Баскетбол

Қорғаушының добы бар ойыншыға қарсы әрекет. Добы бар ойыншыны қорғай отырып қорғаушы әрқашан белгілеп, нақты әрекеттер жасауы мүмкін. Сәтті  нәтиже қорғау астындағы ойыншының  дайындығына алаңға байланысты. Добы бар ойыншыға әрекет жасауға алдымен  оны тоқтатып, содан кейін күресу керек.

Топтасу әрекеттесу. Қорғаныста 2-3 ойыншы арқылы орындалуы мүмкін. Бұл әрекет барлық ойыншылар қорғанысқа енгенде немесе қорғаушы қате жасағанда  орындалады.

Екі ойыншының әрекеттестігі  бір-біріне көмектесуге бағытталған, оған сақтану, тайып кету, қайта қосылу жатады. Үш ойыншының әрекеттестігі. Бұл әрекеттестік «үштікке», «сегіздікке», «айқаса шығуға» қарсы орындалады. «Үштікке» қарсы шыға отырып 1-ші беріліс жасау мүмкіншілігін  қарау керек, ол үшін берілісті алуға  дайындалып жатқан қарсыластан бұрын  әрекет жасау керек.

Командалық әрекет. Команда  түгелімен қорғауға қатыса алса, олар төмендегі қорғауларды қолдана  алады: байытылған қорганыс, жылжымалы  қорғаныс, аралас қорғаныс.

Байытылған қорғаныс —  команданың қорғаған қалқанына жақын  жерде орындалады. Ойыншылардың 2-3 жолы болып тұрады. Командалық әрекеттер  жеке және зоналық жүйені үйлестіре  отырып ұйымдастырады.

Жеке қорғаныс – бұл  әрекетте ұйымдастырғанда әр ойыншы қарсылас командадан өзі қамқоршылық  жасайтын ойыншы алады. Бұл жерде  ойыншылардың үнемі кестесі болмайды. Допты жоғалтқанда барлық ойыншылар  өз қалұанына қайтып келеді.

Жеке қорғаныстың жағымды  жақтары:

- ойыншылардың бойларына,жылдамдықтарына,жеке  қабілеттері не орналастыруға  болады.Ол ойыншыларға қарсыластарына  шабуыл жасауға қолайлы жағыдай  жасайды.

- универсиядалық.Ол барлық  шабуыл жүйелеріне қарсы орындалады.

- Күресте белсенділік  ұйымдастыру мүмкіндігі және  сәтті өз ара көмектесу ұйымдастыру.

- ойыншылардың тез орындау  мүмкіншілігі және командалық  әрекеттерді шапшаң ұйымдастыру.

Ұнамсыз жағынан қиыншылықтар,энергияаның  көп жұмсалуы,қарсыластарды бақылауда  қысым болуы және алданып қалу жатады.

Зоналық қоғаныс.Бұл қорғаныс ұйым дастыру әрекетіне териториялық жүйе негіз болады.Әр ойыншы алңнын белгілі бөлігін қорғауы керек.Ол жерлер кәрзенкеге жақын және орналасуы  ойыншының практикалық мүмкіншілігіне бағыт болады.Қорғанудың бұл жүйесі тек ойыншылардың сөздеріне тиісті орындарында тұрған және өз жерлерінде белсенді түрде әрекет еткенде әсерлі болады жылжымалы қорғанысының ең белсенді және әсерлі түрі.Ол агресивті болады;ойын барысын тездетуді,команданы жиі  қателестіреді,жоғарғы дәрежелі техника,шыдамдылық,жақсы  физикалық дайындық қажет етеді.

Жеке прессинг.Ойыншыларды  Қорғныс астына алу және қорғаныс негізінде болады.Ойыншы өз қорғауын астына алған қарсыластан команда  допы жоғалтысымен барлық жерде бақылайды.Оның негізгі міндетіне қарсыласына  демалуға,әрекет жасауғамүмкіншілік бермеу кіреді.Егер бұл міндетті барлық ойыншылар  орындаса,қарсыластар ұйымдасқан түрде  еш қандай әрекет жасайалмай,қиын жағдайға тап болады.

Ойын техникасының үйрету методикасы.

Ойын техникасы.

Ұйретуді дұрыс ауысудан сонымен қатар тосуды,беруді,лақтыруды,жүргізуді  үйретуден бастау керек.

Ауысу.Ауысуды үйретуге әр тәсілдер.Бірінші тоқтап-тоқтап жүгіру,содан  кейін секіру мен дұрыс үйретіледі.Әр әрекетке уақыт бөлінбеуі керек,бір  тәсіл үйретіліп бола сала екіншісіне көңіл бөлу қажет.

