Стандарттау әдісі,оның мәні және қолданылуы

       Қ. А. Яссауи атындағы Халықаралық Қазақ-Түрік

Университеті 

Медицина  факультеті

Акушерия  және гинекология кафедрасы 

МӨЖ

Тақырыбы: Стандарттау әдісі,оның мәні және қолданылуы

     

                                 Тексерген:доцент Қуандықова Р. К.

                              Орындаған: Мырзахат Ұ. Ы. 
 

                         Түркістан 2011 ж.

     Стандарттау әдісі,оның мәні және қолданылуы.

        Ғылыми қызметкерлер,дәрігерлер статистикалық көрсеткіштерді салыстыруда стандарттау тәсілін іс жүзінде әрдайым қолданылып отыруы қажет, себебі статистикалық жиынтықтар құрылым жағынан бірыңғай болмайды. Мысалы: екі ұқсас елдің,әлде қалалардың,аудандардың бала туу немесе өлім- жітім, ауру- сырқаушылық,мүгедектік көрсеткіштері ауруханадағы өлім көрсеткіші,екі цехтың жұмысшыларының аурушылығы,т.б. сондай көрсеткіштерді салыстырады. Ал стандарттау тәсілді қолданғанда екі салыстырмалы статистикалық жиынтықтың көрсеткіштеріндегі болған айырмашылық әсері жойылады.

      Стандарттау тәсілі-шарттық (станндартталған) көрсеткіштерді есептеу тәсілі. Себебі екі статистикалық жиынтықтың құрылымы бірыңғай болмағандықтан олардың жалпы қарқынды көрсеткіштерін немесе орта шамаларын салыстыру қиынға соғады. Сондықтан шартты түрде екі салыстырмалы жиынтықтың құрылымын бірдей етіп алады. Бірақ бұл әдіспен есептелінген көрсеткіштер тек қана салыстыру үшін пайдаланылады, себебі зерттелген құбылыстардың нақты мөлшерін көрсетпейді.

       Стандартталған көрсеткіштерді  есептеудің үш әдісі бар:  тікелей, кері , жанама. Осылардың ішінде ең жиі қолданылатын-тікелей әдісі. Бұл әдістің бес кезеңі бар:

1. кезең – жалпы және жеке (әр топқа сәйкес) қарқынды көрсеткіштерді есептеу.
2. кезең- стандартты табу немесе есептеу.
3. кезең-стандарттың әрбір тобына сәйкес «болжау» көрсеткіштерін есептеу.
4. кезең-нақты стандарттық көрсеткіштерді табу.
5. кезең-әр топ бойынша қарқынды (не орта мөлшерді) және стандартталған көрсеткіштерді салыстыру. Қорытынды жасау.

     Стандарттау тәсілін барлық жүргізілген әлеуметтік-медициналық зерттеулерде қолдана бермейді. Оны қолдануды тілейтін екі жағдай болады:    - егер салыстырмалы топтардың арасындағы көрсеткіштер деңгейлерінің айырмашылығы бірінен-бірі көп болса (мысалы,әйелдер мен ерлердің ауруға ұшырау деңгейінің айырмашылығы, ауруханадағы емдеу күндерінің ұзақтығы, т. б.)

- егер салыстырмалы топтардың арасындағы көрсеткіштер деңгейлерінің айырмашылығы бірінен-бірі көп болса (мысалы, әйелдер мен ерлердің ауруға  ұшырау деңгейінің айырмашылығы, аурыханадағы емдеу күндерінің ұзақтығы, т. б.).

• салыстырмалы статистикалық жиынтықтар құрамының айырма-шылығының айтарлықтай көп болуы.

    Ал салыстыратын топтардың арасындағы көрсеткіштер деңгейле-ріндегі айырмашылық көп болмаса, стандарттық тәсілді пайдаланудың кажеті жоқ. Тағы да есте болатын жағдай, салыстырмалы статистика-лық жиынтықтардың құрамы бірдей болып көрсеткіштері ғана айрықша болса, онда да стандарттау тәсілін қолданудың керегі жоқ.

    Сонымен стандарттау тәсілінің  негізгі маңызы – ол есептелінген  көрсеткіштерге арналған жиынтық  құрамының айырмашылық әсерін  жойып, оның көрсеткіштер деңгейінің  статистикалық жиынтықтары-ның көрсетеді.

  

Тапсырмалардың  мазмүны: 

1. Тікелей әдісті қолданып, стардартталған көрсеткіштерді есептеу.
2. Салыстыру:

• жалпы қарқынды көрсеткіштерді;

• әр топтық жеке көрсеткіштерін;
• стандартталған және жалпы қарқынды көрсеткіштерді;

3. Стандартталған және қарқынды көрсеткіштерді салыстыру мен нәтижесінен қорытынды жасау.

