Беларуская мова-дзяржауная мова Вялiкага княства Лiтоускага

       Беларуская мова-дзяржауная мова Вялiкага княства Лiтоускага

  Кожная мова можа ужывацца у розных сферах жыцця грамадства. Гэтыя сферы найперш падзяляюцца на дзве буйныя часткi-афiцыйную i побытовую. Афiцыйнай ( ад лац.officialis звязаны зурадам, з пасадай) называюць мову, на якой працуюць дзяржауныя i адмiнiстрацыйна-гаспадарчыя органы, грамадскiя арганiзацыi, установы навукi, культуры, службы быту, гандлю. На афiцыйнай мове вядзецца навучэнне i выхаванне у сiстэме адукацыi. Калi ж статус афiцыйнай мовы замацоуваецца i адлюстоуваецца у спецыяльных заканадаучых актах, яна становiцца мовай дзяржаунай. Дзяржаунасць мовы- гэта юрыдычна замацаваны i рэглэментаваны яе выкарыстання ва усiх або у пераважнай большасцi разгалiнаванняу афiцыйнай сферы грамадскiх зносiн.  Што ж датычыцца прыватных моуных узаемадачыненняу людзей, а у пэунай ступенi выбару iмi мовы зносiн з дзяржаунымi органамi i установамi, з рознымi грамадскiмi арганiзацыямi, то гэта было, есць i застаецца асабiстай справай грамадзян. Такiм чынам, паняцце " дзяржауная мова " звязана з мэтанакiраванай, усвядомленай моунай палiтыкай дзяржавы, з распрацоукай юрыдычна-прававых нормау у галiне моуных зносiн , а паняцце "афiцыйная мова"- з практыкай, з традыцыямi выкарыстання моу у пэуным грамадстве i з рэальным размеркаваннем памiж iмi асобых сацыяльных функцый. Наданне пэнай мове статуса дзяржаунай - акт выключнай нацыянальна-гiстарычнай i нацыянальна - культурнай значнасцi. Яго прыняцце або непрыняцце, сам ягоны арактар зауседы вызначаюцца канкрэтнымi абставiнамi жыцця грамадства, асаблiвасцямi яго гiсторыi, суадносiнамi памiж мона - i полiнацыянальнасцю, станамi i узроунем культуры, эканомiкi, палiтыкi. Варта адзначыць, што афiцыйная мова не абавязкова набывае статус дзяржаунай, але дзяржауная мова не можа не прайсцi этапу афiцыйнага ужывання.

   Дзяржауны статус мовы грунтуецца на арганiзацыйных, кадравых, матэрыальна-тэхнiчных, культурна-асветных i iншых дзяржауных мерах, прадугледжвае сiстэму прававой аховы мовы на тэрыторыi адпаведнага дзяржаунага утварэння, а так сама забяспечвае яе iснаванне i развiцце у асяродках суайчыннiкау за яго межамi. Наданне мовы дзяржаунага статуса-усвядомлены сацыяльна-палiтычны акт, скiраваны свей канчатковай мерай на захаванне i развiцце сваей нацыянальнай мовы , на зберажэнне яе ад занападу i забыцця. Сусветная цывiлiзацыя не ведае выпадкау занядбання дзяржауных моу пры захаваннi дзяржавы, затое гiсторыя сведчыць, што мовы знiкаюць, калi выходзяць з ужыдкау у грамадскiх сферах жыцця. Патрэба у дзяржауным моуным рэгуляваннi узнiкае пераважна тады, калi у мовы народа, якi дау найменне дзяржунаму утварэнню, есць моваканкурэнт. Менавiта таму заканадауства некаторых монанацыянальных краiнах не надае мове карэннага насельнiцтва дзяржаунага статуса.

   З часу, калi на беларускiх землях узнiклi дзяржауныя утварэннi-княствы Польскае i Тураускае, Наваградскае i Вялiкае княства Лiтоускае,- мова тутэйшай людской супольнасцi мела шырокi ужытак у асяроддзi уладароу i вайскоуцау, рамеснiкау i гандляроу, паляунiчых i хлебаробау, вернiкау i святароу, манахау-кнiжнiкау i шкаляроу... Калi дзiця садзiлася за кнiгi, рукапiсныя або пазней выдадзеныя Ф. Скарынаю або С.Будным, калi яно слухала матчыны песнi i старажытныя казкi, калi летапiсец выводзiу лiтары на пергамене, калi ваяр-абаронца прыспешвау на поклiч Пагонi баявога каня, а ратай выходзiу у поле- усе супольна рабiлi адну справу: служылi радзiме, бацькаушчыне, i зауседы на вуснах народа-творцы гучала мова родная, матчына, беларуская- у высокiм сэнсе дзяржауная.