Жүгіру.Жүгірудің табиғи дағдыларды қолдана отырып жүгіру техникасына  алаңдап тоқтауды енгізеді жүгірудегі жаттығуларды,төмендегі тапсырмаларының  орындалулары шешілмейтіндей кезек-кезек  жасу керек:Дағдылы жұгіру,тіке және жылдам жүгіру,бағытты өзгертуге(айқастыра,доғал,бұрылыстар) жылдамдықты үдете жүгіру т.б.Жүгіру жылдамдығына,жүгіріс бастаудағы талпынысқа көп көңіл бөлінуі керек ондай жаттығулар жүйелі түрде жасалуы керек.Алғашқы ойыншылардың барлығы айналып жүгіруі керек.Сонда үйретуші ойыншылардың барлығын бақылап,қателігін түзеп отырады.Барлық жарыс жаттығуларында қолдың ырғақ бойынша қимылдауына көп көңіл бөлуі керек,себеі ол тек жылдам жүгіруге көмектеспейді,доппен жасалатын басқа әрекеттер үшінде маңызды.Мысалы:қолдың ырғақты қимылдауы допты тосу мен берілісте маңызды роль атқарады.

 

Шабуылдау техникасы

 

    Доппен орындалатын әрекеттерді үйретуден бұрын оның серпінді қасиеті мен формасы мен танысып алу керек,себебі сондай техника тәсілдері тез игеріледі.Бұл мақсат үшін доп снаряд ретінде қолданылатын ортақ дамыған жаттығуларды қолдануға болады.

Үлгі жаттығулары:

1)Допты қолдан-қолға ауыстыра  отырып,оған тимей,денені айналдыра  жүру

2)Доп арқада,екі қолда  орындалады.Допты бастан асырып,алға  лақтырып,сонда тосып алу.Егер  допты алдын-артқа лақтырып тосып  алу.Осы жаттығуды бір қолмен  орындау.

3)Еңкейіп,допты қолға  ұстап,аяқтардың арасынан өткізіп  алға қарай лақтырып алдынан  тосып алу.

4)Допты өкшелерінің арасында  қысып ұстап,доппен бірге секіріп,оны  аяқпен жоғарыға лақтырып,тосып  алу.Осы жүйеге сай көптегекн  жаттығулар ойлап табуға болады.

Тосып алу.Допты дұрыс  ұстап қалу,тоқтатуды үйрену үшін келесі жаттығуларды қолдануға болады:

1)Ойыншы қолын сзып  тұрып білезігін доптың үстінде  деп елестету

2)Дәл солай,бірақ отырып,қолды  доптың үстіне қойады.Осы жерден  көтеріп қолға ұстап тік тұрады

3)Алдағыларды қайталап,допты  қолдан түсіреді, ол қайта көтерілгенде  білезікті дұрыс ұстап оны  тосып алады.

Қолдан-қолға беру. Алғаш  болып кеуде тұстан екі қолымен  беу мен иық тұсынан бір  қолмен беру үйретіледі.Басқа тәсілдер киін сол жаттығулар арқылы үйретіледі,тек  әдіске үйрену керек.Техника негізгі  орында тұрып бергенде менгеріледі.Бұл  жерде көңіл тоқтататын жер бастапқы қалып және жұмыс фазасы(қолмен жасалатын  әрекеттердің орындалуы мен аяқтың бір уақытта созылады).Аялдау,жүргізу,бұр-ылысынан кейін жасалатын әрекеттерге  көңіл бөлу керек.Төмендегі жаттығулар мен сап түзуеулеріне осы мақсатта қолданылуы мүмкін.

1)Сапқа тұру.Допты жұп-жұп  болып бір-біріне беру.

2) Допты бір саптан 2-ші  сапқа иректеп кезекпен беру.

3)Дәл солай, тек допты  берген соң оқушы қарсы алдындағының  орнына барып тұрады.

4)Екі сап қарама-қарсы  түрады: доп әр саптан кезекпен  беріледі.

5)Ортаға біреуді қойып,  барлығы дөңгеленіп тұрады.1-ші  доп ортадағы ойыншыға беріледі, ол допты басқаға береді, алдағы  ойыншымен орын ауыстырыды.

6)Екі сапқа түзеледі.1-ші  жүгіріп шығып допты тосады, сөйтіп  оны екіншіге шыққанға береді, ол өзі саптың соңына барып  тұрады.

