Газмұнай құбырларының жапқыш арматурасы
Автор: Пользователь скрыл имя, 23 Ноября 2012 в 08:06, реферат
Описание работы
Жапқыш арматураның негізгі атқаратын қызметі бұл құбыр бойымен
ағатын жұмыс ортасының ағынын тоқтату және қызмет көрсететін құбырдағы
технологиялық процесінің талабына байланысты жұмыс ортасын қайта іске
қосу.
Сондай-ақ жапқыш арматураны келесі жағдайда қолданады:
- ағынның немесе оның бір бөлігін жүйенің бір тармағынан басқа
тармағына бағытын өзгерту;
- жұмыс ортасының дроссельдеу үшін, яғни ағынның шығын
қысымын және жылдамдығын өзгертуге. Бірақ жапқыш
арматураның осылай пайдалануы жағымсыз болады, яғни
дроссельдеу жағдайында ол эрозия, діріл және басқалардың
салдарынан тезірек тозады.
Газмұнай құбырларына арналған арматура
Содержание
Газмұнай құбырларының ысырмалы арматурасы..………………......4
1. Жалпы мәліметтер ……………………………………………..........4
2. Ысырмалы жапқыштар …………………………………………......6
3. Вентильдер……………………………………………………….....13
4. Крандар………………………………………………………….......19
5.Дискілі бұрамдалы ысырмалары…………………………...............28
6. Құбырлардың ысырмалы арматурасының жетектері ………........30
6.1 Электрлік жетектер………………………………………….……..31
6.2 Пневмо және пневмогидрожетектер……………………...............33
7. Құбырларда ысырмалы арматураны жайғастыру ………...............35
Пайдаланған әдебиет ………………………………….............….........39
3
Работа содержит 1 файл
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
Жәңгір хан атындағы Батыс Қазақстан
аграрлық- техникалық университеті
«Ауыл шаруашылығын механикалаңдыру
технологиялары мен құралдары» кафедрасы
ГАЗМҰНАЙ ҚҰБЫРЛАРЫНЫҢ
ЖАПҚЫШ АРМАТУРАСЫ
050729- «Құрылыс» мамандығы студенттеріне курстық жобаны
орындауы бойынша оқу- әдістемелік құрал
Орал 2009
Құрастырушылар: Расторгуев В.А. «АШМТҚ» кафедрасының доценті
Сарсенов А.Е. «АШМТҚ» кафедрасының аға оқытушысы
Айшева Л.К.«АШМТҚ» кафедрасының ассистенті
Пікір беруші: Рахимов А.А. т.ғ.к., «Қ және ҚМ» кафедрасының доценті
Газмұнай құбырларының жапқыш арматурасы
050729- «Құрылыс» мамандығы студенттеріне курстық жобаны
орындау бойынша оқу- әдістемелік құрал
«14» сәуір 2009
ж
«Ауыл
шаруашылығын
механикаландыру
технологиялары мен құралдары» кафедра отырысында талқыланды,
№9
хаттама
«17» сәуір 2009 ж политехникалық факультетінің оқу- әдістемелік бюросы
мақұлдаған, №8 хаттама.
Инженерлік мамандықтары үшін Жәңгір хан атындағы БҚАТУ оқу –
әдістемелік Кенесі мақұлдаған.
Газмұнай құбырларының ысырмалы жапқыштар арматурасы бойынша
мәліметтер берілген және құрылымы мен әрекет принциптері келтірілген.
© РМҚК «Жәңгір хан атындағы Батыс Қазақстан
2
аграрлық- техникалық университеті»
МАЗМҰНЫ
Газмұнай құбырларының ысырмалы арматурасы..………………......4
1. Жалпы мәліметтер ……………………………………………..........4
2. Ысырмалы жапқыштар …………………………………………......6
3. Вентильдер……………………………………………………….....13
4. Крандар………………………………………………………….......19
5.Дискілі бұрамдалы ысырмалары…………………………...............28
6. Құбырлардың ысырмалы арматурасының жетектері ………........30
6.1 Электрлік жетектер………………………………………….……..31
6.2 Пневмо және пневмогидрожетектер……………………...............33
7. Құбырларда ысырмалы арматураны жайғастыру ………...............35
Пайдаланған әдебиет ………………………………….............….........39
3
Газмұнай құбырларының жапқыш арматурасы
1. Жалпы мәліметтер
Жапқыш арматураның негізгі атқаратын қызметі бұл құбыр бойымен
ағатын жұмыс ортасының ағынын тоқтату және қызмет көрсететін құбырдағы
технологиялық процесінің талабына байланысты жұмыс ортасын қайта іске
қосу.
Сондай-ақ жапқыш арматураны келесі жағдайда қолданады:
- ағынның немесе оның бір бөлігін жүйенің бір тармағынан басқа
тармағына бағытын өзгерту;
-
жұмыс ортасының дроссельдеу үшін, яғни ағынның шығын
қысымын және жылдамдығын өзгертуге. Бірақ жапқыш
арматураның осылай пайдалануы жағымсыз болады, яғни
дроссельдеу жағдайында ол эрозия, діріл және басқалардың
салдарынан тезірек тозады.
Газмұнай құбырларына арналған арматура ағынның энергетикалық
параметрлеріне (қысым, температура), құбырдың диаметріне және атқаратын
қызметіне байланысты сұр қақтауға төзімді шойынан, көміртекті қоспалы
болаттан, түсті металлдардан және пластмассадан істеледі. Арматураның
материалы мүмкіндігінше құбырдың материалына сәйкес болу керек.
Мұнай құбырларындағы жұмыс ортасының температурасы 100С дейін
болғанда, олар үшін сальникті нығыздағыш ретінде ЛП маркілі мақта матасы
сіңдірілген нығыздауышты қолданады. Егерде айдалған мұнай өнімдерінің
температурасы
200
0
С дейін болғанда маркалары АЛ (сіндірілген), АМБ
(майбензинге төзімді), АЛА (резенкіленген сіндірілген) және т.б. маркілі
асбесті өрілген нығыздауыштарды қолданады. Барлық мұнай өнімдері үшін
сальникті нығыздауыш ретінде бензинге төзімді резеңкені қолдануға болады.
Арматура үшін арналған төсемдерді парониттен, хлорвинил, ыстық
олифпен, ағаш желімдейтін желімімен және техникалық желатинмен
глицеринмен сіндірілген төсемдік картоннан жасалады.Төсем үшін материал
ретінде майбензинге төзімді табақ резеңкісін қолдануға болады.
Қақтауға
төзімді
шойыннан
жасалған
арматураны
жұмыстық
температурасы -30 дан +150
0
С дейін және қысымы Р
р
≤1,6 МПа астам емес
газқұбырларында орнатуға рұқсат етіледі. Сұр шойыннан жасалған арматураны
жұмыстық температурасы -10
0
С төмен және +100
0
С жоғары емес аралығында,
ортаның жұмыстық кысымы Р
р
≤ 0,6 МПа газ құбырларында орнатуға рұқсат
беріледі.
Шойын арматурасын күшті әсерлі улы газдардардың, дірілге ұшырайтын
және жұмыстық ортасы жұмыс істеуі күрт құбылмалы
температуралық
режимінде болатын құбырларында қолдануға болмайды. Қақтауға төзімді
шойыннан жасалған арматураны температура -30
0
С дейін, ал сұр шойыннан
жасалғанды температура -10
0
С дейін және жұмыстық қысымнан жоғары
4
болғанда температурасы 0
0
С шамасындағы қататын сұйықтарды айдағанда
қолдануға рұқсат берілмейді.
Атқару қызметіне байланысты жалпы арматураны хромникельды
болаттан істейді және жұмыстық ортаның температурасы -70
0
С дейін болған
кезде айдау үшін қолданылады.
Егерде болаттан немесе шойыннан істелген арматураны қолдануға
болмаған жағдайда тек қана түсті металдан және қорытпадан жасалған
арматураны пайдаланады.
Болаттан істелген барлық арматурада корпуспен біріктірілген келтелері
болу керек, егерде D
y
≤ 150мм болса келтенің ұзындығы 100 мм кем, ал D
y
> 150
мм болғанда ұзындығы 200 мм кем болмау керек.
Өту диаметрі 400 мм астам болатын жапқыш арматурасы арнайы
жабдықталған жетектермен пайдаланылады.
Арматураның қалыпты жұмысын қамту үшін антифрикционды,
нығыздауышты және гидромайларды колдану кажет. Майлайтын майлар сұйық
қабатын сақтауын қамтуды және жүктемелер әрекетінен беттердің сыртына
шықпай, физикалық және химиялық төзімді болу керек.
Майлатын майлар: антифрикционды, қорғайтын және нығыздайтын
(герметиктер); төмен-, орташа- және баяу балқитын; су мен аязға төзімді,
тоттанудан қорғайтын, қышқылға берік болады.
