Мемлекет басқару нысанының түрлері

stify">    2. Мемлекеттік басқару барысындағы  басты бағыты – заңдар мен  басқа да нормативті актілерді  орындау. 

    3. Республикада мемлекеттiк билiк  бiртұтас, алайда мемлекеттік атқарушы органдардың мемлекеттің үкіметтік органдарынан  айтарлықтай тәуелсіз, бұл тәуелсіздік заң шығарушы, атқарушы және сот тармақтарына бөлiну, олардың тежемелiк әрi тепе-теңдiк жүйесiн пайдалану арқылы, өзара iс-қимыл жасау принципiне сәйкес жүзеге асырылатындығында және олар Қазақстан Республикасының Конституциясымен бекітілген.

    Әкiмшiлiк  рәсiмдер:

    1) мемлекеттiк органдар мен лауазымды  адамдардың мемлекеттiк функциялар  мен лауазымдық өкiлеттiктердi  жүзеге асыру кезiнде шешiмдер  қабылдау мен орындау тәртiбi және оларды ресiмдеу;

    2) мемлекеттiк аппараттың жұмысын  ұйымдастыру рәсiмi;

    3) азаматтардың өз құқықтарын iске  асыру жөнiндегi өтiніштерiн қарау  рәсiмдерi, сондай-ақ азаматтардың  құқықтары мен заңды мүдделерiн  әкiмшiлiк қорғау рәсiмдерi;

    4) экономика саласындағы шешiмдер  қабылдау рәсiмдерiнiң негiзгi бастаулары  ұғынылады. 

    2. мемлекеттiк органдар - мемлекет атынан Конституция, заңдар, өзге де нормативтік құқықтық актiлер арқылы:

    1) жалпыға бiрдей мiндетті мiнез-құлық  ережелерiн белгілейтiн актiлер шығару;

    2) әлеуметтiк мәнi бар қоғамдық  қатынастарды басқару мен реттеп  отыру; 

    3) мемлекет белгiлеген жалпыға бiрдей  мiндеттi мiнез-құлық ережелерiнiң  сақталуына бақылау жасау жөнiндегі  функцияларды жүзеге асыруға  уәкiлеттік берiлген мемлекеттiк мекемелер ұғынылады.

    Мемлекеттiк  органның құзыретi деп мемлекеттiк  орган қызметiнiң нысанасын айқындайтын  оның белгiленген өкiлеттiктерiнiң жиынтығы ұғынылады;

    мемлекеттiк  органның өкiлеттiктерi деп мемлекеттiк  органның заңдарда белгiленген құқықтары  мен мiндеттерi ұғынылады;

    мемлекеттiк  органның құқықтары деп заңдарда белгiленген белгiлi бiр iс-әрекеттi жасау, басқа тұлғадан (басқа тұлғалардан) белгiлi бiр мiнез-құлықты (ic-әрекеттi немесе iс-әрекет жасаудан тартынуды) талап  ету мүмкiндiгi ұғынылады;

    мемлекеттiк  органның мiндеттемелерi деп заңдарда белгiленген, мемлекеттiк орган орындауға  мiндеттi iс-әрекет шеңберi ұғынылады;

    мемлекеттiк  органның мiндеттерi деп мемлекеттiк  орган қызметiнiң негiзгi бағыттары  ұғынылады;

    мемлекеттiк  органның функциялары деп мемлекеттiк органның қызметi заңдарда белгiленген өкiлеттiктер шегiнде жүзеге асыруы ұғынылады.

    Қазақстан Республикасы - президенттiк басқару  нысанындағы бiртұтас мемлекет. Құрылымы:

    Президент

    Парламент

    Үкімет

    Конституциялық кеңес

    Соттар және сот төрелігі

    Жергілікті мемлекеттік басқару және өзін-өзі басқару

    Қазақстан Республикасының  Президентi - мемлекеттiң басшысы, мемлекеттiң iшкi және сыртқы саясатының негiзгi бағыттарын айқындайтын, ел iшiнде және халықаралық қатынастарда Қазақстанның атынан өкiлдiк ететiн ең жоғары лауазымды тұлға. Ол - халық пен мемлекеттiк билiк бiрлiгiнiң, Конституцияның мызғымастығының, адам және азамат құқықтары мен бостандықтарының нышаны әрi кепiлi. Республика Президентi мемлекеттiк билiктiң барлық тармағының келiсiп жұмыс iстеуiн және өкiмет органдарының халық алдындағы жауапкершiлiгiн қамтамасыз етедi.