   З цягам часу у Вялiкiм княстве Лiтоускiм , акрамя афiцыйнай ( з 1588 г. дзяржаунай ) старабеларускай, у грамадскiм ужыдку сталi пашырацца лацiнская, польская i iншыя мовы. Узнiкла патрэба у дзяржауным рэгуляваннi моуных працэссау. I тады у выдатным помнiку эпохi Адраджэння-Статуце Вялiкага княства Лiтоускага (рэд.1566 i 1588 гг.)- старабеларуская мова была абвешчана, гаворачы па-сучаснаму, дзяржаунай, найперш мовай законау i справаводства: "А писар земский маеть по-руску ( г. зн. па-старабеларуску.-Я. Ц. ) литарами и словы рускими вси листы, выписы и позвы писати, а не иншым езыком и словы" ( Статус Вялiкага княства Лiтоускага 1588.). Аднак з 1697 г. старабеларуская мова перастала быць афiцыйнай, была выключана з ужыдку у справаводстве рашэннем кiруючых колау Рэчы Паспалiтай- дзяржавы, у якую на федэратыунай аснове уваходзiла тады Вялiкае княства Лiтоускае. Пазней ( у 1867 г.) i царскiм урадам беларускае друкаванае слова было забаронена, як i наогул ужыванне беларускай мовы у школах, установах культуры i iнш., што тлумачылася iмкненнем пазбавiць беларускi народ не толькi самастойнага дзяржаунага, але i нацыянальна-культурнага жыцця,а значыць i будучынi.

   Такiм чынам, занядбанне беларускай мовы, якое пачалося з паступовага i няухiльнага абмежавання яе грамадскiх функцый у 17-19 i пачатку 20 стагоддзя, суправаджалася частковай, а пазней поунай стратай беларускiмi землямi дзяржаунусцi.

   Народ жа на роднай мове гаварыу, спявау песнi, складау казкi, мудрыя загадкi, дасцiпныя прыказкi - тварыу вялiкую вусную лiтаратуру, у якой роднае слова ззяла усiмi колерамi вяселкi, выказвала думы, жадннi, пачуццi чалавекапрацы, адлюстроувала встры розум народа, яго багаты духоуны свет, прыгажосць душы, шматвяковы жыццевы вопыт.

   На працягу 19 ст. на беларускай мове выдавалicя нелегальна або для абмежаванага ужыдку кнiгi, перыядычна выданнi, а пасля рэвалюцыi 1905-1907 беларускiя асветнiкi i майстры прыгожага пiсьменства сталi займацца выдавецкай жзейнасцю- i гэта садзейнiчала захаванню беларускага слова i фармiраванню беларускай лiтаратурнай мовы.

   Гонар i абавязак усiх- шанцаваць i любiць мову свайго народа, садзейнiчаць яе развiццю i росквiту, а так-сама паважлiва ставiцца да моу iншых народау. Выхаванню гэтых высакародных грамадзянскiх якасцей чалавека, асобы i служыць прыняты у 1990 г. закон, якi ндау беларускай мове у Рэспублiцы Беларусь статус дзяржаунай. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

   Мiнiстэрсва спорту i турызму Рэспублiкi Беларусь

Установа адукацыi  Беларускi дзяржауны унiверсiтэт фiзiчнай культуры 
 

   Кафедра беларускай i рускай моу

   Рэферат

   Беларуская мова-дзяржауная мова Вялiкага княства Лiтоускага 
 
 
 
 
 

   студэнта СПФСГiА

   групы 125

   з. ф. н.

   Чыстап яна Дзмiтрыя Федаравiча 
 
 
 
 
 
 
 

   Мiнск 2011

   Лiтаратура:

   1)Дзяржауная мова, Энц. даведнiк. Беларуская энцыклапедыя . Мн.,2001.- С.181-182;

   2)Шуба П.П., дзеяслоу у беларускай мове. Мн., 1968; Яго ж, Сучачная беларуская мова: Марфалогiя. Марфаналогiя. Мн 1987;

   3)Булыка А.М., Жукоускi А.I., Крамкщ I.I. Гiстарычная марфалогiя беларускай мовы. Мн,1979;

   4)Жураускi A.I. Мова беларускай пiсменнасцi.XIV - XVIIIстст. Мн., 1988. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

   Мiнiстэрсва спорту i турызму Рэспублiкi Беларусь

Установа адукацыi  Беларускi дзяржауны унiверсiтэт фiзiчнай культуры 
 

   Кафедра беларускай i рускай моу

   Рэферат

   Жыцце i творчасць Васiля Цяпiнскага 
 
 
 
 
 
 

   студэнта СПФСГiА

   групы 125

   з. ф. н.

   Машауца Рамана 
 
 
 
 
 
 
 

   Мiнск 2011