Магистралды құбырлардың жол бөлігінің арматурасына қойылатын
негізгі талаптар:
- арматура толық ашылғанда гидравликалық кедергісі минималды болу;
- ашық жағдайда ұзақ пайдаланғанда жеңіл жұмысқа қосылуы;
- сенімділігі жоғары, бұзылмау, тоқтау және ысырма мен барлық
нығыздауштардың герметикалығы мен тоттануға төзімділігі.
Айдаушы станциялардың жапқыш арматурасына қосымша талаптар
қойылады: тоқтап қалғанша іске қосылу циклдерінің саны көп болу керек;
ауыстырмалы нығыздауыштарында жұмыс істеу мүмкіндігі, жарылысқа
қауіпсіздік.
Жапқыш арматураның типін таңдап алу нақтылы жағдайы мен
технологиялық процесіне, айдалатын ортаның қасиетіне, арматураның жұмыс
сипатына, жүктеме түріне, температуралық режиміне тәуелді болады, ал
өлшемдер мен масса, іске қосылуы жетектеу түрімен іске қосылу шапшандығы
тандап алған кезде үлкен роль атқарады.
Арматураның негізгі қасиеті оның герметикалығы. Вентильдер мен
жүзбелі тығынды шар крандардың герметикалығы зор болады, олар нығызды
болу үшін айдалатын жұмыс ортасының қысымының күшін пайдаланады.
Құбырлардың диаметрі 300 мм астам болғанда, жанасу беті пластмассамен
немесе арнайы резеңкемен қапталған ысырмаларды және майланған немесе
нығыздауышы бейметалды шар крандарын колдану ұсынылады.
Өту диаметрі үлкен және жұмыстық қысымы (0,6МПа дейін) абсолюттік
герметикалықты талап ететін құбырларда резеңкелі нығыздауыш және дискілі
ысырмамен жабдықталған арматураларын колдану экономикалық айрықша
болады.
5
Механикалық қоспалы болатын сұйықтардың ағындарын сенімді және
тығыз тоқтату үшін жапқыш қондырғыларды қолданады.
Мысалы: ершігі пластмастылы шар крандары немесе жабылғанда
нығыздауышты еріксіз тазартатын екі дискілі ысырмалар.
Егерде айдалатын жұмыстық ортасы қатып қалса немесе одан тұнба
түссе, олар арматураның корпустарындағы тиекті элементтерінде жиналу
салдарынан тоқыраушылық зоналары пайда болу мүмкіншілігінен вентиль мен
ысырмалы жапқыштарын колдануға болмайды. Осы жағдайда конусты немесе
шар крандарын колдану жөнді.
Жарықтанған мұнай өнімдерінің құбырлары (бензин, керосин ж.т.б.),
герметикалығы, газтәрізді жұмыстық ортасына қойылатын талабына сәйкес, ал
гелий және сутек газдарының герметикалығы өте зор болу керек.
Тұтқырлығы жоғары қыздырылатын мұнай өнімдеріне, корпусында
жылутасығыш жүретін жолы немесе электрмен қыздыруы қарастырылған
арматураны колданған жөн.
Сұйықтандырылған газқұбырларының арматурасына ерекше талаптар
қойылады, бұл газмайды және майлаушы материалдарды ерітеді, ал өзі
майлаушы материал болмау себебінен, осы құбырларда фторопласт, нейлон,
полиэтиленнен істелетін пластмассалық нығыздаушылары болатын шар
крандарын колданады.
Арматураны тандау кезінде оның жұмыс істеуінің сипаты тұрақты ашық
болуы (тек қана жөндеу мерзімінде немесе апат жағдайда жабылуы) немесе жиі
жұмысқа косылуы (станциондық). маңызды болады.
Бірінші жағдайда крандарды колданған жөн, ал екіншіден ысырмалардың
ашылып жабылуы жиі болғандықтан нығыздауыштың тозғыштығының арту
себебінен вентильдер жақсы жұмыс істейді. Қысымның күрт тербеленуінен
соққы толқындары пайда болатын жұмыс ортасын айдағанда, жасалатын
материалдың сынғыштығынан шойын арматурасын колданбайды, ал діріл
болғанда резеңке тербелісті
өшіретін, резенкелі нығыздаушысы бар
арматураны колданған дұрыс болады.
Жұмыс ортасының ағынының дроссельденуі қажет болғанда шиберлі
ысырмаларды немесе крандарды колдану дұрыс болады. Бұл жағдайда ағында
косымша
діріл туғызатын сына тәрізді жапқыш ысырмаларын колдануға
ұсыныс берілмейді, себебі олар жеке және оларға жалғанған жабдықтарды
бұзады.
Құрамында фторопласт бар жапқыш арматураны -200 ден +260
0
С дейін
аралығында пайдалануға болады, ал төмен температурада пайдаланатын
арматураның корпустары мырыш немесе никель қорытпаларынан жасалады.
Арматураның құны оның массасына, шартты диаметріне, жұмыстық
қысымына, жетек түріне, материалына, айдалатын жұмыс ортасына, корпустың
материалдары мен бөлшектерінің қажетті герметикалық дәрежесіне,
сенімділігіне, бұзылмайтындығына және басқа да факторларына тәуелді.
Жапқыш арматураның төрт түрі болады:
6
-
жапқыш элементі жұмыс ортасының ағынына көлденең жылжитын
– ысырмалы жапқыштар;
-
жапқыш элементі жұмыс ортасының ағыны бойымен және оның
корпусымен бөлшектеріне үйкеліссіз жылжитын – вентильдер;
-
нығыздауыш беттері жұмыс ортасынан қорғалған және жұмыс
істеген кезде бір бірімен жанасатын бұрылмалы жапқыш
қондырғылар- крандар;
-
өлшемдері, габариті және салмағы минималды болатын
арматураның ең қарапайым түрі дискілі бұрамдалы ысырмалы
жапқыштар.
2. Ысырмалары жапқыштар
Ысырмалы жапқыш- қондырғыда ысырманың
үдемелі қозғалысы
тасымалдау ортаның ағын қозғалысын өтуі перпендикулярлы бағытта жабады.
Шартты диаметрлері 50…2000 мм, жұмыстық қысымдары 0,4…20 МПа
және жұмыстық ортасының температурасы 450
0
С дейін сұйық, газтәрізді
ағындарын жабу үшін ысырмалары жапқышты кен колданылады.
Отандық магистралды мұнай құбырларында әдеттегідей электр немесе
гидропневможетектелетін сына тәрізді болат ысырмалы жапқышты колданады.
Газ өнеркәсіптігінде оларды компрессорлық және газды таратушы
стансаларында колданады.
Жапқыш арматураның басқа түрлерімен салыстырғандағы ысырмалы
жапқыштың артықшылықтары:
- өту жері толық ашық болғанда кіші гидравликалық қысым;
- жұмыстық орта ағынының бұрылыстарының болмауы;
- тұтқырлығы жоғары жұмыстық ортаның ағындарын жабу үшін колдану
мүмкіндігі;
- қызмет көрсетуде қарапайымдылығы;
- құрылыстық салыстырмалы кіші ұзындығы;
- жұмыстық ортаның әртүрлі бағытта берілу мүмкіндігі.
Крандар мен вентильдердін көрсеткіштерінен габаритты өлшемдері мен
құны бірдей жағдайда кішірек болғандықтан, шартты диаметрлері 300…400
мм астам
ысырмалы жапқыштарды жобалау мен жасауы орыңды және
экономикалық тиімді болады.
Барлық ысырмалардын кемшіліктері:
- жұмыстық ортадағы кристал қоспалары болғандықтан оларды
колдануына мүмкіншілік бермеу;
- ысырманың іске қосылуының кіші жылдамдығынан, жүрістің соңында
гидравликалық соққы пайда болуы мүмкіндігі;
- үлкен биіктігі;
- пайдалану кезінде ысырманын беттеріндегі тозған нығыздауыштарды
жөңдеуінің қиыншылығы.
7
1...8 сүреттерде кұрылымдары әртүрлі ысырмалы жапқыштар
көрсетілген. Олар әртүрлі белгілер арқылы жіктеледі, бірақ ысырманың
құрылымы бойынша жіктелуі мақсатқа сәйкіс болады. Осы белгі арқылы
ысырмалы жапқыштардың кұрылымдары негізгі типтері бойынша сына тәрізді
және паралельдіге бірлесу мүмкін. Осы белгілер арқылы сына тәрізді
ысырмалы жапқыштар тұтас, серпімді немесе құрамды болу мүмкін.
Паралельды ысырмалы жапқыштарды бір және екі дискілі деп ажыратуға
болады. Винт-гайка құрылым жүйесіне және оның орналасуына байланысты
(жұмыстық ортасында немесе оның сыртында) ысырмалы жапқыштар
жылжымалы және жылжымайтын шпинделды болу мүмкін.
