Қоғамдағы әлеуметтік топтар және оларды қорғау

   Тақырып 1. Қоғамдағы әлеуметтік топтар және оларды қорғау 

   Жоспар:

   Нарықтың  экономика өту кезеңінде бағаның  қымбаттауы, дағдарыс тереңдеу түсуі, ақша айналымының тұрақсыздығы, кәсіпорындарының  материалдық – техникалық ресурстарымен қамтымасыз етілмеуі өзара есеп айырысудың бұзылу жағдайында өндірілетін өнім көлемнің азаюы халықтық тұрмыс дәрежесін төмендетіп келеді.

   Қоғамдағы, экономика ауыртпашылық халықтық кейбір бөлігінің өзін-өзі қамтамасыз ете алмайтын жағдайға келді. Бағамен еңбекақының арасындағы алшақты, еңбекке жарамсыз топтардың мемлекеттік қаржыландыру мүмкіндігі, күнкөріс деңгейінен төмендігі әлеуметтік қолдау, қорғауды қажет ететін топтарды ерекшелендіріп отыр. 

   Олар:

      Балалармен жасөспірімдер, көп  балалы отбасылары проблемаларын  бір тұтас қарауғы болады, оның  негізгі себебі балалармен жасөспірімдер  кәмелеттік жасқа жеткенге дейін  ата-ана асырауданда болады.

       Біріккен Ұлттар Ұйымының Бас ассамблеясы 1959 ж. ноябрьде қабылданған Бала праволарының деклерециясында былай деп, атап көрсетті. «Баланың мүдделері Заң жүзінде және басқа құралдары арқылы қорғалуы тиіс, бостандық және адамның қадір қасиеттін құрметтеу жағдайында оның дене, ақыл-ой, адамгершілік, рухани және әлеуметтік тұрғыда кінәратсыз әрі ойдағыдай өсіп жетілуіне жәрдесетін мүмкіндіктерін қолайлы жағдай туғызылуы тиіс». Балаларды қорғау заңды түрде, олардың құқықтарын мүлтіксіз орындалуының ол үшін қажеттіліктерінің қамтамасыз етілуінің реттеп отыру мемлекеттік парыз.

         Қазіргі экономикадағы  дағдарыс, отбасыларына ауыртпашылық түсіріп тұр, отбасыларын әлеуметтік қорғау мақсатында 1993 жылдың 24 маусымында ҚР Министірлер Кабинеті №528-ші «Отбасыларына  жәрдем ақы тағайындау және төлеу тәртібі туралы қаулы қабылдады». Онда отбасыларына төленетін төмендегідей жәрдем ақының түрлері қаралған.

   Жәрдем  ақы бағаның өсуіне байланысты өзгермелі /инфлияцияға байланысты индекстеніп  отырады/ және аталған түрлерінің әрқайсысы  басқадай жәрдем ақы түрлерін алатындығына қарамастан төленеді.

   4 ноябрь 1992 жылы ҚР Президенті  «Көп балалы аналарды әлеуметтік  қолдайу шаралары» туралы жарлық  қабылдады. Онда көп балалы  аналарды әлеуметтік қаралған.

   Бұл шаралар тек әлеуметтік – қаржыландыру мақсаттарын ғана көздейді.

   Негізі  бала туған күннен бастап маңызды  құқықтарға ие болады. Бала

   1 жастан 18 жасқа кәмелеттік жасқа  толғанға дейін бала болады. /ООН  құжаттарына сәйкес/. Бала құқықтарының  орындалысына, оның бұзылмауына  ата-ана, қоғам жауапты. 

         Баланың құқығы туралы Конвенцияда оның өмір сүруге, еркін  дамуына, қаналудың, денсаулығына қауіпті  және жан-жақты дамуына кедергі  жасауда қорғалуға құқығы екендігі көрсетілген.

         Конвенция бала тек  қана тәрбие объектісі ретінде ғана қарамай ішкі дүниесі бай жеке адам ретінде қарастырады. Баланың өсіп жетілуі, оқуы күнкөрісін қамтамасыз етілуі Заңды түрде қаралған және қорғалған.

