МТЗ 80 “Газ тарату мехатинім”

                 Каз АТУ      

Тақырыбы: МТЗ 80 “Газ тарату мехатинім”

Орындаған: Техникалық факультеттін 108 тоб студенті Е.А Қордабай

Тексетген: М.Д Бейсеков

                    Астана 2012

Иінді-шатунды механизмнің  бөлшектерін қозғалатын және қозғалмайтын бөлшектер деп екі топқа жатқызуға  болады.Қозғалмайтын бөлшектерге цилиндрді, ал қозғалатын бөлшектерге поршень, шатун және иінді білік топтарының бөлшектері жатады.

Цилиндрлер тобы двигатель түрлеріне қарай әртүрлі бөлшектерден құралады. Өйткені, жоғарғы тарауда аталғандай, двигательде бірнеше цилиндр болады және әртүрлі орналасуы мүмкін. Мұндағы төрт цилиндрлер біріктірліп, бір қатарға орналастырылған. Цилиндр көптеген двигательдерде  бөлек жасалады. Олардын ішкі поршень жүретін беті ең жоғарғы класпен өнделеді.Оны цилиндр «айнасы» деп атайды.Поршеньмен үйкелісі аз болуы үшін көбінесе сұр шойыннан құйып жасайды.Мұндай цилиндрлердің екі түрі болады. Егер сыртқы бетіне тікелей суытатын сұйық келіп түратын болса, онда оны «дымқыл» ал керісінше болса «құрғақ» цилиндр деп атайды. Олар үшін арнаулы ұя жасалып, сонда престеп-тығыздап орналастырады. Цилиндрлерді арнаулы құйылып жасаған блоктағы ұяларға бекітеді. Егер цилиндр «дымқыл» болса, онда оның төменгі және жоғарғы беттері ғана ұяға жанасады. Ол жерді арнаулы аралық төсемдермен, сүйық ақпайтындай етіп бітейді. Ал «құрғақ» цилиндрлерді өн бойында бітеу жасалған ұяларға престеп орнатады. Осы цилиндрлер бекітетін қорапты двигательдердің блогы деп атайды. Оны алюминни қоспасынаң немесе сұр шойыннаң құйып жасайды. Блоктың астынғы жағы кеңейтіліп картерді құрайды. Олар арнаулы астаумен жабылып, майлау жүйесіне қажетті жағар майқорын ұстап түрады. Оның үстіне, сол картер бөлігінде иінді білік бекитін арнаулы орындар қаралған. Блоктың үстінгі жағы арнаулы аралық төсем қойылып, цилиндрлер басымен жабылады. Цилиндрлер басы мен блоктың екі қабат қабырғалары болады. Сол екі қабырғаның аралығы «су көйлегін» құрайды, яғни сол екі аралықта суыту жүйесінің сүйықтығы толып тұрады. Осыларға қосымша блок пен цилиндрлер басына қосымша газ тарату механизмдерінің бөлшектері, суыту мен майлау жүйелерінің бөлшектері бекітіледі және бірнеше тесіктер мен каналдар жалғасып жатады.Цилиндр басы да  алюминний қоспасынаң құйылып жасалады. Көптеген двигательдерде жану камерасының бір бөлігі осы цилиндрлер басында орналасады. Сол камерада соратын және шығаратың клапандар да қойылған. Сол себепті онда соратын және шығаратын каналдар бар.