Ысырмалы жапқыштардын маркілерінің мысалдары: 30с905нж;
30с511нж; 3КЛПЭ – 75;
Магистралды мұнай құбырларында негізінде қысым Р
у
= 6,4…8,0 МПа
және құбырдың шартты диаметрі D
y
= 700…1200мм электрожетекпен
жабдықталған сына тәрізді болат ысырмалы жапқыштарын пайдаланады.
1-кестеде
шпинделі
жылжымалы
және
келтелері
құбырларға
дәнекерленетін сына тәрізді ысырмалы жапқыштардың негізгі габаритті
өлшемдері келтірілген.
30с905нж типті ысырмалы жапқышының жұмыс температурасы -40 тен
+40
0
С мұнайды және мұнай өнімдерін айдау үшін орнатады.
Оларды құбырдың көлденең учаскілерінде электрожетегін жоғарыға
бағыттап орнатады.
Жарылыстан қорғау үшін орындалған ысырманың электржетегі
органында қысым айрымы 5 МПа астам болғанда іске косылады. Ысырмалы
органда серпімді сына болады. Сына және корпустың нығыздауыш беттері
беріктігі жоғарылатылған қорытпамен ерітіп дәнекерленген. Бұл ысырмалардан
басқа магистралды құбырларында күкіртті мұнайлар мен жұмыстық
температурасы -40 тан +90
0
С дейін жарықтандырылған мұнай өнімдеріне
арналған шартты диаметрі D
y
= 300…1000 мм және қысымы Р
у
= 8,0 МПа,
3КЛПЭ – 75 және жұмыстық температурасы 425
0
С дейін мұнай мен мұнай
өнімдерін айдау үшін арналған сына тәрізді болаттан жасалған шартты
диаметрі D
y
= 300 және 500мм, қысымы Р
у
= 8,0 МПа, ысырмалы жапқыштар
колданады.
1Кесте. 30с905нж Шпинделі жылжымалы және келтелері
құбырларға дәнекерленетін сына тәрізді ысырмалы
жапқыштардың негізгі габаритті өлшемдері
D
y
L
α
H
H
1
h
Д
0
Масса,
кг
700
1300
762
4370
3600
600
500
6000
800
1300
860
4550
3750
600
500
7000
1000
1900
1070
5920
4810
730
500
11000
1200
1900
1270
6420
5220
880
500
15000
8
1 - сүрет.Өту диаметрі D
у
50 – 600 мм және қысымы Р
у
1.6 – 10МПа қолмен
басқарылатын сынатәрізді ысырмалы жапқыш
9
2-сүрет. Тесігі тура, тегіс өткелі диаметрі D
у
25...600 мм сына тәрізді
қақтауға төзімді шойыннан жасалған ысырмалы жапқыш
3-сүрет. Көлмен басқарылатын жылжымалы шпиндельден құйылған
сына тәрізді болаттан жасалған ысырмалы жапқыш
10
4-сүрет. (3КЛ2) сына тәрізді ысырмалы жапқыш
1– корпус; 2 –сына; 3 – шпиндель; 4 –төсем; 5 –қақпак; 6 – гайка; 7 –
ұстастырма; 8 – сальник толтырғышы; 9 – төлке; 10 – фланец; 11 – гайка;
12 - ұстастырма; 13 –оймалы төлке; 14 – маховик; 15 – контргайка; 16 –
кілтек.
5-сүрет. Қысымы Р
N
4.0 МПа(3КЛ2) сына тәрізді ысырмалы жапқыш
1 – корпус; 2 –сына; 3 –ұстастырма; 4 –төсем; 5 –қақпак; 6 – гайка; 7 –
ұстастырма; 8 – сальник толтырғышы; 9 –төлке; 10 – фланец; 11 – гайка; 12-
ұстастырма; 13 –өймалы төлке; 14 – маховик; 15 – контргайка; 16 –кілтек.
11
6-сүрет. Қысымы Р
N
6.3; 16 МПа ( ЗКЛ2) сына тәрізді ысырмалы жапқыш
1 – корпус; 2 –сына; 3 – шпиндель; 4 –төсем; 5 –қақпак; 6 – гайка; 7 –кілтек; 8 –
толтырғыш; 9 –төлке; 10 – фланец; 11 – гайка; 12 –кілтек; 13 –төлке; 14 –
маховик; 15 – контргайка; 16 –кілтек; 17 –төлке; 18 – подшипник; 19 - қақпак
7-сүрет. Р
N
4,0 МПа Қысымы Р
N
4,0 МПа сына (ЗКЛХ) тәрізді сырмалы
жапқыш
1 – корпус; 2 - сына; 3 – шпиндель; 4 –төсем; 5 – қақпак; 6 – гайка; 7 –кілтек; 8 –
сальник толтырғышы; 9 –сальник төлкесі; 10 –сальник фланеці; 11 – гайка; 12 –
ұстастырма; 13 –шпиндель төлкесі; 14 – маховик; 15 – контргайка;16 –кілтек.
12
8-сүрет. Қысымы Р
N
1.6; 4.0;6,3; 16МПа электржетекті сына тәрізді
ысырмалы жапқыш
1 – корпус; 2 –сына; 3 – шпиндель; 4 – төсем; 5 – қақпак; 6 – гайка; 7 –
ұстастырма; 8 –сальник толтырғышы; 9 – сальник төлкесі; 10 –сальник фланцы;
11 – гайка; 12- ұстастырма; 13 –ішпек; 14 –қосынды; 15 – жұдырықша тәрізді
төлке; 16 – гайка; 17 –ұстастырма; 18 – винт; 19 – майсауыт; 20 – подшипник;
21 – электрожетек.
3. Вентильдер
Вентильдер (клапандар) – бұл тасымалданатын жұмыстық ортасы
ағынына паралельды бағытта болатын ысырмасы ілгермелі қозғалысындағы
«винт-салқын гайка» ілмекті қондырғысы. Вентильдердің өтпелі жолының
герметикалығымен сенімділігіне жоғары талаптар қойылады.
Вентильдерді шартты диаметрі 400 мм кіші, жұмыстық қысымы 250 МПа
дейін және жұмыстық ортасының температурасы -200 тен + 450
0
С дейін
құбырларында газтәрізді және сұйық ағындарды тоқтату үшін пайдаланады.
9-сүретте вентильдін жалпы түрі көрсетілген.
13
9-сүрет. ALV – 4 D
y
6 – 1000 мм вентилі
Ілмекті арматураны басқа түрлермен салыстырғандағы вентильдердің
артықшылары:
-
золотниктегі қысым айрымы жоғары және жұмыстық қысымының
мәні үлкен болғанда жұмыс істеу мүмкіншілігі;
-
құрылымы, пайдалану жағдайында қызмет көрсетуі мен жөндеуінің
қарапайымдылығы;
-
жұмыстық ортасының өтуін толық тоқтату үшін
ысырмалы
жапқышпен салыстырғанда золотниктің кіші жүрісі ( әдеттегідей
0,25 D
y
);
-
кіші салыстырмалы габаритті өлшемдері мен массасы;
- жұмыстық ортасын тоқтатуының герметикалығы;
- реттеуші орган ретінде пайдалануы;
-
жұмыстық ортасының температурасы жоғары және өте төмен
болғанда пайдалануы;
-
құбырларда әр түрлі қалпында (тік, көлденен) орнату мүмкіншілігі;
- гидравликалық соққыны болдырмау.
Конструциялары әртүрлі вентильдердін жетіспеушілігі болатын:
-
(ысырмалы жапқыштарымен, дискілі ысырмаларымен крандарымен
салыстырғанда) жоғары гидравликалық кедергісі;
-
қатты ластанған ағын орталарындағы колдануға мүмкіншілік
болмауы;
-
қатты ластанған ағын орталарындағы тұтқырлығы жоғары ағында
колдануға мүмкіншілік болмауы;
-
(ысырмалы жапқыштармен, дискілі ысырмалармен салыстырғанда)
құрылыс ұзындығы үлкен болуы;
14
-
вентильдің конструкциясымен анықталатын тек қана бір бағытта
ағын ортасын беруі;
Корпустың конструкциясы бойынша вентильдер өту, тік ағысты,
бұрыштыққа және араластыққа айырылады.
10...13 суреттерінде осы вентильдердің конструкциялары көрсетілген.
14-суретте ысырмалы вентильдің конструкциясы ұсынылған. Реттеуші
вентильдер дроссельді қондырғыларының конструкциясы бойынша золотнигі
белгілі бір қалыпты (профилированный) және инеліге ажыратылады.
Ысырмалы вентильдер тәрелке тәрізді және диафрамдыққа бөлінеді.
Шпиндельдердің нығыздауыштары сальникті және сильфонды болады.