         Жастар – Тарихтың қандай өтпелі кезеңінде болсын жастар заанның талабына сай орны бар  әлеуметтік топ. Олардың жұмыс істеуіне, оқуына, демалуына адам өміріне қажетті жағадайдың барлығы да Заң жобаларында нақты тұжырымдалған.

         ҚР «Мемлекеттік жастар саясаты туралы» Заңы жастардың  дені сау, білімді, рухани дәрежесі биік, мәдениетті, парасатты, еңбекқор, іскер, өз халқының тағдырын білетін, ізгі қажеттерді бойына сіңірген жас азаматтардың әлеуметтік қажеттілігін қорғайды.

         Заңда республика жастарына мемлекет тарапына нақты  түрде рухани, материалдық қолдау көрсете отырып, оларды ірі-ірі өндіріс  салаларының алғы шебіне, мемлекет саясатына тарту, кәсіпкерлікке баулу сияқты шаралар көзделген. Жастардың, жас отбасыларын әлеуметтік қорғау көзделген төмендегідей түрлері бар:

   Жергілікті  жерлерде жастар ісімен шұғылданатын камитеттерді құру және оларды қаржыландыруда жастардың мүддесін қорғайды.

   Мүгедектер: Дене немесе ақыл-ой кемістігінің болуы салдарынан тіршлік етуінің шектелуіне байланысты әлеуметтік көмекпен қорғауды қажет ететін адамдар мүгедек болып табылады.

   Адамды  мүгедек деп, аталуда арнайы мемлекеттік  дәрігерлік  сарапшылар комиссиясының  қортындысымен куәлендірілген жағдайда ғана мүгедек болып табылады.

   ҚР 1991 жылы 21 июньде «Қазақ ССР-інде мүгедектердің  әлеуметтік қорғалуы туралы» Заң  қабылданған болатын.

   Заң мүгедектердің мүддесін қорғайды, олардың  өмірлерінің барлық жақтарын қамтыды, заң 49 баптан тұрады.

   Мәселен: Заңның – 1 бабы «Мүгедек» ұғыиының анықтамасынд тұжырымдалған .

                   Заңның – 2 бабы «Мүгедектің  праволық жағдайының негіздері,  онда» Мүгедектерді кемсітуге  тиым салынатындығы, ондай жағдай  болса ол адамдардың қудаланатындығы  айтылған.

                   Заңның – 3 бабы «Мүгедектердің әлеуметтік қорғалуы.»

                   Заңның – 20 бабы «Мүгедектердің  білім алуы және кәсіптік даярлықтан  өтуі үшін жағдай жасауды қамтамасыз  ету» 

                   Заңның – 21 бабы Мүгедек балаларды  мектепке дейін тәрбиелеу.

                   Заңның – 23 бабы Мүгедек балаларды  үйде  тәрбиелеу мен оқыту,  мүгедек балаларды жалпы немесе  мектепке дейінгі арнаулы мекемелер  мен оқу орындарында тәрбиелеуді  және оқытуды жүзеге асыруға  мүмкіндік болмаған ретте олар ата-аналардың тілегі мен мүмкіндігін ескере отырып үйде тәрбиеленіп, оқытылады. Ата-аналардың біреуіне шарт бойынша баланы бағып күту құнымен қаржы төленеді.

                   Заңның – 29 бабы Мүгедектердің  еңбек ету провасын іске асыруы.

                  Заңның – 32 бабы 1-2 топтағы мүгедектер  үшін жұмыс уақытының ұзақтығын  қысқарту және қосымша демалыс.

                  Заңның – 35 бабы - Әлеуметтік көмектің  түрлері:

   Кәрі  және кәрі жалғыз қалған адамдар:

         Кәрі және кәрі жалғыз қалған адамдар өзін-өзі қамтамасыз ете алмайды. Бұл топтағы адамдардың мүддесін  қорғайтын «Қазақ ССР-індегі азаматтарды пенсиямен қамсыздандыру  туралы» Заңы.