Поршень тобына поршеннің өзі, сақиналары және саусағы жатады. Поршень алиминни қоспасынаң құйып жасалады. Оның өзі газ қысымын қабылдау үшін, түбі жазық етіп жасалған поршень басынан және етегінен құралады. Поршень басында тығыздағыш сақиналар орналасатын кесіктер жасалған және төменгі май сыдырғыш сақиналар орналасатын кесіктерде поршеннің өн бойынан өтіп тұратын тесіктер болады. Осыған қосымша, поршень түбі арнаулы беріктік қабырғалармен жабдықталады. Поршень етегінде орнатылатын қалың құйылма жасалған және саусақты жылжып кетуден сақтайтын сақиналар тұратын кесік бар.Поршень етегі шатун әрі-бері бұрылып, бұлақтаған кезде пайда болатын жандық күшті цилиндр бетіне беріп тұрады. Сондықтанда оның көлденең қимасы элипис тәрізді жасалады. Күш түскеннен кейін ол дөңгелек қалпына келеді. Қызған кезде ұлғайып цилиндрге тығыздалып қалудан сақтау үшін поршень етегіне П-немесе Т-тәрізді кесіктер жасалады. Тіпті кейбір двигательдерде  оның етегінің екі жағынан ұзындық бағытпен кесіп алып тастайды.Цилиндрмен жақсы жанасу үшін, оның бетіне жұқа қабатпен қалайы жағады. Поршень сақиналары қызметі жағынан екі түрге бөлінеді: тығыздағыш және май сыдырғыш сақиналар. Тығыздағыш сақиналар поршень мен цилиндр аралығындағы санылаудан газ өткізбеу қызметін атқарады. Сондықтанда олар көбінесе шойыннан, кейде болаттан жасалған сақина түрінде жасалады. Соның салдарынан цилиндр бетіне, серіппелі күшінін әсерінен үнемі тақалып тұрады Олардын ішкі жоғарғы бетінде кесік немесе конусты қисық бет жасалады. Ондай сақиналар цилиндрге кигізілгенде аздап иілгендіктен, Олардын төменгі қыры шығынқы болып, цилиндр бетіне қырымен жанасады да, жақсы бітеледі. Май сыдырғыш сақиналар цилиндр бетіндегі майлау жүйесімен шашылып берілетін жағар май қабатын сыпырып алып, поршеннің өн бойындағы тесіктер арқылы қайтадан картер арқылы қайтадан картерге жіберу қызметін атқарады.Өйткені ол жағар май қабаты цилиндр ішінде қалса, жану процессі кезінде күйеді де бөлшек беттерінде күйе түсіп, оның тез тозуына себепші болады. Май сыдырғыш сақиналар екі шетінде түратын жарық сақиналар мен ось бағытында және радиус бағытында керіп тұратын кеңіткіш сақиналардан құралады.Сондықтан олардын аралығында үнемі май жүретін санылау сақталады да олар өз қызметін атқаруға мүмкіндік жасайды.

Шатун тобының бөлшектері негізгі шатуннан, жоғаргы және төменгі басындағы подшипниктерінен (ішпектерінен) құралады. Шатун өзінін ішінде ішпегі бар жоғарғы басынан, сол сияқты төменгі басынан және өзегінен құралады. Жоғарғы басы, ішіндегі ішпегімен ( көбінесе қоладан жасалады) поршень саусағына кіріп  тұрады да оны поршеньмен жалғастырады. Ол үнемі өзара қозғалып тұратындықтан, үйкелетін саусақ пен ішпек беттерін майлайтын тесік жасалды. Өйткені ол жұмыс кезінде өте күрделі зандылықпен өзгеріп отыратын күштерге душар болады. Кейбір двигательдерде шатун өзегіне май жүретін тесік жасалып, сол арқылы поршень саусағын майлайды. Шатунның төменгі басы екіге жарылып жасалғандықтан, оны иінді біліктін мойына кигізуге мүмкіндік туады. Сол сияқты оның ішпегі де екі жартыдан құралады. Шатунның төменгі бөлігін оның қақпағы деп атайды және ол болттар арқылы иінді білік мойына киілгеннен кейін, шатун басының екінші жартысына бекітіледі. Шатун төменгі басындағы жартылай ішпектер болатқа жапсырылған үйкелісі аз материалдан жасалады. Үйкелісі аз материал үшін көбінесе қалайы немесе қорғасын негізінде баббиттен, тағы сол сияқты қалайысы көп мөлшердегі (қалындығы 0,1: 0,6: мм) жасайды. Олар иінді білікпен бірге  айналып кетпес үшін, оларға шығып тұратын кесік құлақшалар жасалады да сол арқылы шатун басындағы ойыққа кіріп тұрады.