   Тапсырманы орындау үлгісі

   Бір зауыттың екі цехындағы (I және II) жұмысшылардың бауыр ауруына шалдығуы:

   I кезенде I және II цехтағы әйелдер мен ерлердің бауыр ауруына шалдығуының жиілігі есептеледі. Ол үшін әдетті әдіспен әр топқа сәйкес жеке қарқынды көрсеткіштерді есептейді. 

 

Есеп  жүргізу тәртібі:

               50 (ер)                                         - 1 (ауру) 

               100 (шаққанда)                           - Х            Х= 1*100 = 2

                                                                               50

Жалпы қарқынды көрсеткішті есептеу:

250 - 11                                          

100 - Х             Х= 11*100  = 4,4

                                  250

   Осы есептеу тәртібімен II цех жұмысшыларының аурулығы есептелінеді. Бұдан соң I және II цехтардың жұмысшыларының аурулығының көрсет-кіштері салыстырады. Көрсеткіштердің нәтижесін талдағанда I цехтың жұмысшылалында бауыр ауруы, II цехтың жұмысшыларына қарағанда сиректеу екені байқалады. Бірақ жалпы көрсеткішін алғанда керісінше I цехта аурулық жиілеу (4,4>3,3), бұлай болудың себебі екі бөлімнің жұмыс-шылалының санының жыныс бойынша айырмашылығы. I цехта әйелдердің саны көп (200); II цехта бар болғаны 30. Ал әйелдерде статистика бойынша бауыр ауруы ерлерге қарағанда жиілеу кездеседі. Сондықтаң жалпы көрсет-кіштердің айырмашылығы екі цехтың жұмысшыларының санының жыныс бойынша құрамы бірыңғай болмағандықтан деуге болады. Бұл айырма-шылықты жою үшін стандарттау тәсілді қолдану керек.

  II кезең – Стандартты табу немесе есептеу. Стандарт деп саластырмалы топтық құрамының барлық ерекшеліктері бар жиынтықты алады. Сондықтан ерлер үшін стандарт 220 (50+170), ал әйелдер үшін 230 (200+30). Екі цехтың жұмысшыларының саны 450. I кезеңде есептелген ерлермен әйелдердің көрсеткіштері негізінде II кезеңде табылған стандартқа сәйкес аурулардың "болжау" санын табуға болады.

   III кезең – Есептеу тәртібі: бірінші кезеңде есептелінген көрсеткіштерді алады.

   Онда: 100 (ден) – 2,0 (ауырады деп табылды)

              220 – х 

Х= 2*220  = 4,4

         100

Осы үлгімен  басқа көрсеткіштер де есептеледі.

IV кезең –   Стандартталған көрсеткіштерді табу. Ол үшін есептелінген болжау сандарды қосады (4,4+1,1=15,9). Сонан соң жалпы(450) жұмысшылар санына есептейді;

   

I цех  көрсеткіші 450-15,9                                                                                                                         

                               100-  X

       

Х= 15,9*100  = 3,5 %

         450

 

II цех  көрсеткіші 450- 28,06

                                 100-  X                      

                Х= 28,06*100  = 6,2 %

           450 

V кезең - I цехтың жұмысшыларының және  II цехтың жұмысшыларының  бауыр аурумен аурулығының деңгейін салыстыру.

 

Қорытынды:

   Стандартталған көрсеткіштерді салыстырғанда жалпы қарқынды көрсеткіштертерге кері I цехтағы жұмысшылардың бауыр ауруының жиілігі II цех жұмысшыларының ауруығынан әлдеқайда төмен екені байқалады, себебі I цех жалпы бауыр аурулығының деңгейіне әйелдер санының көптігі әсер еткен.

      Тапсырма: Қарқындылық және стандартталған көрсеткіштерді есептеу. Талдау жасау (стандарт ретінде екі жиынтықтың орташа таралуын алу қажет).  

1. тапсырма

   Алматы қаласының № 25 орта  мектебі мен № 1 мектеп-интернаты  оқу-шыларының тісжегімен аурулығы (көрсеткіштер 100 оқушыға есептеледі.) 

 

2. тапсырма

    Алматы қаласындағы мектеп жасына  дейінгі балалар арасында жедел  тыныс ауруларының жиілігі (№  3 емхананың іріктелген мәліметтері  бойынша). 

 

3. тапсырма

   Қазақстанның екі облысы бойынша қатерлі ісікпен ауырғандар (100 000 адамға шаққанда)