Әлеуметтік жұмыста адамдармен қарым қатынас жасаудың ерекшеліктері

              Әлеуметтік жұмыста адамдармен қарым қатынас жасаудың ерекшеліктері.

Әлеуметтік  жұмыста көбінде әр қызметкер  әр жағдайды әртүрлі қабылдап, әр қалай шешеді. Әлеуметтік қызметкер бірнеше жоғары оқу орнынан, одан кейін практикада әлеуметтік қызметкерөз жұмысының мәдениетін, әр жағдайының бір-бірімен байланысын түсіне бастайды. Өмір жолында әр түрлі манералар, мәдениет және субмәдениет іс-әрекеттері пайда бола бастайды. Әлеуметтік девиация ол – мәдениет нормаларынан алшақ, болу сияқты мәдениетті және субмәдениетті турлері “кері”, “күтпеген”, “теріс қылықтар” сияқты әлеуметтік мәселелерді туғызады. Американ әлеуметтанушысы Р. Мартона осы салада еңбек еткен. Мемлекеттік қоғамдық өмірді қалыпты түрге келтіру идеясын ең алғаш Германияда 1980 жылы Бисмарк ұсынды. Осы бағдарлама Британияда 1911 жылы ұлттық аурулар мен жұмыссыздық пен күресу үшін Ялайдан Джордж ұсынымен қалыптасты. Америкада бүкіл мемлекеттің жағдайын төмен отбасынан шыққан балалардың мәдениет декриватиясымен күресуге бағытталды. АҚШ-та халық жағдайын жақсарту көптеген әдістер, бағдарламалар арқылы жүзеге асырылды. Мемлекет атынан халыққа көп қаржы бөлінген. Орталық және Шығыс Европаның мемлекетінде әлеуметтік өзгерістердің екінші кезеңінен өтіп келеді. Бұл жүйедегі мемлекеттерде әлеуметтік саясат әр жақты компоненттерден тұрады. Барлық елдерде әлеуметтік жағдайды жақсарту әлі толығымен шешілген жоқ.

Лоуренс Мид 1980 жылы жағдайы төмен отбасылардың жұмыс табу қиындықтары мен білім  алуына назар аударады, яғни адам тұрмысы  ХІХ ғасырда оның жеке әрекетіне  байланысты деп есептеледі. 1988 жылы жанұяларды қорғау заңы құрылды. Соңғы  кезде Европа мен Американың модельдері жақын болып келеді. Олардың қолданылатын әдістері бірдей болды.

Әлеуметтік  жұмыстың ең негізгі термині ол – empowerment. Бұл терминнің мағынасы “ол  өз күшіңді, жұмысқа қабілетіңді  күшейту клиенттің өмір ресурстарын, онымен пікір алмасу, оған көп көңіл  бөлу, клиентке мәселесін өзі шешуге үйрету”. Екінші бір анықтамасы: ол әлеуметтік жұмыс ол адамдар мен  әлеуметтік қоғам арасындағы байланысты және сол әлеуметтік қоғамдағы адамдардың өмірдегі орындайтын істерінің адамға әсері, стресс жағдайынан шыға алуын, алға қарай ұмтылу мен биік бағалануларымен  байланысты (Пинкус А., Минахин А., 1993). Кәсіптік көмек көрсетілгенде әлеуметтік қызметкер жеке өміріне араласады. Бұл процесс интервенция деп  аталады. Интервенция - ол топтың не бір  ұлттың әлеуметтік көпшілігіне әлеуметтік процесс кезінде араласады да оның мінезінеөзіне сәйке әлеуметтік мақсаттарға жеткізеді. Қазіргі  кезде интервенция әлеуметтік саясатта және әлеуметтік жұмыста клиентті әлеуметтік өзгерту факторына айналуда. Әлеуметтік жұмыстың әлеуметтік теориясы әлеуметтік қызметкер істеген істі түсіндіріп, анықтап, бағалап береді. Әлеуметтік қызметтік кәсіптік мақсаты –  ол көмек сұрағандарға көмек көрсету. Және де әлеуметтік жұмыс әр клиентке яғни, әр түрлі жағдаймен келген адамға әр түрліформада, әр түрлі әдістерді  қолданады. Әр әлеуметтік қызметкер  өз кәсібіне әр түрлі қарайды, кейбіреулер  өз мамандығын әр түрлі бағалайды  ол үлкен бағыт, қанағаттанушылық сезімі, ұнамау стресс ретінде, ал кейбір адамдар  бұл бағалаудың әр қайсысын талдап айтады. Бұл тапсырманы шешу үшін әр әлеуметтік қызметкерде өз мамандығына  деген әлеуметтік мәдениет болу керек  және де оған әлеуметтік жұмыс білімі қажет. Әр әлеуметтік қызметтің кәсіби этикасы ол оның әлеуметтік жұмыс  туралы білімі, тәжірибесі және әдістері т.б. кәсіптік қажетті құндылықтары.