Өту вентильдерінде корпустарындағы келтелері біросьтілік немесе
паралельды болады және практикада кең қолданылады.
Осы вентильдерде жұмыстық сұйықтың ағыны шамамен екі бұрылыс
жасайды, бұл үлкен гидравликалық кедергіге келтіреді.
Корпустың сенімділігін арттыру үшін оның төменгі бөлігі қатаңдық
қырымен күшейтілген, бұл вентилдердің ең кенінен таралған формасы.
10-сурет. Жоғарғы қысымдағы өтпелі ысырмалы вентиль;
1 - ершік; 2 – жартылай сақина; 3 – негізгі клапан (тәрелке); 4 – корпус; 5 –
ершік; 6 –женілдету тәрелкесі; 7 – шпиндельдін конусті бөлігі; 8 – төлке;
15
11-сурет. Тік ағысты вентиль:
1 – корпус; 2 – золотник; 3 – шток; 4 – қақпақ; 5 – сальник; 6 – тіреу; 7 –
маховик; 8 – қозғалтғыш гайка; 9 – шпиндель; 10 - тіркеме
Тік ағысты вентильдерінде корпус келтелері біросьті және сұйық
ағынының қозғалысы тік сызықты болады, ал шпиндель осы осьтің өтетін
жеріне бұрышпен орналасқан.
Бұл вентильдерде гидравликалық кедергілер кіші, корпусында тоқырау
аумақтары болмағандықтан шағын болады, ал құрылыс ұзындығы мен массасы
үлкен болады.
Бұрыштық вентилдерінің корпусында келтелер перпендикулярлы
орналасады. Келтерінің біреуі шпиндель осіне паралельды немесе осьпен
бірлесуі мүмкін. Бұл вентильдерді құбырлардың бұрылысында монтаж
жасалады. Бұрыштық вентильдерінде гидравликалық кедергісі, габариты
(биіктігі), массасы үлкен болады және әдеттегідей
қоршаған ортаның
температурасында жұмыстық ортасының қысымы 6,4 МПа дейін жұмыс
істейді.
Араластырғыш вентильдер бір корпуста А және Б ағындарын араластыру
үшін арналған. Габаритті өлшемдері мен масса және құны бойынша
араластырғыш вентильдер өтпелі вентильдерге ұксас, ал олардын
гидравликалық кедергісі 1,5…2,0 есе кіші болады. Бұл вентильдерді айырушы
ретінде колдануға болады. Вентильдің корпусының конструкциясы «үш
қозғалысты» және қазіргі кезде олардың саның шектеулі шығарады.
16
12- сурет. ВУ 50х14 бұрыштық вентилі
13-сурет. Араластырғыш вентиль
17
Ысырмалы-реттегіш вентильдер - сұйықтың берілуін басқарумен
қамтамасыз ететін және қос дроссельдің гидравликалық кедергісін өзгерту
жолымен аралық қалпында сенімді орнықтыратын қондырғылар.
Бұл вентильдер ағынды реттейді және оны тоқтатады.
Ысырмалы-реттегіш вентильдердің конструкциясы өтпелі немесе
бұрыштық вентильдердің конструкциясына ұқсас болады, ал ысырмалы
қондырғысы бағдарлы золотник түрінде жасалады, жиірек бір-біріне жақсы
өңделіп ысқыланған конус формалы тығын типті. Золотникті және ершікті
арнайы қорытпадан жасайды.
Конус формалы золотнигі бар вентильдерді инелі деп атайды. Осы
конструкцияда арнайы ершіктер болмайды, ал корпустың нығыздалу бетіне
тығын бетінің ысқылауы герметизацияны қамтамасыз етеді.
Кемшіліктері: ысырманың ұстап қалуы, өзара ауыстыруды ысқылау
істетпейді.
14-сурет. Р
N
16 МПа D
N
15, 20, 25 мм болаттан жасалған ысырмалы
вентиль
18
4. Крандар
Кран – бұл корпустан және тығыннан құрылған ысырмалы қондырғы,
осында тығын сұйықты немесе газды өткізетін тесігі бар айналуы формалы
дене болады.
15 суретте шар тәрізді ысырмалы краннын сұлбасы көрсетілген.
Тығын өз осі айналасында айналады. 16-суретте шар тәрізді кранының
тығынының нығыздаушысы көрсетілген.
15-сурет.Тот баспайтын болаттан жасалған шар тәрізді ысырмалы шағын
кран:
1- корпус; 2 – ысырмалық фланцы; 3 – шар тәрізді тығын; 4 –ершік; 5 – қысу
гайкасы; 6 – шпиндель; 7, 8 –сақина; 9, 10, 11 – нығыздауыш сақинасы; 12 -
тұтқа
16-сурет. Шар тәрізді кранының нығыздаушысының сұлбасы:
19
1 – корпус; 2 –тығын; 3 – ысырманың нығыздаушысы; 4 – нығыздаушы
сақинасы
Тығынның геометрикалық формасымен корпусына байланысты крандар
үш топ бойынша жіктеледі:
-
конус тәрізді;
- цилиндр тәрізді;
- шар тәрізді.
17- суретте крандар сұлбасы көрсетілген.
17- сурет. Крандардың сұлбасы:
а) – конус тәрізді; б) – цилиндр тәрізді; в) – шар тәрізді
1 – корпус; 2 – тығын; 3 –бөлгіш шайбасы; 4 – сальникті толтырғышы; 5 –
сальникті төлке; 6 – құйрықша.
Крандарды басқа да конструктивтік белгілері бойынша жіктейді:
-
нығыздаушы беттерінде меншікті қысымды түзілу әдісі;
-
тығынның өтпелі тесігінің пішіні;
-
өтпелік саны;
-
өтпелікте тарылуының болуы немесе болмауы;
-
жетекті басқару типі;
-
нығыздауыш беттерінің материалдары ж.т.б.
Шар тәрізді крандардың кейбір модификацияларының жалпы түрі мен
конструкциясы 18...20 суреттерінде көрсетілген.
20
18-сурет. ФБ 39 үш қозғалыстағы шартәрізді краны
19-сурет. Шар тәрізді краны:
1 – корпус; 2 –тығын; 3 – шпиндель; 4- ысырманың нығыздаушысы; 5 –
ұстастырма; 6, 7, 8 – нығыздаушы сақиналары.
21
20-сурет. Шар тәрізді краны:
1 – корпус; 2 –тығын; 3 – шпиндель; 4, 7, 12 – нығыздаушы сақиналары; 5 –
ұстастырма; 6 – ысырманың нығыздаушысы; 8 – винт; 9 – ершік; 10 –
подшипник; 11 – серіппе.
Крандардын артықшылықтары :
- төмен гидравликалық кедергісі;
- тік дәлдіктігі;
- конструкциясының қарапайымдылығы;
- кіші габариттік өлшемдері мен массасы;
- жоғары беріктігі пен қатандығы;
- сенімді герметикалығы;
- ортаның қозғалу бағытына тәуелсіздігі;
- қысыммен беруді реттеуге мүмкіншілігі.
Крандардың жетіспеушілігі:
Крандардың әрбір түрінде өзінің кемшіліктері мен артықшылықтары
болады, соның ішінде крандардың жалпы кемшіліктеріне мыналар катысты:
-
максималды жұмыстық температурасы 125
0
С;
-
үйкелісте ұшырайтын бөлшектерінің жасалуындағы дәлдіктің
кажеттілігі;
-
крандарды ашып және жапқанда шпиндельде бұралу моментін
жоғары мөлшерінің қажеттілігі.
22
Конус тәрізді крандары.
Тығынның конустығы 1:6 немесе 1:7 құрайды: тығынның конустығы
герметикалықты қамту жағдайымен тандап алынады, конустық бұрышы
неғұрлым кіші болса, соғұрлым тығын бойына осьтік күш салу кіші болады.
Тығынның конустығы кіші болғанда, оның корпуста сыналану қауіптігі
туады және нығыздауыш беттерінде жырылған жер пайда болуы мүмкін.
Кранда герметикалықты қамтамасыз ету үшін осьтік қысымды тұғызу
керек. Бұл қысымды тұғызуына байланысты конус тәрізді крандар тартушы,
сальникті, маймен және қысу крандарына ажыратылады.
Конус тәрізді ысырмамен салыстырғанда цилиндр тәрізді крандарының
ысырмасының жасалуы қарапайым болады және нығыздауыш беттері
ысқылауды қажет етпейді. Бұл крандар металды және созылғыш
нығыздауышпен дайындалады.
Металл мен металл нығыздауыш беттерді азғантай керілуімен немесе
минималдық саңылаумен сапалы даярлауды қамтамасыз етеді. Нығыздауыш
беттеріндегі меншікті қысымдар кіші болады. Ыстық сұйықтарды айдағанда
ысырмасы цилиндр тәрізді крандарын корпуста тығынның сыналауы болу
мүмкіндігінен колдануға рұқсат етілмейді.