         Заң Республикада тұратын еңбекке жарамсыз адамдардың бәріне мемлекеттік /еңбек/ және әлеуметтік пенсия беру арқылы олардың материалдық қамсыздандыру правосына кепілдік береді. Еркектер – 63 жасқа толғанда –жұмыс стажы 25 жыл; әйелдер – 58 жасқа толғанда – жұмыс стажы -  20 жыл бар болғанда пенсия алуға правосы бар. 80 жастан асқан қарияларға зейнетақының 80 проценті көлемінде үстеме ақы төленеді.

         Егер қария жалғызілікті деп, танылса, тіршілікке қарайласатын балалары болмаса, әлеуметтік күтушілер  белгінеді.

         Кәрі және кәрі жалғызіліктіадамдарды әлеуметтік қорғаудың Заңды мүдделері осындай.

   Жаңадан қоныстанушылар:

         Соңғы жылдар елдегі саяси - әлеуметтік жағдайларға байланысты, көшіп келешілер, босқындарды әлеуметтік қорғау мәселесі туындады.

         Шетелдерден ата-жұртқа көшіп келе жатқан қандастарымыздың, басқа да қолайсыз жағдайдан зардап шегіп қоныстанушылардың отбасылардың  әлеуметтік қорғау мақсатында «Көшіп келу туралы» заң қабылдады. Заң көшіпкелушілердің барлығын әлеуметтік жағынан қорғауды көздейді.

         Жаңадан қоныстанушылар біздің республикадағы тұрғындар қолданылатын әлеуметтік қорғау шараларын толық  пайдаланатын болады, оларға жаңадан қоныстанушылар деп, ешқандай шектеулер болмайды. 
 

   Ішкі  істер органдарында мерзімді уақыттарын өтеп, босағандар –  бұл топ ерекше қамқорлықты қажет етеді. Ішкі істер органдарынан босағандар азаматтарға жас ерекшеліктеріне байланысты қорғау көрсетіледі. Егер жасы зейнет жасындағы азаматтар болса, зейнет ақы тағайындауға, жеке бастыларын жалғы басты қарияларды интернаттарға орналыстаруға көмек көрсетіледі.

         Еңбек жабындағы  азаматтармен, еңбекке орналастыру  органдары айналып, қамқорлыққа алады, жәрдем көрсетеді.

         Жұмыссыздар –  экономикадағы тұрақсыздық, қалыптасқан  байланыстардың үзілуі, біздің елімізде әлеуметтік топ жұмыссыз тобының  туына себепкер болып отыр. Осы  уақыт талабы сай тұңғыш рет республикадағы 1991 жылы июль айында «Тұрғындарды жұмыспен қамтамасыз ету» туралы заң қабылданды. Заң «жұмыссыз» деп танылған азаматтарға жәрдем ақы төлеу, тұрмыс жағдайына, кәсіби сай жұмысқа орналастыру қамқорлық жасауды көздейді.

         Егер мамандығы  аймақтағы жұмыс орнына сәйкес келмеген жағдайда, қайта дайырлау арқылы мамандығын игеруі мемлекеттік қаржыландыру арқылы жүргізу қаралған.

         Біздің әлеуметтік ортадағы, осы топтарды барлығыда  ерекше қамқорлықты, арнайы жұмыс жүргізуді  қажет етеді.

         әлеуметтік қорғау органдарының басты назарында болып, мелекеттік деңйдегі жүйелердің зерттеп, шұғылданатын мәселелердің аумағын кеңейте түсті. 
 

   Ұсынылған әдебиеттер 

   1. Агафонов А.Н., Менлибаев К.Н. и  др. Основы теории социальной работы. Караганда. 2002.

   2. Бочарова В.Г. Профессиональная социальная работа: личностно-ориентированный подход. – М., 1999.

   4. Гуслякова Л.Г., Холостова Е.И.  Основы теории социальной работы. – М., 1997.