Әлеуметтік  қызметтің әр түрлі анықтамалыры бар. Біреуінде негізгі орынды алатын объект-әлеуметтік жұмыс клиенті  болса, келесісінде оның жұмыс істеу  әдісіне назар аударылады, енді біреулерде әлеуметтік қызметкер функцияларына  негізгі орын беріледі. Бұл дефиницалар  уақыт өтуіне байланысты өзгеріп, теориялық  көзқарастар, әлеуметтік саяси және мәдени комплекстерге байланысты бола алады.

Бірақта қандай жағдайда болмасын, әлеуметтік қызметкер өзінің істеген ісінің аралықтық, уақыттық болсын, оның жұмысын бақылайтынын анықтауды қажет етеді. Бұл анықтамалар өзіне әлеуметтік қызметкерге қатысты бағалы белгілерді, бағалы ұстанымдарды, әлеуметтік жұмыс теорияларын (мысалы: әлеуметтік экологиялық теория), әлеуметтік жұмыс рөлі туралы әлеуметтік теориялар немесе оның басқа мамандықтармен байланысын кіргізеді.

Сондай  анықтаманың біреуі: әлеуметтік жұмыс  – бұл мүгедектерге, олардың әлеуметтік мүмкіндіктерін арттыру немесе қалпына  келтіру топтары мен қоғамында  кәсіптік немесе олар үшін оптималды  әлеуметтік жағдайлар жасау. Бұл  адамдардың жағдайын жақсартатын әлеуметтік жұмыс. Әлеуметтік жұмыс адамдарға  қызмет ету ұйымы болып және көмек  керектерге көмектесумен түсіндіріледі  де, әлеуметтік қызметкердің негізгі  мақсаты адамдар арасында, жанұя, топ және т.б. әлеуметтік институттар  арасындағы көмек көрсетуші болып  табылады. В.Н. Ярская анықтамасы бойынша  әлеуметтік жұмыс тұлғаның, жанұяның, ұлттың, бүкіл бір-бірімен байланысты қоғамның дамуы, әлеуметтік әділдік өмірде орындалуда. Бұл гуманистік сәйкестік бойынша әлеуметтік мәселенің шешілуі жеке адамның, ол тек жеке адамға ғана емес социумға да оның көмегімен қолдануына байланысты, яғни, тек жеке тұлға ғана әлеуметтік нормалар мен талаптарға, қоғам мәдениетіне үйренбейді. Әлеуметтік жұмыс басқа да формаларға сәйкес келеді.

Әлеуметтік жұмыстың ең негізгі  термині ол – empowerment. Бұл терминнің  мағынасы “ол өз күшіңді, жұмысқа  қабілетіңді күшейту клиенттің  өмір ресурстарын, онымен пікір алмасу, оған көп көңіл бөлу, клиентке мәселесін  өзі шешуге үйрету”. Екінші бір анықтамасы: ол әлеуметтік жұмыс ол адамдар мен  әлеуметтік қоғам арасындағы байланысты және сол әлеуметтік қоғамдағы адамдардың өмірдегі орындайтын істерінің адамға әсері, стресс жағдайынан шыға алуын, алға қарай ұмтылу мен биік бағалануларымен  байланысты (Пинкус А., Минахин А., 1993). Кәсіптік көмек көрсетілгенде әлеуметтік қызметкер жеке өміріне араласады. Бұл процесс интервенция деп  аталады. Интервенция - ол топтың не бір  ұлттың әлеуметтік көпшілігіне әлеуметтік процесс кезінде араласады да оның мінезінеөзіне сәйке әлеуметтік мақсаттарға жеткізеді. Қазіргі  кезде интервенция әлеуметтік саясатта және әлеуметтік жұмыста клиентті әлеуметтік өзгерту факторына айналуда. Әлеуметтік жұмыстың әлеуметтік теориясы әлеуметтік қызметкер істеген істі түсіндіріп, анықтап, бағалап береді. Әлеуметтік қызметтік кәсіптік мақсаты –  ол көмек сұрағандарға көмек көрсету. Және де әлеуметтік жұмыс әр клиентке яғни, әр түрлі жағдаймен келген адамға әр түрліформада, әр түрлі әдістерді  қолданады. Әр әлеуметтік қызметкер  өз кәсібіне әр түрлі қарайды, кейбіреулер  өз мамандығын әр түрлі бағалайды  ол үлкен бағыт, қанағаттанушылық сезімі, ұнамау стресс ретінде, ол кейбір адамдар  бұл бағалаудың әр қайсысын талдап айтады. Бұл тапсырманы шешу үшін әр әлеуметтік қызметкерде өз мамандығына  деген әлеуметтік мәдениет болу керек  және де оған әлеуметтік жұмыс білімі қажет. Әр әлеуметтік қызметтің кәсіби этикасы ол оның әлеуметтік жұмыс  туралы білімі, тәжірибесі және әдістері т.б. кәсіптік қажетті құндылықтары.