Беру жүйесі конус тәрізді крандардағы сияқты майы бар цилиндр тәрізді
крандарын кең колданады. Иілімді нығыздаушысы бар цилиндр тәрізді
крандарында тығыны металдан жасалған, ал ершігі пластмассадан, резеңкеден
немесе арнайы асбесті құрамды немесе басқа толтырғыштан істелген болады.
Ершік тозғанда жаңасына ауыстырылады.
Шар тәрізді крандарында
конус тәріздімен салыстырғанда келесі
артықшылықтары болады: конструкциясының карапайымдылығы, тік дәлдіктігі
және кіші гидравликалық кедергісі. 22-суретте газдар үшін арналған шар
тәрізді болаттан жасалған фланцты МА 39010,02 краны көрсетілген.
Олардың айырмашылығы келесі өзгешіліктерден құрылған:
1.
Тығын мен корпусының пішіні сфера тәрізді болғандықтан габаритті
өлшемдері және массасы кіші, ал беріктгі мен қатандылығы жоғары
болады.
2.
Дәл орындалмаған нығыздауыш беттерінің жанасуы өтетін жерді
толығымен жабады және герметизациясы сенімді болады.
3.
Нығыздауыш сақиналары
пластамассадан істелген шар тәрізді
крандарында ысқылау өткізілмейді (тығын тоттануға қарсы қорғайтын
қабатпен сырланады)
Шар тәрізді крандарды бұру кезінде үйкеліс күшін төмендету үшін
көбінесе майды (негізінде жоғары қысымдағы мұнай және газ құбырларында),
немесе үйкеліс коэффициенті төмен пластмассаны (фторопласт, полиамид
ж.т.б.) колданады.
Шар тәрізді крандар конструкциясы бойынша әртүрлі жасалады, бірақ
олардың барлығын екі негізгі типке айыруға болады: тығыны қалықтағыш
крандар және сақиналары қалықтағыш крандар.
23
Тығыны қалықтағыш крандар өзінің қарапайымдылығы мен жұмыста
сенімділігіне байланысты кенінен таралған. Осы крандарда тығын шпиндельге
қатысты еркін орынды аустырады.
Тығынның қалықтағышы ысырманың сенімді герметикалығын қамтиды,
ал сақиналары қалықтағыш шар тәрізді крандарында тығын қотарылатын
сұйықтың қысым айырымынан пайда болатын
жүктемесін қабылдайды, ал
нығыздауыш сақиналары тығынға ортаның қысымымен немесе серіппемен
қысылады, яғни олар өзінің ойығында орын ауыстыру мүмкін. Сақиналары
қалықтағыш шар тәрізді крандарының жетіспеушілігі болатын бұл
конструкциясының күрделігі, жасалуындағы дәлдікке жоғары талап қойылуы.
Шар тәрізді крандарында өту жері жартылай немесе тарылған болу
мүмкін. Өту жері D
y
диаметрі тарылған крандары жартылай мен салыстырғанда
женілдеу және құны арзан, бірақта оларда гидравликалық кедергісі ұлкен
болады.
Магистралды құбырларының сызықты бөлігінде крандардың саны аз
болғандықтан олардың жалпы гидравликалық кедергісі кіші болады, сондықтан
шет елдерінде шамамен өту жері тарылған шар тәрізді крандардының 90%
қолданылады (бір немесе екі сатыға).
Негізінде немесе шары тіреулерде (подшипникте) шар тәрізді крандарын
пайдаланады.
Диаметрі 500 мм дейін құбырларында негізінде тығыны қалықтағыш
крандарын қолданады, ал диаметрі одан астам құбырларында тығыны
тіреулердегі крандарын пайдаланады.
Сызықты крандар жылына шамамен 2...3 цикл жайсайды ( жабу-ашу).
Қақпағы түсірілетін кранды пайдалану өте ынғайлы болады. Оны құбырдан
алмай жөндеуге болады.
Шар тәрізді крандардың ысырмалы органының герметикалығы, кранды
әрбір жапқаннан кейін шардың бетімен ершік арасындағы саңылауға берілетін
сұйық герметикті колдану жолымен қамтамасыз етіледі немесе созылғыш
материалдан жасалған нығыздауыш сақиналарын пайдалануы.
Қазіргі кезде газ құбырларында орнатылатын шар тәрізді крандарында
резенкені, фторопластты, капролонды ж.т.б. колданады.
Тығыны тіреулердегі крандарда маңызды болып саналатын барлық
даярлаушы колданатын металлфторопластылы сырғанау подшипниктері.
Шар тәрізді крандарды басқару үшін майлы демпферлы гидро және
пневможетекті пайдаланады.
Магистралды газқұбырларындағы крандар белгіленген қысымнан төмен
жайдайда апаттық жабылу үшін қосымша автоматпен комплектацияланады.
22...24 суреттерінде магистралды газ құбырындағы кран торабының
жалпы көрінісі мен монтажы көрсетілген.
24
21-сурет. D
у
200 мм МА 39010.02 фланцілі газға арналған шар
тәрізді болаттан жасалған кран
Магистралды газ құбырларында және компрессорлық станцияларында
пайдаланатын шар тәрізді крандарының шартты диаметрі D
у
= 50…1420 мм
жұмыстық қысымы Р
р
= 6,4; 7,5; 5,0 және 12,5 МПа болады.
22-сурет. Магистралды газ құбырында кран торабын монтаж
жасауы.
25
23-сурет. Кран торабының жалпы көрінісі
Шар тәрізді крандарының қызмет көрсету мерзімі (20 жылға дейін) ұзақ
болуын қамту үшін келесі жағдайларды сақтау кажет:
-
төлкенің қарсы фрикционды қабатымен жанасатын білік бетінің
кедір-бұдырлығы 0,63 мкм аспау керек;
-
рұқсат етілетін меншікті жүктемесі 100 МПа кем болмау керек;
- үйкеліс жолы 1500 м аспау керек;
-
сырғанау жылдамдығы 0,01 м/с артық болмау керек;
-
максималды жұмыстық температурасы 125
0
С кші болу керек;
- үйкеліс коэффициенті 0,15 аспау керек.
Кранды дұрыс тандап алу үшін, оның жұмысқа кабілеттілігін,
сенімділігін және ұзақтығын қамту үшін берілген конструкция қандай жағдайда
жұмыс істейтінін және берілген ысырмалы қондырғыға қойылатын талаптарды
білу керек.
Магистралды құбырларда орнатылатын крандар негізінен учасклерді
апат кезінде немесе жөндеу жұмыстары өткізілгенде жабу үшін арналған. 24-
суретте шар тәрізді кранды магистралды газ құбырына монтаждау көрсетілген.
26
Магистралды газ құбырлары, диаметрі үлкен құбырларынан құрылады
(700 мм және астам) және ысырмалы жапқыш арматураның прогресивті түрі
деп есептелетін шар тәрізді крандарымен жабдықталған.
Тығынның екі жағы жоғары жұмыстық қысымда болғанда, ашылу әсерін
төмендету үшін крандарды айналу желісімен (байпаспен) қамтамасыз етеді, бұл
тығынның әрбір жағындағы қысымдарын түзетеді. Крандарда пневмо
жетегімен басқарылатын дистанциялық басқару болады.
Пневможетектің жұмыстық ортасы бұл қатты қоспалардан тазартылған
және кептірілген тасымалданатын газ.
Жетектегі газдың қысымы газ құбырындағы газдың қысымына тең
болады.
Жергілікті жабу үшін крандар қол жетегімен де жабдықталады.
24-сурет. Магистралды газ құбырында шар тәрізді кранды монтаж
жасау
27
5. Дискілі бұрылмалы ысырмалар
Дискілі бұрылмалы ысырмалар (25. сурет) – арматураның ен прогрессті
түрі. Оларды сонғы уақытта кең пайдаланады.
25-сурет. VP 3448 TECOFI, Дискілі бұрылмалы ысырмалар (Франция)
Арматураның ысырмалы элементі- бұл диск диаметрі шамамен құбырдың
ішкі диаметріне тен.
Құбырдың осіне перпендикулярлы ось айналасында дискіні айналдырғанда
ысырма ашылып жабылады.
Корпустың қарапайым геометриялық пішіні мен ысырма элементінің
арқасында дискілі бұрылмалы ысырмалар конструкциясына қарай габаритті
өлшемдері үлкен болмайды.
Дискілі ысырманың орталық бөлімінде диск айналатын біліктің
подшипниктері орналасқан.
Дискілі бұрылмалы ысырмалар бір конструкцияда құбырлардың
арматурасының екі негізгі функциясын жалғауға мүмкіндік береді- ағынды
реттеу мен толық жабуы олардың пайдалануын негіздейді.
