түседі. Оттегінің түсу жылдамдығын түтік-тегі шүмекпен әрі оттегі түгел шыққанша жастықтың бұ-рыш-бұрышын басу жолымен реттейді. Әдетте сырқаттар минутына 4—5 л берілетін оттегін жақсы кабылдайды. Жастықтағы оттегі 4—7 минутқа жетеді, ал содан соң 
оны артық сақталған жастықпен ауыстырады немесе қайтадан оттегімен толтырады. 
Берілген тәсілмен ендіру кезінде оттегін ылғалдау жеткіліксіз, ол ауыз куысы мен мүрыннын шырышты қабатын кептіреді, сондықтан оттегін мүрын катетрлері арқылы енгізу дұрыс. 
Оттегін мұр ң к кат е т £ і а р ж ы лы беру, Бүл мақсат үшін № 10 катетрлер немесе тиісті үзынды-ғы мен диаметрдегі пластмасса түтікшелер қолданады, олар V —тәрізді ұштықтың екі шетіне кигізіледі, ал үшіншісі кез келген оттегі кезіне (оттегіі жастығына, оттегін берудің орталықтанған жүйесінің шүмегіне) қо-сылады. Алдын ала катетрлерді қайнатады, вазелин майымен майлайды да, төменгі мүрын жолымен жүтқын-шақтың артқы қабырғасына дейін қүсу рефлексін бол-дырмайтындай етіп кіргізеді. Оттегін ылғалдағыш арқы-лы (Бобров аппараты) 2—3 л/мин жылдамдықпен бе-реді. 
Беру жылдамдығын оттегі көпіршігінің ылғалдағыш арқылы өту тездіғі бойынша бақылауға болады. Оттегін 
өте тез беру қолайсыз сезімдер туғызып, газды көп шы- 
ғарады. 
Оттегін маска арқылы беру. Маскалар металдан және пластмассадан жасалған болады. Олар-дың қапсулалары бетке маска салғанда ауыз беін мұрын-ды жауып тұратындай етіп иілген. Масканың дем алатын және дем шығаратын клапандары бар. Дем алатын кла-панның тубусы жұқа резеңкеден жасалған қапқа қосыл-ған, ол оттегінің берілуін реттейді. Дем шығару кезінде оттегі қапқа жиналады да, дем алу кезінде белсенді түрде өкпеге сорылады. іДем алу қабы клапанмен қам-тамасыз етілген, ол егер қаптағы оттегінің мөлшері сыр-қаттың дем алғанда жұтатын оттегі мөлшерінен аз бол-ған жағдайда еркін дем алуды қамтамасыз етеді. 
Оттегін масканың көмегімен енгізу ашық, жар-т ы л а й ж а б ы қ немесе ж а б ы қ жүйемен іске асырылады. Ашық жүйе кезінде маска аурудың бетіне тығыз тимейді және жұтатын газ қоспасы оттегіне бай атмосфералық ауа (оттегі 30% жуық) болып табылады. Дем қоршаған ортаға еркін шығарылады. Мундай тә* сілде оттегін мөлшерлеу дәл емес, тиімділігі де ша-малы. 
Жартылай жабық әдісімен оттегін ингаляциялағанда шығарылатын газ қоспасының тек бір бөлігі ғана қор-шаған ортаға шығады. Оттегін неғұрлым тиімді пайда-лануға жүйеге дем алу қабының араластырғыш камера-сын — қосқаннан кейін қол жетеді. Маска сырқаттың бетіне газ шықпайтындай тығыз кигізіліп, резеңке тарт-қыштармен үстатылады. Таза оттегімен дем алып, шы- 
ғарылған ауаның — жуығы камераға қайтып оралады. 