    1991 жылы мұндай мамандық көмек  көрсету мамандығы ретінде қалыптасты (helping professions). Әлеуметтік қызметкер  шешетін мәселелер олар  яғни, отбасы мәселесі, топ, қоғам мәселелері. Әлеуметтік қызметкердің әр ісі  этиканы талап етеді. Ол яғни  зиян тигізіп алма, бұзып алма. Этика термині гректің сөзі etnos – дәстүр, мінез\құлық деген түсінік.

Әлеуметтік қызметтің әр түрлі  анықтамалыры бар. Біреуінде негізгі  орынды алатын объект-әлеуметтік жұмыс  клиенті болса, келесісінде оның жұмыс істеу әдісіне назар  аударылады, енді біреулерде әлеуметтік қызметкер функцияларына негізгі  орын беріледі. Бұл дефиницалар уақыт  өтуіне байланысты өзгеріп, теориялық  көзқарастар, әлеуметтік саяси және мәдени комплекстерге байланысты бола алады.

Бірақ қандай жағдайда болмасын, әлеуметтік қызметкер өзінің істеген ісінің аралықтық, уақыттық болсын, оның жұмысын бақылайтынын анықтауы қажет етеді. Бұл анықтамалар өзіне әлеуметтік қызметкерге қатысты бағалы белгілерді, бағалы ұстанымдарды, әлеуметтік жұмыс теорияларын (мысалы: әлеуметтік экологиялық теория), әлеуметтік жұмыс рөлі туралы әлеуметтік теориялар немесе оның басқа мамандықтармен байланысын кіргізеді.

Сондай анықтаманың біреуі: әлеуметтік жұмыс – бұл мүгедектерге, олардың  әлеуметтік мүмкіндіктерін арттыру  немесе қалпына келтіру топтары  мен қоғамында кәсіптік немесе олар үшін оптималды әлеуметтік жағдайлар  жасау. Бұл адамдардың жағдайын жақсартатын  әлеуметтік жұмыс. Әлеуметтік жұмыс  адамдарға қызмет ету ұйымы болып  және көмек керектерге көмектесумен түсіндіріледі де, әлеуметтік қызметкердің негізгі мақсаты адамдар арасында, жанұя, топ және т.б. әлеуметтік институттар  арасындағы көмек көрсетуші болып  табылады. В.Н. Ярская анықтамасы бойынша  әлеуметтік жұмыс тұлғаның, жанұяның, ұлттық, бүкіл бір-бірімен байланысты қоғамның дамуы, әлеуметтік әділдік  өмірде орындалуда. Бұл гуманистік сәйкестік бойынша әлеуметтік мәселенің  шешілуі жеке адамның, ол тек жеке адамға ғана емес социумға да оның көмегімен  қолдануына байланысты, яғни, тек жеке тұлға ғана әлеуметтікнормалар мен  талаптарға, қоғам мәдениетіне үйренбейді. Әлеуметтік жұмыс басқа да формаларға сәйкес келеді.

  Саясат адам үшін жай ғана емес, оның маңызды мәселелерін шешетін, мұқтажын қанағаттандыратын құрал ретінде маңызды. Соыған байланысты саясаттың маңызды бөлігі әлеуметтік саясат болуы тиіс, ондағы бүкіл саяси қызметтің қоғамдық мәні қамтылады, оның нәтижесі бойынша қоғамдағы барлық басқару жүйесінің тиімділігі туралы айтуға болады. Бүгініг күндері әлеуметтік сала мен әлеуметтік саясаттың артықшылығы өсуде. Бұл туралы саяси спектрдің әртүрлі бөлігінде орналастырылған партияның әлеуметтік бағдарламасының деректерінде айтылады. Барлық бағдарламалар сайлаушылардың көпшілігінің көзқарасын көрсетуге міндетті, олар үшін әлеуметтік жоспар, әлеуметтік көмек, қорғау бірінші орында тұрады.

Азаматтардың көңіл-күйін сипаттайтын  маңызды көрсеткіш олардың өмірге қанағаттануы немесе қанағаттанбауы болып  есептеледі. Жалпы бағалауға адамның  өз өмір жағдайына -  әртүрлі табысына, жұмысына, бос уақытына, жақындары  мен қарым-қатынасына және т.б. қаншалықты қанағаттанатындығы әсер етеді.

Елдегі қазіргі заман жағдайының шарттарында әлеуметтік саясат мәселесінің  екі бағытын бөліп қарау қажет. Біріншісі – ол халықтың  әлеуметтік қорғалмаған жігінің күнкөрісін қамтамасыз ету жөніндегі шаралар. Екіншісі - әлеуметтік ортаның түрін  өзгерту стратегиялық мәселелері, әлеуметтік мемлекетті құру жолдары.

Жалпы әлеуметтік саясат саласындағы  шешімдер экономикалық көрсеткіштерге байланысты вариациялық сипатта  болуы керек. Экономикалық көрсеткіштер мен әлеуметтік кепілдемеге қатысты  дәреже арасындағы байланысты белгілеу қажет.