Жапония салықтары

Жапония салықтары.

Жапонияның салық жүйесі XIX ғасырда құрылды. Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін профессор Шалп птымен аталған реформа жүрігізілді. Қазіргі (жаңа) салық жүйесі 1989 жылдың 1 сәуірінен  бастап енгізілді. Оның өзіндік ерекшеліктері  бар және ол АҚШ пен Батыс Еуропа елдерінен айрықшаланады. Жапонияда  мемлекеттік және жергілікті салықтар әрекет етеді. Сонымен қатар барлық салық түсімінің 64 % -ы мемлекеттік салықтар есебінен, қалғаны - жергілікті салықтардан қалыптасады. Одан соң салық қаражатының бірталай бөлігі Жапонияның мемлекеттік бюджеті арқылы, мемлекеттік салықтан жергілікті салыққа аудару жолымен қайта бөлінеді. Елде 3045 қала, поселок, аудандарды біріктіретін 47 префектура бар, әр префектураның өзіндік бюджеті бар. Салықтың бөлінуі осы алымдардың айындағы көрінісі деп айтуға болады: 64 % -ға тарата қаржы ресурстары жергілікті қаражат ретінде, ал қалған қаражат жалпымемлекеттік қызметтерді жүзеге асыру үшін жұмсалады.

Ел бюджетінің және префектура бюджеттерінің табыстық бөлігі салықтардан  ғана құрылмайды. Басқа елдермен салыстырғанда, Жапонияда салықтық емес түсімдердің  үлесі барынша жоғары. Мемлекеттік  бюджетте салық 84 % -ды құраса, салықтық емес қаражат - 16% -ды құрайды, жергілікті басқару органдары салықтық емес түсімдердің ширегін иеленеді. Мұнда  жалдау ақысы, жер телімдерін және басқа  муниципалды жылжымайтын мүлікті  сату, өсімақы, айыппұл, облигациялар сату, лотериядан түскен табыстар, қарыз  және т.б. кіреді. Табыстың салықтық емес баптарына өткен жылдың қалдығы  кіреді.

Жапониядағы салық жүйесі, АҚЩ пен Еуропадағы дай салық  түрлерінің көтігімен сипатталады. Кез келген аумақтық басқару органы салық салуға құқықты. Бірақ елдегі барлық салықтар заң актілерінде  белгіленген. Мемелкеттік салықтың әрбір түрі заңмен реттеледі. Жергілікті салықтар туралы заң олардың түрлерін және шекті мөлшерлемелерін анықтайды, басқасын жергілікті парламент реттейді. Елде барлығы 25 мемлекеттік және 30 жергілікті салық бар. Оларды үш ірі топқа  жіктеуге болады:

• заңды және жеке тұлғаларға салынатын тікелей табыс салығы;
• мүлікке салынатын тікелей салық;
• тікелей және жанама тұтыну салықтары.

Бюджет негізін ерекше көңіл бөлінетін тікелей салықтар құрайды.

Елге ең жоғары табыс әкелетін - жеке тұлғалардан алынатын табыс салығы. Ол барлық салық түсімдерінің 56 %-нан асады. Кәсіпорындар мен ұйымдар пайдадан: 33,48 % мемлекеттік көлемде - мемлекеттік табыс салығын 5 % көлемде, 1,67 % мөлшерлеме пайда әкелетін префектуралық табыс салығын және 4,12% пайда түсіретін 12,3% мемлекеттік көлемде қалалық (поселкілік, аудандық) табыс салығын төлейді. Сомалық нәтижемен бюджет табысына заңды тұлға табысына 40 % -ға тарта алынады. Сонымен бірге, пайда префетура билігіне түскен кәсіпкерлік қызмет салығын төлей көзі ретінде қызмет етеді. Заңды тұлғалардың кейбір санаттарына пайда салығының жеңілдік мөлшерлемелері пайдаланылады. Осы жағдайда, кооперативтар, қоғамдық ұйымдар, мадициналық ұйымдар 27% көлемінде жиынтық салық енгізеді. Пайда салығы немесе 8 млн. иеннен аспайтын пайданың жартысы 28% мөлшерлеме бойынша төленеді. Мұның кәсіпорындар үшін ерекше маңызы бар.