о 
Бұл жүйеде оттегі ылғалдандырылмайды. Анда-санда дем алу камерасын сүйық түрге айналған бу суынан бо-сату қажет. Бұл әдістің кемшілігі — дем алатын қоспада көмір қышқылының көбею мүмкіндігі, клйпан мен дем алу қабының әрекетінен туатын жүрек пен өкпе ауруына жағымсыз дем алуға қосымша кедергілер болмағаны жөн. Кем дегенде 8 л/мин оттегі тасқынын қолдана оты-рып көмір қышқылының аса артық жиналуын болдыр-мауға болады. Бұл жүйеге шығынды өлшеу құралын (де-битометрді) қосып оттегінің түсуін бірқатар дәл бақы-лауға болады, бұл оттегімен емдеуді жеқілдетеді. 
Оттегін балоннан беру. Оттегін тікелей баллоннан қолдану процедураны бірқатар жеңілдетеді және оттегімен емдеуді ұзақ уақыт бойы үзбей өткізуге 
мүмкіндік береді. Медициналық оттегі бар баллонның сыйымдылығы 40 л және 150 атм қысыммен газ тәрізді оттегі бар. Оттегі 2—3 атм қысыммен ғана колдануға болатындықтан баллонға қысымды азайтуға арналған арнайы прибор редукторды жалғайды. Редуқтордың қос камерасы мен екі манометрі бар, олардың ішінен баллон-ға жақын тұрғаны оның ішіндегі қысымды көрсетеді. Сондықтан манометрмен баллондағы оттегінің мөлшерін біледі. Төменгі қысым камерасына жасалған екінші ма-нометр сырқатқа беріліп отырған оттегінің қысымын көрсетеді. Ол бүрандамен 1—2 атм-ға реттеп қойылады. Орталықтандырған жүйемен палаталарға оттегін беру неғұрлым ыңғайлы болып табылады. 
Оттегі баллонын пайдалануда қысылған газ тәрізді оттегі маймен, тоң маймен, мұнаймен жанасқанда оларға тез қосылып тұтанып жарылатынын есте сақтау қажет. Баллондар сақталатын бөлімде шылым т а р т у ғ а қ а т а ң т ы й ы м с а л ы н а д ы! Майлан-ған ескі-қүсқы заттарды оттегі бар баллондармен бірге бір бөлімде үстауға болмайды. Оттегі қондырғыларына кіріп-шығып жүретін адамның қолдары, киімдері, аспап-тары май және сырмен ластанбауы тиіс. Баллонды үрып-соғудан қорғау қажет. Оны салқын жерге қабырғаға іліп тік қалыпта сақтайды. Баллбннық вентилін ашқанда оған бетін қаратып түруға болмайды, себебі көздің мы-рышты қабатьша оттегінің күшті ағымы тисе, күйдіріп, көзді зақымдайды. Оттегі баллондары бар әрбір бөлмеде өрттен сақтану мақсатында қолайсыз оқиғаларды бол-дырмауға арналған өрт сөндірғіштер болуы тиіс. 
Қазірғі кезде ауруханалардьщ типтік жобаларында азоттың шала тотығы мен оттегін орталықтандырып беру қаралған. Оттегі тікелей сырқат төсеғіне әкелінген, ал медициналық қызметкерлер баллонның ішіндегіні, олар-ды тасымалдау мен ауыстырылып түруын қадағалаудан босатылған. Газдың шығыны да азайды. 
Қазіргі өнеркәсіп орындары газдарды орталықтанды-рып беруғе арналған станциялардың екі типін: автомат-ты басқару станциясын және қолмен басқару станция-сын (ҚСС-2) шығарды. 
Бірқатар ауруханаларда газ берудің неғүрлым қазір-гізаманғыжүйесі бар. Бір оршындағы қондырғылар «М» белгісі бар және көк түске боялған біркатар улкен оттегі баллондарынан түрады, себебі тек медициналық оттегі-ні пайдалануға болады. Олар күннің тікелей түсетін сәулесінен қорғалған, бөлек тұратын немесе аурухана 
үйінің сырт жағына (қабырғалас) орнатылған металл шкафта сақталады және темір қапсырмамен қабырғаға мұқият бекітіледі. 
Оттегі орталықтандырмай берілетін ауруханаларда баллондарды сенектерде, жертөлелерде, палаталарда ор-натады. Мұидай жағдайда өртке қарсы және хауіпсіздік техникасы ережелерін сақтауда қиыншылықтар туады. 