Дискілі ысырмалардың оларға ұқсас дроссельді жапқыштардан
айырмашылығы келесіде құрылған, ысырмалар жабық күйінде герметикалықты
қамтамасыз етеді.
26-суретте бұрылмалы ысырма айырылатын корпусында көрсетілген.
Дискілі ысырмаларды, ысырмалы жапқыш арматура басқа түрлерімен
салыстырғандағы
негізгі
артықшылықтары
-
конструкциясының
қарапайымдылығы, кіші габаритті өлшемдерімен массасы- неғұрлым үлкен
әсер береді, соғұрлым арматураның шартты өтуі үлкен болса.
28
26-сурет. Сериясы АА, АИ, АП, АР айырылатын корпустағы дискілі
бұрылмалы ысырмалар
Дискілі ысырмаларды келесі белгілер арқылы жіктеуге болады:
Нығыздаушының конструкциясы мен орналасуына қарай ысырмаларды
металды нығыздауышпен, дискімен корпуста созылмалы нығыздауышпен.
Корпустағы
созылмалы
нығыздауыш,
созылмалы
нығыздауыш
сақинасымен, созылмалы ершігімен және корпустағы созылмалы жолымен. 27
суретте дискідегі нығыздауышпен дискілі ысырмасы көрсетілген;
Білік пен дискінің орналасуына қарай ысырмалар дискі мен біліктің
осьтестігі, көлбеулік дискі мен көлбеулік білігімен;
Құбырға жалғау типіне қарай ысырмаларды фланцты және фланцсызға
айырады. Дискілі ысырмалар қол жетекті, механикалық редукторымен
жетектелетін, пневматикалық, гидравликалық және электрикалық жетекті
болады.
6. Құбырлар арматурасының жетектері
Құбырлар арматурасының жетектерінің бірнеше түрі болады:
-
қол жетегі;
-
электрлік жетек;
-
гидропневможетек;
- пневможетек;
- гидрожетек;
- механикалық редуктор.
29
27-сурет. Нығыздаушысы дискідегі дискілі ысырма
1 – корпус; 2 – диск; 3 – білік; 4 – электрожетек; 5 – сальник; 6 және 11 –
біліктін осьте сырғанайтын подшипниктері; 7 – дискіні бекіту штифтері; 8 –
нығыздауышты бекіту сақинасы; 9 – нығыздауыш сақинасы (резеңкілі бұрау);
10 – ось; 12 - қақпак
6.1 Электрлік жетектер
Ысырмалы жапқыш арматураны басқару үшін электрлік жетектер
басқа жетектермен салыстырғанда қарапайымдылығы мен конструкциясының
сенімділігіне және өндрісті электрэнергиясымен жеткілікті жабдықталуына
байланысты ең кен таралған. 28 суретте ЭПЦ-1000 интеллектуалды электрлік
жетегі көрсетілген.
30
28-сурет. Өту диаметрі D
y
100…400 мм құбырларында ысырмалы
реттегіш арматураны басқару үшін көп фукцианалды ЭПЦ -1000
интеллектуалды электржетегі
Электрлік жетектер келесі белгілер бойынша жіктеледі:
1. Жарылыс қауіпсіздігіне қарай - қалыпты және жарылысқа қауіпсіздік
орындалуындағы;
2. Редуктор типіне қарай- ірмекті, тісті және планетарлық
редукторлармен;
3. Кей жағдайда айырылу тәсіліне қарай: механикалық бұралу моментті
шектеу муфтасымен, максималды ток күшін шектейтін электрикалық
релесімен, біріктірілген механикалық және электрикалық.
Бұралу моментті шектеу муфтасы әрекетінен бір және екі жақты, ал одан
басқа муфтаның жұмысқа қосылуына қарай ірмегі қозғалмалы, жұдырықшасы
радиалды, жұдырықшасы шетжақтымен;
4. Шпиндельмен жапқыш арматураның жалғануына қарай: квадратмен
төлке және жұдырықшамен төлке.
Электрлік жетектер негізінде мұнай құбырларында қолданылады, (газ
құбырларында сирек кездеседі).
Екі топ электрлік жетектері істеледі:
Бірінші топқа жетектер әрекеті бір жақты бұралу моменті муфтасымен
қатысты (яғни тек қана арматураның жабылуына жұмыс істейді);
Екінші топқа жетектер әрекеті екі жақты муфтасымен жатады. Бұл
жетектер әмбебапты, әртүрлі арматураны басқару мүмкін, жарылыстан
қорғауға орындалып шығарылады, арматураны жабу мен ашу үшін
31
жұмыс істейді. Қазіргі уақытта екінші топтағы электрлік жетектер
шығарылады.
Әрекет принципы:
Пайдаланатын құбыр учаскесінің диспетчерлік операторы жолдық
айырушысын тетікті басумен басқарады, бұл электрқозғалтқышты әрекет
келтіргенде, ондағы айналу редуктор арқылы жетектің шығару білігіне беріледі,
ал соңғы арматураның шпинделін немесе жүріс гайкасын айналдырады.
Электрлік жетектердің маркілері: ВЗГ (ВЗТЧ - В); ВЧА (ВЧаТ1 - В);
Жолдық айырушылардың маркілері:БО53-033, ВП-701 (ВП701У2,
ВП701/192).
Сериясы В электрқозғалтқыштарының маркілері: В63А4 (0,25кВт),
В100S4 (3кВт), В132М4 (11кВ.
Қазіргі уақытта жаңа буынды «Г» типті, атқару қызметі жалпы бұралу
моменті шектелумен екі жақты муфтасымен сенімдігі жоғарырақ
электржетектері шығарылады. Жетектердің жарылыстан қорғау орындалуы
АЭС да пайдаланады, олар жабық бөлмелерде және ашық алаңдарда
орнатылған жапқыш арматураны жергілікті және дистанциялық басқару үшін
арналған.
Бұл электржетегі, мұнай және газ құбырларында жылу және атомды
электрстанцияларында, химиялық өндірісінде қолданылатын электржетектердің
жаңа сериясының түрі.
Электрлік жетектер келесі жұмыстарды жүзеге асыруға мүмкіндік береді:
- басқару тетігінен арматураның өту жолын ашу мен жабу және арматураның
ысырмалы жапқыш қондырғысын әртүрлі аралық күйінде тоқтату;
- нығыздаудың мезетте бұралу моментті жоғарлату үшін, сонымен қатар басқа
жағдайда ысырманың жапқыш органының қозғалу жүрісі бойынша кедергі
мезетінің жоғарлауына байланысты қозғалыс жылдамдығын автоматикалық
ауыстыру;
- арматураның жапқыш қондырғысы шекті күйіне жеткенде («Ашық»,
«Жабық») ақырғы момент муфтасымен электрқозғалтқышты автоматикалық
айырады және
қозғалмалы бөлшектермен журісті ашып немесе жапқан
процесінде апаттық ұстап қалуында;
- басқа механизмдер және агрегаттардың жұмысымен электржетектерді
электрикалық блоктауды;
- ақырғы бұралу моментінің мөлшерін реттеуді.
Электрлік жетекті қолмен басқару күйінен электрикалықка ауыстыруына
қажет етпейді.
Электрлік жетектің басқару жүйесі мыналарға мүмкіндік береді:
- (орындалуы әдеттегідей және индустриалды) дербес компьютерды пайдалану
және топ жетектерін басқаруды;
- апаттық жағдайды табу;
- арматураның жұмысқа қосылу циклдерінің жұмыс көлемі туралы ақпаратын
жинақтау;
- дисплейде арматураның ағымды күйін және жетектін өзі түралы ақпаратты
көрсету;
32
Ішіне салынған бақылаумен диагностикалау жүйесі фаза үзілгенде,
қозғалтқыш тым қызып кеткенде, рұқсат етілетін жүктеме моменті артқанда
электрқозғалтқыштың қорғауын қамтиды.
6.2 Пневмо – және гидропневможетектер
Пневмо – және гидропневможетектер диаметрі 300 ден 1420 мм дейін газ
құбырларында пайдаланады.
Тасымалданатын газ энергиясының жеткілікті және арзан көзі болу
себебінен және арматураны гидропневможетек көмегімен басқарылатын
болғандықтан, электрлік жетектер газ құбырларында сирек колданылады.
Поршеньді типті гидропневможетектің сұлбасы 29 суретте көрсетілген.
29-сурет. Пневмогидрожетек сұлбасы:
1 –кран корпусы; 2 – мультипликатор; 3 – шеткі айырушысы; 4 –
гидропневможетек; 5 – электропневмоклапандары; 6 – жапқыш вентиль; 7 –
кранның шпинделі; 8 – кранның конус тәрізді тығыны; 9 –импульстық газдың
коллекторы.