Иінді білік негізгіқызметі шатуннанкелген күшті иін түрінде жасалған шатун мойыны арқылы қабылдап, тірек мойындар арқылы айналмалы қозғалыс жасайды. Тірек мойындары мен шатун мойындарымен жақтау арқылы жалғасып тұрады. Кейбір жақтауларға тірек мойындарын ортадан тебетін күштерден жеңілдету үшін қарсы жүктер бекітіледі.Иінді біліктің алдыңғы жағынан шестерня бекітіледі. Ол шестерня газ тарату механизімін іске қосады белдікті беріліс үшін шкив бекітіледі де онымен суыту жүйесінің, электр генераторларын және т,б осындай қосымша құралдарды қимылға келтіреді. Иінді біліктің артқы жағына арнаулы флянец арқылы махавик бекітіледі. Иінді біліктің осы көрсетілген бөлшектері біртүтас біріктіріліп болттан қалыптастыру штамтау арқылы жасалынады. Сондықтан олар  бөлшектенбейді. Иінді біліктің пішіні двигательдегі цилиндр саны мен жұмыс тәртібіне қарай заводта бір рет жинақталып құралады. Тірек мойындарындағы, ішпектер жоғарыда айтылған, шатун ішпектері   тәрізді  жасалады. Олар  арнаулы  жарты  төсемелер  арқылы  цилиндр блогының  картеріне  болттармен  бекітіледі. Иінді  біліктің өн  бойында  жағар  май  жүретін қуыстар  жасалып,  арнаулы  бітегіштермен  жабылып  қойылған.  Сол  қуыстар  арқылы тірек  және  шатун  мойындары қысыммен  келетін   маймен  майланып  тұрады.  Әрі  сол  майлар  ортадан  тепкіш  күштін  әсерінен  тазаланады,  яғни  майдың  құрамындағы  лас  заттар  сол  қуыстардың   керегелеріне  жабысып  қалады.  Двигательді  капиталдық  жөндеу  кезінде  арнаулы  бітегіштерді  ашып,  сол  қуыстарды  тазалап  отырады. Иінді  біліктің мойындарында,  поршеньде,  цилиндр  бетінде  жұмыс  істегендіктен  үйкеліс  күштерінің  әсерінен   тозық  пайда  болады. Сондықтанда  әрбір двигательде   бірнеше  жөндеу  мөлшері  қаралған .Мысалы: иінді  біліктің  тозған  мойындарын  арнаулы  станокта  жонып кішірейтеді де келесі  жөндеу  мөлшеріндегі  ішпектерді  қояды,  ал  тозған  цилиндр  бетін  кеңейте  жонып   басқа  ұлғайтылған  жөндеу  мөлшеріндегі  поршень  қояды.