СЫРҚАТТЫҢ ЖЕКЕ БАСЫНЫҢ ГИГИЕНАСЫ 
ТӨСЕК-ОРНЫНЫҢ САЛЫНУЫ 
Сырқат ұзақ уақыт төсек тартып жатып қалуына байланысты оның жататын орны ьщғайлы әрі таза бо-луының маңызы зор. Жуып, дезинфекциялауға одай болу үшін кереует никелденген немесе майлы сырмен сырлан-ған және оның үстіне сырқат өзін еркін сезінуі үшін оның бойына сай болуы тиіс. Сырқатқа кезкелген жағы-нан жақындау оңай болуы үшін кереуеттердің арақа-шықтығы кемінде 1,5 м болуы керек. Кереуеттің бас жа-ғы қабырға жақта тұруы тиіс. Кереуетті жылжытып тұру үшін оның аяғында шағын доңғалақтар болуы қа-жет. Кереуетті арнайы тағандардың көмегімен де орьш ауыстырып қоюға болады, оларды кереуеттің басы мен аяқ жағына бекітеді, бүл әдіс кереуепі еденнен біршама көтеріп, жеңіл орын ауыстырып қоюға мүмкіндік бере-ді. Кереуетті осылайша қозғау тәсілі сырқатты мазала-майды. 
Кереуеттің торы мен матрац асты төсеніші болады. Матрац үстіне ақ жайма салады, оның жиырылып неме-се бүктеліп қалмауы үшін шеттерін матрацтың астына тығады. Жастықтарды тіке және астыңғысы (қүс жүні) үстіңгіден (жүн) шығып тұрғандай, ал үстінгісі кереует-тің басқы арқасына тірелетіндей етіп саладьь Жастық-тарға ақ тыс кигізіледі. Қөрпенің бәйкеден жасалғаны дұрыс, себебі ол жақсы желдетіліп, дезинфекци5іланады. Жазда сырқатқа мата көрпелер жамылуына боладьь Оған сейсеп кигізіледі. 
ТӨСЕК-ОРЫН ЖАПҚЫШТАРЫН ЖӘНЕ ІШҚІ КИІМДЕРДІ АУЫСТЫРУ 
Төсек-орын жапқыштарын гигиеналық ваннаға түс-кен ооң бір аптадан үзартпай ауыстыру керек. Қажет болуын-а қарай қосымша да ауыстырылады. Бөлімшеде төсек-орын жапқыштарының бір тәулікке жететін қоры болуы тиіс. Жапқыштарды орталық жылыту радиатор-ларына кептіріп, сырқатқа қайтадан беруге болмайды. Қірлёген жапқыштарды клеенка қаптарға салып, дереу палатадан әкету керек. Жуылатын жерге жіберілгенше кір киімдерге арналған бактарға немесе жәшіктерге са-лынып арнайы бөлінген бөлімде сақталынады. Төсек-орын жапқыштарын (әсіресе ауыр науқастардың) ме-йіркеш кіші мейіркеш көмегімен ауыстыру керек. Мейір-кеш күн сайын ертемен кіші мейіркештің кірлеген жапқыштарды тапсырып, лсаңасын алғанын қадағалауы керек. 