Гидропневможетектердін басқарылуы электрпневмоклапандармен іске
асады ашылу, «З»- жабылу, «Н»- толтырғыш.
Пневмогидрожетектердің жұмыс істеу принципі:
Ашылуға дабыл берілгенде жетектің пневмоцилиндріне газ берілумен
кран ашылу үшін «О» клапаны және цилиндрдің мультипликаторына газды
және кран корпусындағы нығыздауыш сақиналарына кранның тығының сыру
мақсатымен және оның бұрылуын жеңілдету үшін май берілуне «Н» клапаны
іске қосылады.
33
Жабылуға дабыл берілгенде пневмоцилиндрге газ берулімен кран жабылу
үшін «З» клапаны және мультипликатордың цилиндріне газ берілумен кран
корпусына май берілу үшін «Н» клапаны іске қосылады.
Соңымен қатар мультипликаторлар кранның «Жабық» күйінде
герметизациясы сенімді болу үшін қызмет көрсетуге арналған. Майлау
жүйесіндегі қысым газ қысымынан жоғары болады.
Пневмогидрожетектердің маркілері: БУЭП – 1, (2); ЭПУУ – 2, (3), (4);
УПП - 1, (2); БУЭП – 1, (2); ЭПУУ – 2, (3), (4); УПП - 1, (2);
ААЗК – 75/1400; Камерон (Франция); Шейфер (АҚШ); Борзинг (Германия);
Китамура Велвз (Жапония).
Сорғалау қозғалтқышпен (ПСДС) пневматикалық жетек қозғалтқыш
ретінде «сегнерово доңғалағы» типты конструкциясы арнайы инерция моменті
кіші («сорғалау қозғалтқышы») реактивті турбинасы колданылады.
ПСДС –дің дәстурлі пневмогидравликалық және пневматикалық
поршеньді жетектерімен салыстырғандағы артықшылықтары:
- екінші жұмыстық денені (майды) талап етпейді;
-
қозғалмалы үйкеліс нығыздауыштары болмайды;
- нақты газда жұмыс істеу мүмкін;
-
қозғалудың қайтымсыздығына кепіл береді- арматура жағынан
сыртқы жүктемесі әрекетінен шығу білігінің бұрылуына мүмкіндік
бермейді;
-
жүктеменің барлық диапозоныңда және жұмыстық газдың
қысымдарында жүрісі қалыпты ұмтылсыз болады;
- арматура ұзақ қозғалмалы болмауына байланысты реттеуіші немесе
жапқыш органы жабысып қалуындағы қайта қозғалуын қамтамасыз
етеді;
- жетектің шығу білігінінің жылдам реверсін қамтамасыз етеді;
- жетектер шар тәрізді крандарына (толық бұрылмайтын), сонымен
қатар ысырмалы жапқыштар мен вентильдер (көп айналымды) үшін
орындалу мүмкін;
- жетектер жұмыстық газдың куаты мен қысымының 0,6 МПа
(өндірістік пневможелісі) дан 12,5 МПа және оданда астам кен диапозонында
жұмыс істеу мүмкін
30 суретте газ құбырларының жапқыш арматурасы үшін ПСДС – 3
жетегі көрсетілген.
34
30-сурет. Газ құбырларының шартты өту диаметрі D
y
250…500 мм
және шартты қысым P
y
8,0…10,0 МПа жапқыш арматурасы үшін ПСДС –
3 пневматикалық жетегі
7. Құбырларда жапқыш арматураны орнықтыру
Құбырларда жапқыш арматураны орналастыру 2. 05. 06- 85 Құрылыс
нормалары және Ережелері бойынша сәйкес өткізіледі. (СНиП 2. 05. 06 – 85).
Құбырларда жапқыш арматураны есептеумен анықталатын 30 км артық
емес арақашықтықта орналастыруын карастырады.
Бұдан басқа жапқыш арматураны орналастыруды қарастыру қажет:
- су кедергісінің екі жағасында құбырдың екі және одан да артық желісі
қиылысқанда 6.15. пунктінің талабына сай және В санатты бір желісті өтпе
жолын;
- құбырдан таралатын әрбір тармақтың басындағы арақашықтығы 15 м
кем емес;
- құбырдан газ тарату станцияларының (ГТС) тармақтарына, тармақтың
ұзындығы 1000м астам болғанда, ГТС –тан арақашықтығы 300...500 м де;
- компресорлық станциясына газ құбырларының кірісімен шығуында,
газды сақтау жер асты станцияларында және негізгі құрылыстарда
арақашықтығы - диаметрі 1400 мм газ құбырларында 1000 м, диаметрі 1400 мм
кем 750 ден 1000 м дейін және диаметрі 1000 мм кем 500 м (күзетші крандар);
- автомобиль көпірлерінде газ құбырын төсегенде, олардың екі
жағындағы арақашықтығы 250 м кем болмау керек;
- мұнай және мұнай өнімдері құбырларының бір немесе екі шеткі
учаскелері өтетін белгілері қала және басқа елді мекендері мен өндірістік
кәсіпорындарынан жоғарлау болғанда жердін рельефіне байланысты жобамен
бекітілген арақашықтығында болу керек;
- мұнай және мұнай өнімдерінің құбырлары су бөгеттерін бір желімен
кесіп өткен жағдайда, өткелге жанасатын жер бетінің рельефіне байланысты
35
жапқыш арматураның орналасуы тасымалданатын өнімнің суатқа тіспеуін
болдырмайтын етіп алынады;
- ұзындығы 500 м астам үшінші типті батпақтың екі жағасында;
Бір желісті су астындағы газ құбырлары су кедергілері арқылы өткенде
қажеттілігіне қарай жапқыш арматураны орналастыру қарастырылады;
Ескерту. 1. Мұнай өнімдері құбырлары үшін жапқыш арматураны
орнату орны ережелерге сәйкес құбырлардың қабырғаларының қалыңдығы
әртүрлі учаскелері жалғану орындарына сәйкес болу керек.
2. Басты құрылыстан күзетші крандарының орны территориялардың
шекараларынан
қабылданады,
компрессорлық
станциялары
(КС)
магистралдарға компрессорлық станциясы қосылу торап шекарасынан (сыртқы
шеткі сорышу және айдаушы қосылу осьтерінен). Магистралды газ құбыры КС
тен 700 м астам арақашықтықка алыстағанда және табиғи кедергілер (жыра,
күрделі рельеф, ж.т.б) болғанда үргіш шырақтары болатын жапқыш
арматурасын қарастыру керек (бақылау өлшегіш аспаптары мен автоматикасы
магистралды газқұбырына КС-тін қосылатын торабындағы крандарымен
ұқсас), КС-тін сорушы және айдаушы газ құбырларында («шлейфтерінде») КС-
тін қоршауынан 250 м арақашықтығында болу керек.
Екі және оданда көбірек газқұбырларының желілерін паралельды
төсегенде әрбір бөлек желісіндегі жапқыш арматурасының торабы құбырдың
ұзындығы бойында бір-бірінен жылжыту арақашықтығы 100 м кем болмау
керек. Трасса күрделі жағдайда (таулы рельеф, батпақ, жасанды және табиғи
кедергілер) төселгенде белгіленген арақашықтықты 50 м дейін азайту керек.
Бір газ құбырын паралельды қосқанда –газ құбырының негізгі желісіне
екі немесе бірнеше тармақтарын немесе бірнеше тармақтарды бір газқұбырына
қосқанда - жапқыш арматурасының тораптарын бір-бірінен қажетті жылжыту
арақашықтығы 30 м кем болмау керек.
Диаметрі 400 мм және оданда астам жапқыш арматурасы тығызданған
табанға төселетін фундаменттік плиталарына орнастырылу кажет.
Қысымда болатын газ құбырлары және жапқыш арматураның орамасы,
байпас, үргіш желі және тұйықтағыш, жерасты орындалуындағы құдықсыз
орнату крандарымен қарастырылу керек.
Қызмет көрсетуші қызметкерлер тек қана кранның жетегіне рұқсат
етіледі.
Газ құбырларының учаскелерінің екі шеттерінде жапқыш арматураның
аралығында, КС-тін қосылу тораптарында және тазарту қондырғыларын
қабылдау мен іске қосу тораптарында үргіш шырақтары жапқыш арматурадан
арақашықтығы 15 м ден кем болмау керек газ құбырының диаметрі 1000 мм
дейін болғанда, 50 м ден кем емес болмау керек газ құбырының диаметрі 1000
мм және оданда астам болғанда, орнатылуы қарастырылады.
1,5...2 сағат ішінде жапқыш арматурамен газ құбырының учаскесі
арасындағы босатылу жағдайынан үргіш шырақтың диаметрі анықталады.
Газ құбырына қатысты емес ғимараттардан, құрылыстардан жапқыш
арматурамен үргіш шырақтардын орнатуын 300 м кем емес арақашықтығында
қарастыру керек.