Іштен жану қозғалтқышы, мотор^[1] – жанған отынның химикалық энергиясын механика жұмысқа түрлендіретін жылулық қозғалтқыш. Іс жүзінде жарамды алғашқы газдық Іштен жану қозғалтқышын француз механигі Э.Ленуар құрастырды (1860). 1876 жылы неміс өнертапқышы Н. Отто жетілдірілген 4 тактілі газдық Іштен жану қозғалтқышын жасады. Бу машиналы қондырғымен салыстырғанда Іштен жану қозғалтқышы қарапайым (Іштен жану қозғалтқышыта энергияны түрлендіргіш бір буын – бу қазанды агрегат болмайды), жинақы, қуат бірлігіне келетін массасы аз әрі тиімді болып келеді. Бірақ Іштен жану қозғалтқышына жоғары сапалы отын (газ, мұнай) қажет. 1880 жылы Ресейде О.С. Костович алғашқы бензинді-карбюраторлы қозғалтқышты құрастырды. 1897 жылы нем. инженері Р.Дизель сығылу нәтижесінде тұтанатын қозғалтқышты ұсынды. Бұл қозғалтқышты Петербургтегі Л.Нобель зауытында жетілдіру нәтижесінде 1898 – 1899 жылдары отын ретінде мұнайды пайдалану мүмкіндігі туды.1901 жылы АҚШ-та Іштен жану қозғалтқышы орнатылған тұңғыш трактор жасалды. Ағайынды О. және У.Райттар 1903 жылы Іштен жану қозғалтқышы орнатылған алғашқы ұшақты, сол жылы орыс инженерлері “Вандал” кемесіне Іштен жану қозғалтқышын орнатып, тұңғыш теплоходты жасады. 1924 жылы Я.М. Гаккельдің жобасы бойынша Санкт-Петербургте тепловоз құрастырылды. Отынның түріне қарай Іштен жану қозғалтқышы сұйық отынды және газ отынды қозғалтқыш болып бөлінеді. Цилиндрді жаңа жанғыш қоспамен толтыру тәсіліне орай Іштен жану қозғалтқышы 4 және 2 тактілі, ал жанғыш қоспаны (отын мен ауадан құралатын) дайындау түріне қарай сырттай және іштей қоспа түзетін болып ажыратылады. Сырттай қоспа түзетін Іштен жану қозғалтқышына карбюраторлы (яғни сұйық отын мен ауа қоспасы карбюраторда түзілетін) және газ араластырғыш (газ бен ауадан құралатын жанғыш қоспа араластырғышта түзіледі) қозғалтқыштар жатады. Сырттай қоспа түзетін Іштен жану қозғалтқышының цилиндріндегі жұмыстық қоспасы электр ұшқыны арқылы тұтанады. Іштей қоспа түзетін қозғалтқыштарда (дизельде) алдын ала сығылу нәтижесінде қызған ауаға бүркілген отын өздігінен тұтанады. 4 тактілі карбюраторлы Іштен жану қозғалтқышының жұмыстық циклі енді білік 2 рет айналып, поршень 4 рет әрлі-берлі жүру кезінде атқарылады. 1-тактіні жанғыш қоспаның цилиндрге ену тактісі деп атайды. Бұл тактіде поршень С-қа жетеді. Циклдің 3-тактісі – ұлғаю, яғни жұмыстық жүріс деп аталады. Бұл тактінің барысында отынның жануы кезінде пайда болған жылу механика жұмысқа түрленеді.°С-қа дейін жетеді. Осы мезетте электр ұшқыны беріліп, қоспа тұтанады. Жану нәтижесінде цилиндрдегі қысым 3 – 6 Мн/м2, темп-ра 1600 – 2200°жоғары өлі нүктеге жылжиды, сол кезде ену клапаны ашылып, жанғыш қоспа карбюратордан цилиндрге келеді (қ. 1-сурет). 2-такт – сығылу тактісі. 2-такт кезінде поршень төмен өлі нүктеден жоғары өлі нүктеге жылжиды. Бұл кезде сыртқа шығару және ену клапандары жабылады да, жанғыш қоспа 0,8 – 2 Мн/м2 қысымға дейін сығылады. Сығылу соңында қос-па температурасы 200 – 400 4-такт сыртқа газ шығару тактісі деп аталады. Мұнда поршеньтөменгі өлі нүктеден жоғарғы өлі нүктеге келеді де, пайдаланылған газ сыртқа айдап шығарылады. 2 тактілі карбюраторлы Іштен жану қозғалтқышының жұмыстық циклі поршеньнің 2 жүрісі кезінде, яғни иінді біліктің 1 айналысында орындалады. Мұндай қозғалтқыштағы сығылу, жану және ұлғаю процестері іс жүзінде 4 тактілі Іштен жану қозғалтқышымен ұқсас. 4 тактілі Іштен жану қозғалтқышымен салыстырғанда 2 тактілі қозғалтқыштың қуаты аз болады. Карбюраторлы Іштен жану қозғалтқышы білігінің айналу шапшаңдығы әдетте 3000 – 7000 айн/мин-қа тең. Жарыс автомобилі мен мотоцикл қозғалтқыштарының жиілігі 15000 айн/мин, кейде одан да жоғары болады. Массасы бойынша жанғыш қоспадағы ауаның бензин буымен арақатынасы – 15:1 шамасында. Қозғалтқыш жанғыш қоспадағы ауаның бензин буымен салыстырғандағы үлесі 18:1-ден төмен және 12:1-ден жоғары болса ғана жұмыс істейді. Карбюраторлы Іштен жану қозғалтқышының қуатын цилиндрге берілетін қоспа мөлшерін өзгерту арқылы реттеуге болады. Айналу жиілігінің жоғары болуы, қоспадағы отын мен ауаның тиімді қатынасы қозғалтқыш қуатын арттыруға әсерін тигізеді. Карбюраторлы Іштен жану қозғалтқышы цилиндрінің диаметрін үлкейтсе, қозғалтқыш детонацияға бейім келеді. Сондықтан қозғалтқыш цилиндрінің диаметрін үлкен етіп жасамайды. Ең қуатты 4 тактілі карбюраторлы Іштен жану қозғалтқышының қуаты 600 квт (800 а. к.). Мотоцикл карбюраторының 2 және 4 тактілі Іштен жану қозғалтқышытарының қуаты 3,5 – 45 квт-қа (5 – 60 а.к.) тең. Авиациялық поршеньді қозғалтқыштардың қуаты 1100 квт-қа (1500 а. к.) жетеді. Карбюраторлы Іштен жану қозғалтқышы – әр түрлі тораптар мен жүйелерден құралған күрделі агрегат.