Сырқат жай-күйіне қарай төсек-орын жапқыштарын ауыстырудың түрліше тәсілдері болады. Егер сырқат жүріп-тұратын жағдайда болса, онда ол төсек-орын жапқыштарын кіші мейіркеш көмегімен өзі ауыстырады. Егер сырқаттың басын көтеруіне рұқсат етілсе, кіші мейіркеш оны орындыққа отырғызады да, ақ жаймасын өзі ауыстырады. Төсек тартып жатқандардың ақ жай-масын ауыстыру анағұрлым қиын, Ол үшін кірлеген ақ жапқышты бас және аяқ жағынан шиыршықтап бүктеп^ белі тұсынан жайлап шығарып алады. Бинт тәрізді екі жағынан ораған таза ақ жайманы домалатьш, жайлап сырқаттың сегіз көзіне жақындатады, ал содаң кейін басы мен аяғына қарай түзетеді. Ақ жайманы басқа да тәсілмен ауыстыруға болады: сырқатты төсектің шетіне қарай жылжытып, кір жапқышты ұзына бойына бинт^ тәрізді орайды да оның орнына тазасын төсейді, содан кейін сырқатты қарама-қарсы жағына жылжытып, екін-ші жағынан кір жапқышты шығарып алып, тазасын (2-сурет); жаядьг^ 
Төсек-орын жапқышын әдетте екі адам сырқатқа көп күш түсірмей отырып ауыстырады. 
Ауыр науқастың іш киімін ауыстыруда (3-сурет) ме-йіркеш қолдарын сырқаттың сегіз көзі астынан көйлек-тің.етегін қымқыра ұстап, оны жайлап басына қарай ысырады, содан кейін сырқаттың екі қолын көтеріп» мой-нына жиналған көйлекті басынан шығарады. Осыдан кейін ОБЫҢ қолдарын босатадьь Сырқатты осы әдіске 
керісінше тәртіппен киіндіреді: алдымен көйлектің жеңін кигізеді, содан кейін оны басынан өткізіп, түзетіп кигі-зедһ 
Ауыр науқастар үшін, мысалы миокарданьщ инфарк-тысына арналған арнайы көйлектер тез киіліп шешіледі. Егер сырқат қолы жарақаттанған болса, алдымен кейлекті сау қолынан шығарады. Ал кигізерде керісінше: алдымен ауру қолынан, содан кейін сау қолынан өткі-зеді. 
ТЕРІНІ КҮТУ ЖӘНЕ ОЙЫЛҒАН ЖЕРГНЕ пФК ^&Н^ ИРО^ШІАКТЯКА ЖАСАУ 
Сырқатты, әсіресе ауыр науқастарды күтуде тері кү» тімі маңызды орын алады. Оның тазалығы мен тұтасты-ғы аса маңызды шарт болып саналады. Терінің жүмсақ-тығы мен серпінділігін сақтау үшін май және тері безде-рі функциясының маңызы зор. Алайда май мен тер терінің бетіне жинальш, оны кірлетеді. Маймен, термен бірге теріге шаң, микроорганизмдер де жиналады. Тері кірлеуінен ол қышиды, одан сызылған (терінің тырнал-ған жері), қасылған жерлер пайда болады, яғни терінің түтастығы бұзылады. Бұл, өз кезегінде, терінің үстіңгі қабатындағы микробтардың тереңірек бойлауына кө-мектеседі. Осыған байланысты мейіркеш сырқаттың же-ке басының ережелерін сақтауын қадағалайды және 
оларға теріні таза сақтау жөніндегі қажетті әрекеттерді орындауға көмектеседі. 
Мейіркеш өз аяғымен жүрген сырқаттың төсек-ор-нын, жапқыштары мен іш киімдерін ауыстыра отырып, гигиеналық ванна алу графигін жасап орындауы тиіс. Төсек тартып жатқаң сырқаттарды камфора-спирті бар ерітіндімен дезинфекциялап күнделікті сүрту қажет, ері-тіндіні қолдану алдында қыздыру керек. Ерітіндісі бар ыдысты ағып жатқан ыстық судың немесе орталық жы-лу беру батареясына қояды. Егер белімшеде мұндай ері-тінді болмаса, оны өздері жасауына болады: 0,5 л жылы суға 1—2 ас қасық сірке суын, иіс су немесе спирт қоса-ды. Егер бөлмеде бұл да табылмаса, теріні жылы сумен сүртуге де болады. 