Допты беруді үйрету кезінде  алаңнан ұшып көтерілген допты ойыншының  тосу кезінде көңіл бөлу керек. Егер қадам ырғағына байланысты қате жасалса, оны келесі жаттығуларды жасау арқылы түзеуге болады:

1)Допты алаңға ұрып, сол  мезетте сол аяқпен алға қадам  жасау керек. Аяқтың жерге тиюі  доптың алаңға тиюі бір мезетте  болуы керек.

2)Дәл солай, тек аялдамай,2-ші  қадам жасау керек.

Лақтыру. Лақтыруда оның далдігі маңызды. Жақсы техникалық дайындықтың басқа ойынша мергендігін  де дамыту керек,себебі лақтырудың дәлдігін көздей білу,нысанаға зейін қою, арақашықтықты  анықтау сияқты факторларға байланысты. Допты тапсыруды үйренгеннен  кейін лақтыруды үйрену жеңіл  болады.Лақтыру үшін қолды дұрыс  созуға,қол мен аяқтың әрекеттерінің  үйлесуіне,дененің түзелуіне көңіл  бөлуі керек.Егер басынан кәрзеңкемен  жаттықса үйренушілер допты кәрзеңкеге салуды ғана,ойлап оны жасау тәсілдеріне,ережелеріне  көңіл бөлмейді.Кәрзеңкемен жаттығу  басталғанда дұрыс көздеуге көңіл  бөлінеді.Үйренушілер техниканы  меңгергенде,дұрыс көздей алғанда  олардың көңілін допты дәл  салуға аудару керек.Олардан кейін  қимылдай жүріп жақыннан салу үйретіледі.Ол кезде тоса сала кәрзеңкеге қарай  көз тастауға көңіл бөлінеді.Төмендегі  жаттығулар:

1)Саптан жүгіріп шығып,допты  кәрзеңкеге салғандай елестетіп  кәрзеңкенің үстіне секіру.

2) Ұйретуші допты ұстап  қолын созып тұрады.Ойыншы жер  келіп допты кәрзеңкеге салады.

3)Дәл алдағыдай,тек үйретуші  допты беріп жатқан кезде тастай  салады.

Орташа және қашықтықьан  лақтыруды басында бір нүктеден бастау керек.Әр жаттыда 5-10 рет қайталау керек.Жаза ретінде лақтыру бөлек  үйретіледі.Бұл әректті ойын ережесі  бойынша орындалу тәртібімен үйрету керек.

1. Айып сызығын баспай бастапқы қалыпта тұрып көздеу.
2. Дәл алдагыдай,тек бастапқы қалыптан бұрын допты алаңға 2-3 рет ұрып алу керек.Бұл үйретушінің жинақтауға,дәл көздеуге дауындауға көмектеседі.
3. Дәл алдағыдай,тек лақтырмай тұрып дем тартып,яғни ішке ауа жинап,оны шыгарып,демалмай тұрғанда лақтырады.

Допты алып жүру.Басында  допты жай ұрып жүріп басқаруды  үйретеді.Алғашқы жаттығулар секіріп  жүрген допты дұрыс жүргізуге  бағытталады.

1.Ойыншы 1-ші орында тұрып  допты жерге ұрып,оны дұрыс  тосуды үйретеді.

2.Допты бір қолмен,екі  қолмен кезек-кезек ұрып үйренеді.Үйренуші  допты дұрыс ұруды үйренген  соң,допты тік және ирелектеп  алып жүруді үйренуге көшеді.

а)Сапқа тұрып белгілі  жерге дейін допты жүгірте  отырып барып келу.

ә)Оң мен сол жақтарда орналасқан кедергілерді айналып өту.

б)Допты тоса сала жүгіру.

в)Секіріп жүріп допты  жүргізу.

Қорғаныс техникасы.

Үйренушілер доп қолдарында болғанда әдістерді орындағылары келеді,ол допты иелену қиын болғандықтан,олар оны қаламайды.Қорғаныс тәсілдері  төмендегідей реттеп үйретіледі:қағып  алу,жұлып алу,лақтырғанда жауып  алу,қағып алып кету,секірудегі күрес.

Қағып алу.Бірінші орында тұрған ойыншының қағып алуға  үйретеді,кейін қимылдағы немесе секіріп жатқан ойыншы қағып алуға  үйретеді.

Жұлып алу.Үйрету дұрыс қағып  алудан басталады.Үйретуші түсіндірген  соң ойыншылар бір-біріне қарап  тұрады.Үйретушінің бұйрығымен қорғаушылар  добы бар ойыншыдан дұрыс қағып  алу керек.Келесіде добы бар ойыншы допты беруге тырысады,қағып алуға  өте қолайлы кезең таңдап,шапшаң қимылдау керек.