Қозғалтқыш қаңқасы – механизмдер мен жүйелерге тиянақ (база) болатын қозғалмайтын бөлшектер тобы. Оған картер блогы, цилиндрлер, иінді білік подшипниктерінің қақпақтары, картер блогының алдыңғы және артқы беттері, сондай-ақ май құйылатын астау мен бірқатар ұсақ бөлшектер жатады. Қозғалыс механизміне цилиндрдегі газ қысымын қабылдайтын және сол қысымды қозғалтқыштың иінді білігінің айналдырушы моментіне түрлендіретін қозғалмалы бөлшектер жатады. Оның құрамына поршень, шатун, иінді білік пен маховик кіреді. Газ тарату механизмі жанғыш қоспаны тиісті цилиндрге дер кезінде беру және пайдаланылған газды сыртқа шығару қызметін атқарады. Бұл механизм құрамына жұдырықшалы білік, итергіш,штанга, клапанды ашатын күйенте мен оны жабатын серіппелер жатады. Майлау жүйесі үйкеліске түсетін беттерге жағар май жеткізетін агрегат пен арналар жүйесінен тұрады. Суыту жүйесі сұйықты немесе ауалы болуы мүмкін. Сұйық арқылы суытқыш сұйықпен (су, антифриз) толтырылған цилиндр астарларынан, сорғыдан, радиатордан (сұйық желдеткіш тудыратын ауа ағынымен суытылып отырады) және су температурасын реттеп отыратын құрылғыдан құралады. Ауамен суыту цилиндрлерді желдеткішпен не ауа ағынымен (мотоциклде) үрлеуге негізделген. Қоректендіру жүйесі қозғалтқыштың жұмыс режиміне сәйкес белгілі пропорцияда әрі қозғалтқыштың қуатына сәйкес қажетті мөлшерде отын мен ауадан жанғыш қоспа дайындау қызметін атқарады. Бұл жүйе отын багынан, айдамалау сорғысынан, сүзгіден, түтіктер мен карбюратордан құралады. Тұтандыру жүйесі жану камерасындағы жанғыш қоспаны тұтандыратын ұшқын тудыру үшін қажет. Бұл жүйенің құрамына ток көздері – аккумулятор мен генератор, үзгіш енеді. Оталдыру жүйесі электрлік стартерден, беріліс шестерняларынан, ток көзі мен дистанциялық басқару элементтерінен құралады. Жанғыш қоспаны ендіру және қайта шығару жүйесіне түтіктер, ауа сүзгі және бәсеңдеткіш жатады. Газды Іштен жану қозғалтқышы көбінесе табиғи немесе сұйық отынның жануы кезінде пайда болатын газбен жұмыс істейді. Ол сонымен қатар қатты отынның шала жануы кезінде бөлінетін газбен, металлургия және канализация газбен де жұмыс істейді. Газды Іштен жану қозғалтқышының 4 тактілі және не 2 тактілі түрі бар. Қоспаның түзілуі және тұтану тәсілі бойынша газды Іштен жану