Сырқаттың терісін сүрту үшін сүлгінің бір шетін де-зинфекциялайтын ерітіндіге малып, жайлап қысады да онымен мойынын, құлағының сыртын, арқасын, кәкірек клеткасының алдыңғы жағын және қолтық астын сүрте бастайды. Әсіресе емшек бездері астындағы қыртыска ерекше назар аударған жөн, себебі толық және өте тер-легіш әйелдердің сол жерлері иістенуі мүмкін. Содан кейін теріні осы тәртіппен құрғата түседі. Легенді төсек-ке қойып сырқатты аптасына 1—2 рет жуады, содан ке-йін қажетіне қарай тырнағын алады. 
Күтімі нашар болып, организм күрт әлсірегеңде де-ненің қысым түскен жері ойылады. 
Ойылған жер дегеніміз үстіңгі, ал кейде, тереңдеп жайыла түсетін беткі тканьнің (терінің, тері астындағы клетканың шырышты қабықтың) жансыздануы. Ойылған жерлер әдетте сегізкөздің, жауырынының, үлкен үршық-тық, шынашақтың тұсынан пайда болады. Ойықтың үл-кеюінің негізі — сырқаттың қиын жағдайда жатып, қан айналымының бұзылуы. 
і Ойықтың бірінші белгісі — терінің бозарзып, содан К0ЙІНГІ қызаруы, ісінуі мен эпидермистің сыдырылуы; оДан әрі терінің үлбіреуі мен шіруі. Ауыр жағдайларда т№ жұмсақ ткань ғана емес, шеміршек пен сүйек те жан-сі|ізданады. Оған инфекцияның енуі сепсиске алып келе-діІ де, өлуіне себеп болады. 
• Ойықтарды болдырмау үшін оның профилактикаеын д^рыс жасау қажет, оның негізгі элементтері мыналар: 
1) егер сырқат жағдайы жараса, оның дене қалыпын күніне бірнеше өзгерту; 
2) қиқым-сиқым болмауы үшін оның төсегін күніне бірнеше рет сілкіп салу; 
3) төсек жапқыш пен ішкі киімдерд бүктеліп қалмау; 
4) көп уақыт шалқасынан жатқан ауыр науқае ас-тына жастық тысыңа кигізілген үрленген резеңке дәңге-лекті кигізіп, сырқаттың сегіз кәзіне дөңгелектің тесігі турасынан келетіндей етіп салу; 
5) терісін күнделікті мына дезинфекциялайтын ертін-ділердің біреуімен сүрту; камфора қоспасы, камфора спирті, этил спиртінің 40% ертіндісі, иіс су, сірке су ері-тіндісі (300 -ыл суға 1 ас қасық) ал олар табылмаса, жылы сумен жуып, одан кейін құрғата сүртеді; 
6) терінің гиперемиясы (қан кернеуі) болған кезде белгілі бір жердің қан айналысын жақсарту үшін теріні құрғақ сүлгімен сүрту немесе кварцтау; 
7) терінін былжыраған (мацерия) жерін суық сумен сабындап жуу, спиртпен сүртіп, ұнтақ себу. 
Ойық үлкейіп кетсе, оны емдейді. Күлдіреген жер-лерге бриллиант көгінің спирттегі ерітіндісін жағады^ содан кейін құрғақ таңғыш салады, Шіріген жер (не-кроз) шектелгенде өлі тканды алып тастап жараны 1% калий пермангант ерітіндісіне малынған зарарсызданған салфеткамен жабады. Таңғышты күніне 2—3 рет ауыс-тырады, Жараның тазаруына қарай Вишневский майы-нан, перуан майы мен самырсын майының қоспасынан, синтомицин эмульсиясынан т. б. таңғыш салуға кәшеді. 
Ойықтардьщ болуы сырқат күтімінің нашар және сол мекеменің санитарлық мәдениетінің жоғары еместігін білдіреді. Сондықтан мейіркеш әр кез сырқат төсегін сілкіп салғанда оның денесін, әсіресе ойықтардың жиі пайда болатын жерлерін мұқият тексеруге тиіс. Өнеркә-сіп орындары ойықтарға профилактика жасауға арнал-ған құрылғылар: электр жылытқышы бар үстіңгі беті кеңірдектеліп жасалған үрлеме резеңке матрац шыға-РУДа.к