Жеке тұлғалар мемлекеттік табыс салығын 10, 20, 30, 40 және 50% -ды бес мөлшерлемесі бар үдемелі шкала бойынша төлейді. Мұнымен қоса 5, 10 және 15% -ды үш мөлшерлеме бойынша префектуралық табыс салығы бар. Сонымен қатар жергілікті табыс салықтары да бар. Мұның үстіне әр тұрғын адам табыс шамасына тәуелсіз жылына 3 200 иен сомасында салық төлейді.

Тікелей табыс салықтары  жоғары сияқты көрінгенімен, адамның  отбасылық жағдайын ескеретін бірталай салық салынбайтын минимумның бар  екендігін есте сақтау қажет. Емделуге жұмсалған қаражат салықтан босатылады. отбасында көп адам болса, оларға қосымша салық жеңілдіктері бар.

Токио қаласы тұрғынының отраша жылдық табысы 90- жылдардың бірінші  жартысында 7100 - 7500 ымң иенді құрады. Жапонияның басқа префектураларында  бұл біршама төме. Орташа мөлшерде төлейтін адам табысының 30-дан аса  пайызы табыс салығынан босатылды.

Салықтардың екінші тобына заңды тұлғалар мен жеке тұлғалар бірдей мөлшерде төлейтін мүлік салығы жатады. Әдетте, бұл - мүлік құнының 1,4% -ы. Оны қайта бағалау үш жылда  бір рет жүргізіледі. Салық салу мөлшеріне барлық жылжымайтын мүлік, жер, бағалы қағаздар, банкілік депозиттер бойынша пайыздар кіреді. Салықтар меншіктің бір иеленушіден басқасына  ауысыуы кезінде, яғни мүлікті алуда  немесе сату барысында төленеді. Осы  топқа лицензияны тіркеу салығы, елтаңбалық алым, мүлік салығы, жерлерді суландыру және жақсарту салығы жатады.

Салық салудағы күрделі мәселе - жер телімдерінің құнын бағалау. 80-жылдардың екінші жартысынан Жапонияда  жер бағасы өсе бастады, ел халқының тығыздығын ескеретін болсақ, бұл  таңғаларлық жағдай емес. Бұған ерекше экономикалық жағдайлар да әсер етті. Осы кезеңде кеңселерге деген  сұраныс өсе бастады, өйткені Токио негігі ақпараттық және банкілік орталықтардың бірі болды. Түлрлі халықаралық компаниялардың банктеріне арналған кеңселерге деген сұранысты арттыру үшін, спекулятивтік мәмілелер санын көбейту керек болды. Осы жылдары Жапония үкіметі үлкен құылыс жобасын қарастырып, 2000 жылға дейін жоспарланған астананы жаңарту доспарын қабылдады. Жоспар жарияланғаннан кейін, мемлекеттік органдарға пайдалы сату есебінде жерелер қызу сатып алына бастады. Тағы бір фактор байқалды. басқа жылжымайтын мүлікке қарағанда, жерлерді сату-сатып алуда салық алынбады.

Және де банктер жер  телімдерімен мәміле жасасқан банктерге  жеңілдік сипаттағы несие, оның ішінде ұзақ мерзімді несие бере алды. Жер  тек қымбасттайды және ешқешен арзандамайды деген сенім нақты орнықты. Нәтижесінде соңғы кездерде Токиодағы жер бағасының өсі қарқыны 50-75% -ды құрады. Бұл процесс Жапонияның басқа қалаларында да етек алды

Жердің өскен бағасы ішкіқалалық  миграцияда көрінді, тұрғын үйлер кеңселер болып қайта құрыла бастады. Құнның жоғары болуынан, муниципалитеттер кіретін  жолдар, саябақтар, басқа дақұрылыстарды құруға жаңа жерлер ала алмады.

Өсіп жатқан салықтар құнға  пропорционалды түрде теріс әсерді күшейте алатын еді. Осыған байланысты жер салығы соңғы қайта бағалаумен салыстырғанда 10% -дан аспауы керек  деген талап бойынша тәртіп енгізілді.