қозғалтқышы, сырттай қоспа түзіп ұшқыннан от алатын Іштен жану қозғалтқышы, сырттай қоспа түзіп сығылу нәтижесінде тұтанатын Іштен жану қозғалтқышы және іштей қоспа түзіп ұшқынмен от алатын Іштен жану қозғалтқышы болып ажыратылады. Табиғи газбен жұмыс істейтін газды Іштен жану қозғалтқышы стационар электр станциясында, компрессорлы газайдайтын қондырғыларда, т.б. пайдаланылады. Іштен жану қозғалтқышы жұмысының тиімділігі, оның п.ә. коэффициентімен сипатталады. Кемелдендірілген Іштен жану қозғалтқышының ең үлкен п.э.коэффициенті 44%. Іштен жану қозғалтқышытар және басқа да жылу қозғалтқыштары гидравлика және электрлік қозғалтқыштар сияқты тұрақты энергия көзіне (мысалы, су қоры, электр станциясы, т.б.) тәуелді емес. Іштен жану қозғалтқышы қондырғылары кез келген жерде жұмыс істей алатындықтан, олар көлікте (автомобильде, а. ш. және жол құрылыс машиналарында, өздігінен жүретін әскери техникада) кеңінен пайдаланылады. Қазіргі кезде Іштен жану қозғалтқышының қуатын, сенімділігі мен ұзақ мерзімге шыдамдылығын арттыру, массасы мен габаритін кішірейту, олардың жаңа құралымдарын жасау (мысалы, Ванкель қозғалтқышы) жұмыстары жүргізілуде. Сонымен бірге автомобиль көліктеріндегі карбюраторлы Іштен жану қозғалтқышын дизельмен алмастыру, көп отынды қозғалтқышты пайдалану, айналу жиілігін арттыру мүмкіндіктері қарастырылуда.^[2] [өңдеу]Іштен жанатын қозғалтқыштардың негізгі элементтері Қозғалтқыш, мына негізгі бөліктерден тұрады: айналшық - бұлғақ механизмдерден (піспектен, бұлғақ, иілмелі біліктен және сермерден); қозғалтқыш корпусынан (ірге тас рамасы подшипнигімен, картерден, цилиндірлі блок толкесімен және цилиндірлік қақпақпен); газ бөліп таратушы механизмнен (бөліп таратқыш біліктен, шестернадан, қақпақшадан, көлдектен, итерушіден және басқалары); қоректендіруші жүйелерден, (отын бактарынан, сүзгіштерден, отын сұйық сорғыштарынан, бүріккіштерінен, карбюратордан, отын жүргізгіштерден және басқаларынан); майлаушы жүйелерден және салқындатқыш және қосымша құрылғылардан. Піспек - қозғалтқыштың, ең жауапты торабы. Ол, едәуір механикалық және жылулық жүктемеге ұшырайды, сондықтан, жанушы камераны мұқият нығыздауы тиіс және оның табанынан жылуды алып кетуін қамтамасыз етуі керек. Піспекке, газ күшінің әрекеті, бұлғақ мен иілмелі білікке беріледі. 1 суретте, тронкты қозғалтқыштың піспектері көрсетілген. Піспектің негізгі бөліктеріне жататыны, табанының басы: юбка (тронк), піспектің төменгі бағыттаушы бөлігіне, бобышка жатады, оның тесіктеріне піспекті саусақ орналасқан. Піспек табанының пішіні, қозғалтқыш типіне байланысты. Карбюраторлы және қос камералы дизельдердегі піспек табаны, әдетте, жазық болады (1, а-сурет). Бір камералы дизельдердің табанының пішіндерін, отын ағыншасының пішініне сәйкестендіріліп жасалынады. 2-сурет. Піспекті шығыршық және қанау. Піспектің герметикалығын қамтамасыздандыру үшін, әдетте. шойынды кесілген нығыздаушы сақинаны 2, орналас-тырады. Піс- пекті сақинаны шығыршықты қанауға орналастырады (26.2 сур.). Піспектің жылуы кезінде, маймен, цилиндр қабырғасын майлайды да, сүйық сорғыш шығыршығы әрекеті эсерінен, үмты- луынан - қанаумен, олар жылжып жэне майды төменнен жоғары қотарылғаннан кейін - жағушы камераға түседі. Осыны болдырмау үшін, май жинап алушы шығыршықты қолданады, оның орналасуы, не тікелей нығыздаушысының астына (компрессионды) шығыршықпен немесе піспектің төменгі бөлігіне орналастырады. Піспектің, шығыршықтан төмен өткен кезінде '26.3 сур.), өзінің төменгі жақтауымен 1, цилиндр қабырғасынан майды түсіреді де, ол қанау 3 бойынша, ағып жэне тесік 2, арқылы піспек ішіне және картерге ағады. Жоғарғы жүріс