    Парламент - Қазақстан Республикасының заң шығару қызметiн жүзеге асыратын Республиканың ең жоғары өкiлдi органы. Парламент тұрақты негiзде жұмыс iстейтiн екi Палатадан: Сенат және Мәжiлiстен тұрады.

    Сенат конституциялық заңда белгіленген тәртіппен  әр облыстан, республикалық маңызы бар қаладан және Қазақстан Республикасының  астанасынан екі адамнан өкілдік  ететін депутаттардан құралады. Сенатта  қоғамның ұлттық-мәдени және өзге де елеулі мүдделерінің білдірілуін қамтамасыз ету қажеттілігі ескеріліп, Сенаттың он бес депутатын Республика Президенті тағайындайды.

    Мәжіліс конституциялық заңда белгіленген  тәртіппен сайланатын жүз жеті депутаттан тұрады. Парламент депутаты бiр мезгiлде екi Палатаға бiрдей мүше бола алмайды.

    Үкiмет - Қазақстан Республикасының атқарушы билiгiн жүзеге асырады, атқарушы органдардың жүйесiн басқарады және олардың қызметiне басшылық жасайды. Үкімет алқалы орган болып табылады және өзінің бүкіл қызметінде Республика Президентінің алдында жауапты, ал Конституцияда көзделген жағдайларда Парламент Мәжілісінің және Парламенттің алдында жауапты.

    Үкiметтiң құзыретi, ұйымдастырылуы мен қызмет тәртiбi конституциялық заңмен белгiленедi. Республика Премьер-Министрi тағайындалғаннан кейiнгi он күн мерзiм iшiнде Премьер-Министр Үкiметтiң құрылымы мен құрамы туралы Республика Президентiне ұсыныс енгiзедi.Үкiмет мүшелерi Қазақстан халқы мен Президентiне ант бередi. 

      2.2 Мемлекеттік басқару жүйесін жетілдіру жолдары 

      Қазіргі өтпелі кезеңнің  қиындықтарын жеңіп әлемдік экономикаға одан әрі  енуге, елдің бәсекеге қабілеттілігін жоғарылатуға және халықтың өмірін сапалы жақсартуға  бағытталған өзінің алдына жаңа мақсаттар қоюда,  ерекше өзектілікті экномиканың одан әрі өсуін және біздің қоғамымыздың демократиялық бағытының бұлжымауын қамтамасыз ететін  маңызды факторлар ретінде мемлекеттік басқарудың тиімділігі мәселелері орын алуда.

      «Жаңа экономика қазіргі заманғы ойлауға  қабілетті және түпкі нәтижеге бағдарланған мемлекеттік менеджерлер қабылдай алатын басқарушылық шешімдерді талап етеді», - бұл сөздер Ел басы Н.Ә. Назарбаевтың  өзінің халыққа Жолдауында айтқан сөздері,  қазіргі уақытта  жүргізіліп жатқан әкімшілік реформаның ой өзегі болуда.    
 Мемлекеттік басқаруды жаңғыртуға бағытты іске асыру шеңберінде  мемлекеттік органдардың құрылымын жетілдіру мен мемлекеттік қызметтің сапасын жоғарылатуда маңызды міндеттер Мемлекеттік қызмет істері бойынша Агенттіктің алдында  тұр. Оның ішінде  оның орны кәсіби мемлекеттік қызметкерлердің  нысанын құру үшін  нормативтік құқықтық базаны құру мәселелері бойынша ерекше.