Жапониядағы тұтыну салықтарының арасында ҚҚС-на жақын, 3% мөлшерлеме бойынша  алынатын негізгі салық - сатудан алынатын салық. 90-жылдардың ортасында мөлшерлемені 5% -ға дейін көтеру туралы мақсатқа сәйкес талқылау басталады.

Бюджеттің елеулі толықтырылуы автомобиль иеленушілерінен алынатын салықты, спирттік, темекі өнімдері, мұнай, газ, бензин акциздерін, электр энергиясы көздерін дамыту салығын, қызмет көрсету акциздерін: қонақ үйде тұру, мейрамханада (ресторанда) тамақтану, ыстқ кездерде шомылу және т,б, әкеледі. Осы топқа кеден баждары жатады. Кейде салық қызмет көрсетудің белгілі сомасын арттыру кезінде пайда болады. Мысалы, мейрамханадағы түскі тамаққа оның 7,5 мың иен құны кезінде салық саынбайды. Егер ол қымбат болса, бағаға салық қосылады.

Жапонияның салық саясаты  үкіметтің жергілікті органдарының: префектура, қалалар., айдандар мен  поселоктардың нығайтылуын қарастырады. 1990 ж. деректерінен ел бойынша олардың  жалпы табыс құрылымын қарастырамыз. Жергілікті юасқару органдарының жалпы табысы 80,41 трлн. иенді құрады. Олардың ішінде меншікті салық түсімдері жергілікті салықтардың көптігіне қарамастан (30), жергілікті бюджеттердегі табыстық бөліктің 33,45 трлн. иенді немесе 41,6 % -ды қамтамасыз етті. Тағы 14,33 трлн. иен немесе 17,8 % жалпымемлекеттік салық аударымынан түсті. Мемлекет жергілікті органдарға жалпыұлттық іс-шараларды жүзеге асыру үшін, 10,65 трлн. иен немесе 13,2 % көлемінде дотациалар бөлді. Қалған 20,3 трлн. иен немесе жергілікті бюджеттер табысының ширегінен сәл көбі - қарыздарды қосқанда, салықтық емес түсімдер.

Көріп отырғанымыздай, жергілікті салықтар жергілікті бюджеттерде табыстық бөліктің жартысынан азын құрайды. Жергілікті салықтар құрылымында өзіндік ерекщелік бар. Жоғарыда көрсетілген салықтар тобынан шыға отырып, 1990 ж. деректерді клтірейік. Жергілікті салықтардың жалпы сомасынан (33,45 трлн. иен) 18,8 трлн. иен немесе 56,2 % табыс салығына кетеді. Екінші орында 10,49 трлн. иен немесе 31,4 % әкелген мүлік салығы. Үшінші орында тұтыну салықтары жергілікті салықтар табысынан - 4,16 трлн. иен немесе 12,4 %.

Жалпымемлекеттік салықтардың  арақатынасы біршама басқаша, алайда жалпы тенденциялары бірдей. Мемлекеттік  табыс салықтарына 56,5 % (жергілікті салықтар арасындағыдай), мүліктік 25 % және тұтыну салықтары - 18,5 %. мүлік салықтарының елеулі үлесі жергілікті бюджеттерге жіберілетінін ескеретін болсақ, бұл арақатынас нақты.

Жапониядағы салықтарды мемлекет пен жергілікті орган арасында түрлі  топтарға бөлу төмендегі кестеде  келтірілген.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Жапониядағы салықтардың  мемлекет пен жергілікті органдар арасында бөлінуі.

Салықтар	Барлығы, трлн.  иен	Оның ішінде
		мемлекеттік		жергілікті
		сома, трлн. иен	үлес салмағы, %	сома, трлн. иен	үлес салмағы, %
Табыс салықтары Мүлік салықтары Тұтыну салықтары Барлық салықтар	52,74   25,53   15,29   93,56	33,94   15,05   11,12   60,11	64,4   58,9   72,8   64,2	18,80   10,48   4,17   33,45	35,6   41,1   27,2   35,8

 

Кестеде деректері бойынша  жалпымемлекеттік салықтар мен алымдардың жергілікті салықтармен салыстырғанда  артықшылығы байқалады. 1993 ж. Жапониядағы  барлық мемлекеттік салықтар сомасы 61 трлн. 157 млрд иенге дейін артты, оның 933 млрд. иеннін кеден алымдары мен баждары құрады. Жергілікті салықтар сомасы бір мезгілде өскендіктен, олардың  үлес салмағы осыған байланысты өзгерген жоқ.