кезінде, шығыршық май сынасына қалқып шығады. Піспекті саусақтың атқарар қызметі - қозғалтқышты піспек- пен шарнирлі қосылыс жасауға арналған. Піспекті саусақ, қал- қымалы жэне бекітілген түрде болады. Қазіргі кездегі қозғалт- қыштарда, негізінен қалқымалы саусақты қолданады. Олардың, өсті жылжуын, серіппелі шығыршық шектейді (26.1, а-сур.) немесе алюминийлі бүқтырманы (26.1, б-сур.) қолданады. Булгақ (26.4 сур.) жоғарғы (піспекті) 1 жэне төменгі (айнал- шықты) 3 бүркеншіктен және стердень 2 түрады. Ол піспектен иілмелі бөлікке күш береді. Піспекті саусақ үшін, жоғарғы бүркен- шікке қола төлкені орналастырады. Бүлғақтың жоғарғы бүркеншігіне ажырамайтын қылып, төменгісін - ажырайтын қылып жасайды. Бүлғақтың, төменгі бүр- кеншегінің жартысын иілмелі білікпен жалғастырып, антифрикция- лы металмен қабат-қабат төсенішпен орап орнатады. Бүлғақ өзегі дөңгелек немесе қоставрлы қима түрінде болады. Қозгалтцыштың иілмелі білігі (26.5 сур.) іргелі 1 жэне бұлғақты 2 мойынмен жэне ұртынан 3, түрады. Қозғалтқышты.:- жүмысы кезінде, иілмелі газ күшінің қысымымен, инерция күшіме:-: жэне айналу бүрышы моментпен жүктемеленеді. Біліктегі инерциялы күштің әрекетін азайту үшін қарсь: салмақты орнатуы мүмкін. Иілмелі білікпен түтынушыға жүктемен: беруінен басқа, реттеушінің бөліп таратушы бөлігін айналдыруын. сүйық сорғыштарды жэне басқа да қосымша механизмдерді жүмьк істеуін жүргізеді. Көп цилиндірлі қозғалтқыштардың білік индерінің аралык бүрышын, жеке цилиндірлердің үшқындарының кезектілігін, есепке ала отыра орындайды, жүріс, бір қалыптылығын жэне ең жақсы түріндегі инерциялы күштердің теңгерілгіштігімен жасалынады. Төрт тактылы қозғалтқыштардың корпусы (26.6 сур.), цилин- дір блоктарынан 5, олар анкерлі байланыстың көмегі арқылы, кар- термен 2, қосылысқан жэне шпилькамен 3 қүрастырылған, картер 2, ірге тасты рамамен бірге қүрайтын жэне түғырық - май жинау- шымен 1 бірге орналастырылады. Блокқа, цилиндірлі гильза пресс- тенген 4. Гильза мен цилиндір қабырғасының аралық кеңістігін, сулы салқындатқыш көйлек (сулы гильза) атқарады. Іргелі подшип- ник 8, картердің көлденең бөлігіне орналасқан, цилиндірлі блоктың, сол жағында бөліп таратушы бөлігі 7 жэне сыртқа шығарушы және кіргізуші клапандар жетегінің механизмдері орналасқан. Цилиндір қорабының қақпағын бекіту үшін шпилька 6 орналасқан. Газды, бөліп таратушы механизм, қозғалтқыштағы эрбір, жүмысшы циклындағы, клапанның ашылуын жэне жабылу уақы- тын қамтамасыздандырады. Газды бөліп таратушы механизм- дердің, екі типін ажыратады: клапанның жоғарғы жағында орнала- суы (26.7, а-сур.) - цилиндр қақпағы қақпақшада орналасқан жэне қақпақшаның төменгі жағында орналасқанында (26.7, б-сур.), қақпақшалар, цилиндр блогында орналасқан жағдайында. Дизельдің қоректендіруші жүйелеріне, отынды айдамалаушы сүйық сорғыш жеткізеді, қатқыл жэне жүқа сүзгімен отын тазалау. циркуляциялау жүйесіндегі қысым реттеуші, отын сүйық сорғы- шының, жоғарғы қысымдысы және олардың атқарар қызметі төмен- дегідей: белгіленген моменттегі, отынды цилиндірге дозалап беруге арналған жэне бүріккіштің тозаңдатуын жэне сығушы калоранын көлемі бойынша, отынды бір қалыпты бөліп тарату жүргізеді. 26.8 суретте, отынды, айдамалаушы сүйық сорғыш типі көр- сетілген. Жүдырықшалы валик 1, қозғалтқыштың иілмелі білігімен айналдырылу жүргізіледі. Валиктің айналуы кезінде, жүдырықша 2, итеруші роликке 3 қуалап жетеді де, плунжер 5 жоғары жыл- жытады. Плунжердің кері қозғалысын, серіппе 4 орындайды. Плун- жер, гильзеге нығыз қиыстырылғанда, онымен жыйынтықтығын қүрайды, оны, қос плунжерлі деп атайды. Сүйық сорғыштың жоғарғы бөлігінде айдамалаушы клапан 7 орналасқан.