Лақтырғанда жауып алу.Лақтыру  кезіндегі жаттығулармен қатар  үйретіледі.Алғашында өте жай  үйретіледі,барлығы елестетіліп  жасалады.

Қағып алып кету.Алғашында  допты қолдан қолға беру кезінде  қағып алып кету,кейін допты жүргізгенде  қағып алып кету үйретіледі.Үйренушінің  басты міндеті қағып алып кетуге қолайлы мезет табу және қате жібермеу болып табылады.

 

Қорғаныс  тактикасы

 

    Команданың қорғану әрекеттері үйренуге қиындау келеді.

Жеке әрекеттер. Қорғанудың сәтті нәтижесі жеке әрекеттердің сәттілігінен байланысты.Әр ойыншының төмендегідей қасиеттері болу керек:әрекет жылдамдығы,іс барысын алдын ала қғыну,әр қашан  қандаыда болса әрекет жасауға дайын  болу,санай білу,бүкіл алаңды көре білу,бір әрекеттен екіншісіне көше білу.

1.Жұппен сапқа тұру.Шабуылшы  бір сызықты қарсы сызыққа  қарай допты жүргізеді,қорғаушы  допты иеленуге тырысады.

2.Жұппен сапқа тұру.Шабуылшы  допсыз бір сызықтан қарсы  сызыққа өтуге тырысады,қорғаушы  жол бермейді.

3.Жұппен сапқа тұру.Шабуылшы  доппен кәрзенкеге бет бұрады.Қорғаушы  кедергі болады.

Топтпса әрекеттесу.Шабуыл үшін қолданылатын барлық әрекеттестіретін жаттығулар қайта қосылу үшін,сақтандыру меңгеру үшін де қолданылады.Ойыншылар  шабуылшыларының да әрекеттеріне қарсы  тұруға тырысады. Жаттығулар үш қтысушы,екі  қорғаушы бір шабуылшы болады.Шабуылшы допты қарсы сызыққа отпекші  болды.Жақындағы қорғаушы оған белсенді түрде қарсылық жасайды,ол екінші қорғаушы оны сақтандырып тұрады.

Командалық әрекеттестік.Басында  байытылған қорғанудың жүйесі үйретіледі.Үйрету жеке қорғанудың жүйесінен басталады,кейін  зоналық,прессинг,зоналық прессинг көп уақыт қыжет етеді,бірінші  жатығулар командаға қорғану  әрекеттерін тез ұйымдастыруды  қорғайтын орындарын тез табабілуді үйрету керек.Егер қорғану кәрзенке маңында болса,команда оз қалқанына  ұайтып келуі керек.Әр ойыншы өз кәрзенкесіне жақындаған қарсыласына тоқтатуға  тырысу керек.Қалай қайта қосу керектігін,сақтандыру керек,т.б айқын түсіндіру керек.

Жеке қорқау. Дайындық кезінде  келесі нәрселерге,кезеңдерге көңіл  бөлу керек.Қорғайтын жеріне уақытында  оралу керек,орнын алу:егер бір  ойыншы басқалардан бұрын келсе,қарсыласымен күресе түсуі керек.Егер жеке күреске  түссе және жеңілсе,оның қатесін  түзеу мүмкіндігі болмайды.

Зоналық қорғау.Басты міндет-ойда болғандай өз жерінде уақытында  жету және орнына тұру.Ойыншыларға  лаңға дұрыс ауысуды және қарсы  әрекетте бклсемділікті үйрету керек  орынды томендегідей жаттығыларда көрсете  аламыз:Алаңда әр кім өз орнын алады.Зонаға қарсы үштен көп ойыншы шабуылдайды.Олар допты бір-біріне беріп отырыды.Зонадағы ойыншыларға допқа қарай орын ауыстыры білу керек.Үлгі жаттығулары:

1)Алаңның бірінші жартысында  кәрсенкеге лақтырусыз дайындық  ойыны жүргізіледі.Үйретушінің бұйрығымен  шабуыл басталу керек.Келесі команда  қайтып келіп белгіленген орынға  тұру керек.

2)Ойын үш команда арасында  өтеді.Екеуі қорғауға тұрады.Үшінші  кәрзенкенін біреуіне шабуылдайды.Егер  олар допты жоғалтса,қарсы команда  қарсыдағы кәрзенкеге шабуылдайды,ол  дрты жоғалтқан команда қорғауға  тұрады.Жаттығу қорғауға бағытталған  уақыттылы орын алуды үйретеді  және белсенді әрекетке дайындалуға  мүмкіндік береді.