      Қазіргі әлемде болып жатқан өзгерістер көптеген елдердің үкіметтерін мемлекеттік  басқарудың бар жүйесін реформалауға алып келуде. Мұндай реформалардың  басты мақсаты – тез өзгермелі саяси және экономикалық ортаға, әлемдік дамудың жаңа тенденцияларына үйрену болып табылады. 

      Елбасы  әкімшілік реформаны мақсаты  ретінде корпоративтік басқару, транспаренттік және қоғамға есепті болатын қағидаларға  негізделген  қуатты және кәсіби мемлекеттік аппаратты  құруды атап көрсетті.  Бұл біздің елімізде халықтың өмір сүру деңгейін жақсарту және бизнесті дамыту мақсатында қызмет етеді. Үкіметтің экономикалық саясатының барлық бағытының арасында әкімшілік реформа мемлекеттік басқару жүйесін жаңартуға бағытталғандығымен ерекшеленеді. Қазіргі таңда Үкіметпен әкімшілік реформаны іске асырудың бастапқы кезеңін жүзеге асыруда. Реформа аясындағы жұмыстар алты блок бойынша жүргізілуде.

      Мемлекеттік қызметті реформалаудың бастамасы  мемлекеттік қызметті құқықтық-ұйымдастыруды қамтамасыз етуге байланысты барлық мәселелер енеді: атап айтқанда, еңбекақы, мамандар даярлау, лауазымдық регламент, мемлекеттік қызметшіні ынталандыру, олардың біліктілігін арттыру, міндеттердің қайталануын болдырмау,т.б. табылады.

        Тәжірибемен тексерілген озат  халықаралық тәжірибе көрсеткендей  мемлекеттік қызметтердің стандарттары әкімшілік тосқауылдарды жеңіп және мемлекеттік органдарда  сыбайлас жемқорлықтың деңгейін төмендетудің тиімді тәсілі болып табылады. Мемлекеттік басқарудың қарастырылып жатқан саласында елеулі жетістікке жеткен дамыған елдердің тәжірибесін түсініп және талдау мемлекеттік қызметтерді сапасын стандарттарды қолданумен жоғарылату – ұзақ әрі қиын үрдіс еендігін куәландырады.  Онымен бірге кей мемлекеттерде тағдарланған мақсаттар объективті және субъективті себептер бойынша қол жеткізілген жоқ.  Осыған байланысты қазіргі уақытта  жүргізіліп жатқан әкімшілік реформаның  стратегиясын анықтауда Қазақстанның мемлекеттік құрылымының ерекшелігін ескерумен қарастырылған шеңберде әлемдік тәжірибенің жетістіктерін ескерген жөн.

      Мемлекеттік қызметтің сапасын жоғарылату мақсатында мемлекеттік басқарудың сәтті реформасының жарқын мысалы  Ұлыбритания бола алады.

      Ескеретіні  мемлекеттің мұнда атқарушы биліктің реформасы 20 жылдан астам уақыт бойы  сатылап және мақсатты жүзеге асырылуда.

      Онымен  бірге, үкіметті әртүрлі партияның өкілдері басқарғанына қарамастан, стратегиялық мақсаттары өзгеріссіз қалуда.

      Жүргізілген қайта құрулардың бастыларының бірі мемлекеттік қызметтердің сапасын  түпкілікті жақсаруы еді.  Бұл үшін 1991 жылы Азаматтардың хартиясының тұжырымдамасы  әзірленді, ол 10 жылдық бағдарламаның мақсаты стандарттарды және мемлекеттік  қызметтердің пайдалылығын жоғарылату, сондай-ақ  олардың ұсынуын ұйымдастыруын жақсарту табылды. Бұл бағдарлама  халыққа қызмет көрсетететін мемлекеттік мекемелер мен ұйымдардың қызметінің негізі болған қағидаларын, сондай-ақ  мемлекеттік қызметтердің сапасын жоғарылату шеңберінде  үкіметтің міндеттемелерін анықтады.