36
Газ құбырларын автомобиль және темір жолдарына, электрберіліс және
байланыс желісіне паралельды төсегенде үргіш шырақпен жабдықталған
жапқыш арматурасын жолдардан, желістерден газ құбыры төселген
арақашықтығында орнату керек.
Газ құбыры автомобиль мен темір жолын, электрберіліс пен байланыс
желісін қиып өткенде үргіш шырақтардан айтылған құрылыстарға дейін
арақашықтығы паралельды төселгенде қарастырылатын мәндерден кіші болмау
керек.
Барлық
аталған
жағдайларда
жапқыш
арматурасының
үргіш
шырақтарынан көпірлер мен виадуктарға дейін арақашықтық 300 м кем болмау
керек, электрберіліс желістерінен (ЭБЖ)- ҚР Энергетика министрлігі бекіткен
«Энергоқондырғылар құрылғысы ережелері» талабына сәйкес болу керек.
Үргіш шырақтың биіктігі жер беті денгейінен 3 м кем болмау керек.
Газ құбырында конденсаттың болуына бақылау жасау мен оны шығару
үшін конденсат жинағышты орнатылуын қарастырылу кажет.
Конденсат жинағышты орнату орындары жобамен анықталады.
Атқаратын
қызметіне
байланысты
төселетін
құбырлар
өзара
тұйықтағыштармен байланысу керек.
Жапқыш
арматурасы
орнатылатын
тораптары
бірыңғайланған
былғарлармен жобалану керек.
Мұнай мен мұнай өнімдері және сұйықтандырылған газ құбырларында
орнатылатын жапқыш арматурасы өзен арқылы өткен орындарында немесе елді
мекендермен өндіріс кәсіпорындарының белгілерінен арақашықтығы 700 м кем
емес жоғарлау өткенде
дистанциялық басқарылатын қондырғыларымен
жабдықталу кажет.
Диаметрі 1000 мм және одан да астам бірінші сыныпты газ
құбырларының жапқыш арматурасы сонымен қатар су бөгеттері арқылы өтетін
мұнай құбырлары апаттық жабылатын автоматикасымен жабдықталу керек.
Су астындағы өтетін мұнай, мұнай өнімдерінің және сұйықтандырылған
көмірсутек газдарының құбырларының учаскелерінде, құбыр ішінде газ немесе
ауаның жиналуын туғызбайтын қондырғылар қарастырылу қажет.
Құбыр су кедергілер арқылы өту жолындағы арматурасы немесе
құбырлардын басқа қауіпті учаскелерінде орнатылатын жапқыш арматурасы
мүмкіндігіне қарай электр жетегімен жабдықталу керек.
Осы учаскелерде орнатылатын жапқыш арматурасы және оның электрмен
қамтылуы қайта құрастырылғанда немесе күрделі жөндеуден өткен кезінде
нормативті-техникалық құжаттарының (НТҚ) талабына сәйкес болу керек.
Магистралды құбырлардағы орнатылатын жапқыш арматурасында болу
керек:
- қоршау;
- қоршауында ескертетін және рұқсат бермейтін белгілері орнатылған
қызмет көрсету алаңы;
- құбырдың технологиялық сұлбасына сай нөмірленуі;
- «жабық», «ашық» күйлерінін айналым көрсеткіштері;
- кіре беріс;
37
Қоршау ішіндегі құдықтар мен шкафтарда ілмектер болу керек.
Магистралды құбырларда орнатылатын жапқыш арматурасы қамтамасыз
ету керек:
- құбырдың бір бөлігінің айырылуының герметикалығын;
-
пайдалану сенімділігі мен қызмет көрсету қолайлығын;
-
арматура арқылы тазарту және диагностикалаушы қондырғылардың
кедергісіз өтуін.
Арматураның электр жетегі жарылыстан қорғайтын түрінде жасалады
және қол жетегімен қайталану, сонымен қатар ауа райының әртүрлі
жағдайында арматураның женіл жабылумен ашылуы қамтамасыз етілуі керек.
Магистралды құбырда ысырмалы жапқыштың қалыпты күйі болатын-
ашық, ал байпасты ысырмалы жапқыштың қалыпты күйі болатын –жабық
(егерде басқасы жобамен қарастырылмаған болса).
Жалғаушы желістеріндегі ысырмалы жапқыштардың күйі құбырлардың
жұмыс істеу режиміне тәуелді.
Жапқыш арматураны ашу мен жабуды тек қана өндірісті басқаратын
диспетчердің немесе пайдаланушы ұйымының бөлімшесінің жарлығымен
рұқсат етіледі.
Реттегіш орган ретінде жапқыш арматураны колдануға болмайды.
Ысырмалы жапқыштарда шпиндель жүрісі бірқалыпты болу керек, ал ашып
және жапқан кездерінде ысырмасы айқасып калмай жылжу керек.
Жапқыш арматураның техникалық қызмет көрсету және жөндеу кезеңі
мен көлемі шығару зауыттың нұсқауымен және пайдаланушы ұйымның бас
инженерімен бекітілген жоспар-графикпен анықталады.
Жөндеу
жұмыстары
өткізілгенде
магистралды
құбырлардағы
арматураның сериясы
МЕСТ 356-80 «Құбырлардын арматурасы мен
бөлшектері. Шартты, құбырлы және жұмыстық қысым. Қатарлар» сәйкес
жобамен қарастырылған алдын ала ревизия және беріктік пен герметикалық
гидравликалық сынаудан өткеннен төмен болмау керек.
Жапқыш арматураға техникалық қызмет көрсету және жөндеу апаттық-
қайта қалпына келтіру қызметімен жасалады.
Жапқыш арматураны күрделі жөндеуден өткізу үшін, жапқыш
арматураның ауыстыру қоры құрылады. Ауыстыру қорындағы жапқыш
арматурасының номенклатурасы мен саңы есептеу арқылы анықталады.
Магистралды құбырларды пайдаланатын кәсіпорындарда жапқыш
арматураның апаттық қоры болу керек, оның саңы белгіленген сериясының
әрбір диаметрі бір ысырмалы жапқыштан кем болмау керек.
Апаттық қорының арматурасы ревизиядан өткізіліп, қоймада жаппа
астында сақталу және тасымалдау шарты даярлаушы қоятын техникалық
талаптарына сәйкес болу керек.
Техникалық төлқұжаты және корпусында тауарлық таңбасы жоқ жапқыш
арматураны қолдануға тыйым салынады.
38
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
1. Байков, Н.М. Сборник Транспорт и подготовка нефти. / Байков Н.М.
М., Недра, 1975
2. Бухаленко, Е.А. Бухаленко Е.А., Абуллаев Ю.Г. Монтаж,
обслуживание и ремонт нефтепромыслового оборудования. / Е.А. Бухаленко
Е.А., Абуллаев Ю.Г.М., Недра, 1974
3.ГОСТ 24856-81 (СТ и СЭВ). Арматура трубопроводная
промышленная. Термины и определения.
4. ГОСТ 9.301-86. ЕС 3КС. Покрытия металлические и
неметаллические неорганические
5. ГОСТ 12.2.063-81. Арматура промышленная трубопроводная
6. ГОСТ 9544-93. Арматура трубопроводная запорная. Нормы
герметичности затворов
7. ГОСТ 16468-73. Краны конусные, шаровые и цилиндрические на
условное давление Р
У
≤25 МПа (250 кгс/см
2
)
8. РД 50 – 204 – 87. Надежность в технике. Сбор и обработка
информации о надежности изделий в эксплуатации. Основные положения.
Правила безопасности в нефтяной и газовой промышленности. М.:
Госгортехнадзор России, 1992 - 128 с.
9. Справочник по арматуре для газо- и нефтепродуктов. – Л.: Недра,
1988 – 237 с
10. Тугунов, П.И. Машины и оборудование газонефтепроводов. /
Тугунов П.И.- Уфа.: УНИ, 1990 - 113 с
39
Расторгуев В.А.
Сарсенов А.Е.
Айшева Л.К.
Газ мұнай құбырларындағы
жапқыш арматурасы
050729- «Құрылыс» мамандығы
үшін курстық жобалауды орындауға
арналған оқу-әдістемелік құрал
Жәнгір хан атындағы Батыс-Қазақстан
аграрлық-техникалық университетінің
редакциялық-баспа бөлімі
Басуға қол қойылды
Формат 30х42 ¼ Офсетті қағаз 80 м/г
Көлемі 1,25 ш.б.б. Тапсырма
Таралымы дана
Дайын түпнұсқасының сапасына
толық сәйкестікте басылды
« Жәнгір хан атындағы Батыс-Қазақстан
аграрлық-техникалық университеті» РМҚК
090009 Орал қ., Жәнгір хан көшесі 51
40
Информация о работе Газмұнай құбырларының жапқыш арматурасы