Жапониядағы жергілікті басқару  органдары кірісі мен шығысының  соңғы жылдардағы динамикасын мына кестемен келтірейік:

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Жергілікті басқару  органдарының кірісі мен шығысы, трлн. иен

 

Кірістер мен  шығыстар	1978 ж	1980 ж	1983 ж	1985 ж	1988 ж	1990 ж
Кірістер
Барлығы	39,13	46,80	53,46	57,47	68,01	80,41
Оның ішінде жергілікті салықтар есебінен	12,42	15,89	19,84	23,32	30,12	33,45
Кіріс түріндегі жергілікті салықтар үлесі, %	31,3	34,0	37,1	40,6	44,3	41,6
Шығындар
Барлығы	38,35	45,78	52,31	56,29	66,40	78,47
Баланс (кіріс-табыс)	0,78	1,02	1,15	1,18	1,61	1,94
Өткен жылдың қалдығы	0,35	0,41	0,35	0,32	0,56	0,82
Берілген жылдағы нақты  баланс	0,43	0,61	0,80	0,86	1,05	1,12

 

Токиолық муниципалитет  мәліметтері бойынша құрастырылған  кесте деректерінің талдауы толық  түсінік береді. Көп қаражат жұмсау мүмкіндігіне байланысты, елдің жергілікті бюджеттері табыстық бөлігінің үздіксіз өсуі мен нығаюы көрсетілген. 1990 жылы жергілікті басқару органдарының табыстары 1985 жылмен салыстырғанда 40% -ға, ал 1980 жылдан бастап - 71,8% -ға , оның ішінде салық түсімдері есебінен 43,4% -ға сәйкес және 2 еседен артық өсті. Осы кезең ішінде шығындар 39,2 және 71,4% -ға сәйкес өсті. Бюджет тапшылықсыз (дефицитсіз) жиынтықталады, сонымен бірге кірістің өсуі нақты өсім тенденциясына байланысты. Жылдың жалпы балансынан басқа, өткен жылдың қаржы ресуртар қалдығы шығатын нақты баланс ескеріледі. 10 жыл бойғы жергілікті табысының үлесі өсу тенденциясына ие болды, бірақ үлес салмағы 44,6% болғаннан кейін түсе бастады.

47 префектура, 3045 қала, ауылдар  мен аудандар берілген жалпы  сандар төмендегі кестеде келтірілген.  Сондықтан дәл сол деректерді  ерекшеліктері бар астаналық  префетура - Токио үшін қарастырайық.

 

 

 

Токио префектурасының  кірісі мен шығысы, трлн. иен

 

Кірістер мен  шығыстар	1978 ж	1980 ж	1983 ж	1985 ж	1988 ж	1990 ж
Кірістер
Барлығы	2,617	2,935	3,424	4,030	5,673	6,575
Оның ішінде жергілікті салықтар есебінен	1,614	2,014	2,457	2,969	4,171	4,716
Кіріс түріндегі жергілікті салықтар үлесі, %	61,3	68,6	71,7	73,3	78,8	71,7
Шығындар
Барлығы	2,620	2,902	3,390	3,966	5,582	6,516
Баланс (кіріс-табыс)	-0,03	0,033	0,034	0,065	0,091	0,058
Өткен жылдың қалдығы	0,098	0,054	0,032	0,029	0,059	0,05
Ағымдағы жылдағы нақты  баланс	-0,101	0,021	0,002	0,036	0,032	0
Тиімді дефициттің норматифті мөлшері	-0,019	-0,131	-0,155	-0,195	-0,271	-0,336
Жергілікті бюджет табысындағы  үлес	6,7	6,3	6,4	7,0	8,4	8,2