      Қарастырылып  жатқан құжаттың негізгі ережелеріне  сәйкес мемлекеттік органдар және мекемелер  өздігінен қызметтер хартиясын  әзірлеуге тиіс еді,  ол өзі қызмет көрсету мерзімін және шағымдану рәсімін, тізімін, шартын сипаттайтын қарапайым құжат.  Осы құжатты баспада жариялаған соң мемлекеттік мекемелер өзіне алынған барлық  міндеттемелерді орындауға тиіс.

      Мемлекеттік қызметтердің сапасын жетілдіру және қол жетімділігін ынталандыруда Ұлыбританияның Кабинет министрімен 1992 жылы құрылған «Хартия белгісі» жалпы ұлттық  сыйлығы маңызды роль алды. Оны алуға жарысқа орталық және жергілікті мемлекеттік органдар, білім алу, денсаулық сақтау, сот органдары, төтенше көмек қызметтері жіне кейбір басқа  мекемелері қатысатын. Қатысушылар мынадай негізгі санаттар бойынша бағаланады: сапалы әзірленген стандарттар, көрсетілетін қызметтер туралы ашық жіне толық ақпарат; қызметтің қол жеткізілімі мен  сапасының жоғары дәрежесі; азаматтардың құқықтарын сыйлау; ресурстарды тиімді пайдалану; қызметті тұтынушылармен тұрақты және сенімді кері байланысының болуы.

      Онымен  бірге Азаматтар хартиясының  нәтижелілігін талдау қол жеткізілген  жетістіктерге қарамастан, оны іске асыру үрдісінде стандарттарды әзірлеуде және көрсетілген қызметтер сапасын және тиімділік көрсеткішін анықтауда бірқатар қиындықтар туындады. Сондай-ақ тұтынушылармен жұмыстың түпкілікті нәтижесі үшін мемлекеттік қызметкерлердің жеткіліксіз жауапкершілігі анықталды.

      Қарастырылып  жатқан қызмет  шеңберінде айтарлықтай  жетістіктерге Малайзияда қол жеткізілді. Мұнымен байланысты реформалар 1977 жылы басталған болатын. Оның басты міндеті  алдыңқы қатарлы ақпараттық –  байланыс технологияларын кең қолданумен әкімшілік жүйені жаңғырту жүргізу болды.  Оның жағымды шешілуі үшін мынадай бағыттарды қамтитын бірқатар жобаларды іске асыру шешілді:

     - елдің азматтарына қызметтің  белгілі түрін көрсетуге жауапты  барлық мемлекеттік органдар  мен мекемелерге ISO 9000 сапамен басқару жүйесін енгізу;

     -мемлекеттік мекемелерде көрсетілетін  қызметтердің сапасын бақылау топтарын құру;

     - үрдісті анықтау мақсатында қол  жеткізілген нәтижелерді салыстыру  үшін  негіз болып табылатын,  берілетін қызметтердің сапасының  базалық деңгейлерін әзірлеу.

      Малайзияда  үлкен мәнді елдің халқына  қызмет көрсетумен айналы-сатын ұйымдар  мен мекемелердің қызметіне бақылаудың әрекетті жүйесін құруға бөлді. Ол 1985 жылы құрылып және бір орган болып  танылды. Қазіргі уақытта мемлекеттік  органдар мен мекемелермен көрсетілетін қызметтердің сапасын тексеру арнайы біріктірілген комитет айналысады, оның құрамына әртрүлі бақылау-қадағалаушылық фнукцияларды атқаратын үкімет аппаратының, мемлекеттік қызмет департаментінің, қазынашылық және басқа органдардың  өкілдері қосылады. Реформаның жетістігіің бастысы қызмет көрсету бойынша қызметті реттейтін қажетті нормативтік-құқықтық база құрылды. Бұл үшін  «Әкімшілікті дамыту жөніндегі циркуляр» атты арнайы бастамашылықтар әзірленді.  Осы құжаттарда  мемлекеттік қызметтерді жоғарылату мақсатында мүдделі ұйымдар қабылауы тиіс  кешенді шаралар толық сипатталады.