Ядролық қарудан бас тартудағы Қазақстанның бастамалары

2010 жылы Ядролық қаруды  таратпау жөніндегі шартқа қатысушы  мемлекеттердің Шолу конференциясында  бірауыздан «Қорытынды құжатты», соның ішінде оның «ядролық  қарусыздану, таратпау және атом  энергиясын бейбіт мақсатта қолдану  бойынша Іс-әрекеттер жоспарын»  қабылдауды қуаттай отырып, ядролық  қарусыз әлемге қол жеткізу  мақсатын алға тартудың тиімді  және пайдалы тәсілі ретінде  қарусыздану мен таратпау саласындағы  білімнің маңыздылығын мойындады.

Ядролық қарусыз  әлем жөніндегі декларация - 2011 жылы 12 қазанда ҚР-ның Елордасы - Астана қаласында қабылданды. Бұдан бұрын Елбасы Н.Назарбаевтың бастамасымен БҰҰ шеңберінде белгіленген ядролық сынақтарға қарсы іс-қимылдың халықаралық күніне арналған шаралар аясында Астана мен Семей қалаларында ядросыз әлем құру мәселесіне арналған екі күндік халықаралық форум өтті. 2011 жылы 12 қазанда Астанадағы Тәуелсіздік сарайында өткен «Ядросыз элем үшін» атты форумға БҰҰ, МАГАТЭ, ЕҚЫҰ, ЯСЖТКҰ, ШЫҰ, АӨСШК, ЮНЕСКО, ЕурАзЭҚ сияқты халықаралық және аймақтық ұйым басшылары, өкілдері, АҚШ, Жапония, Норвегия, Бельгия, ¥лыбритания, Франция, РФ, Словакия, Швейцария, Пәкстан, Ирак, Түркия, Корея, Моңғолия, Вьетнам, т.б. елдер парламенттерінің депутаттары, мемлекет және қоғам қайраткерлері катысты. Қазақстаннан Президент әкімшілігінің жауапты қызметкерлері, Үкімет мүшелері, депутаттар, қоғам қайраткерлері, саясаткерлер, журналисттер болды. Қазақстан Президенті форумда ядросыз әлем жөнінде сөз сөйледі. Сөзінің соңында Нұрсұлтан Назарбаев осы жүзжылдықта біздің планетамыздың ядролық өзін өзі жою қатерінен толықтай арылатынына сенетінін білдірді. Залға жиналған төрткүл дүниедегі өзінің барлық ниеттестері мен пікірлестеріне осы бағытта жемісті еңбек тіледі. Президент сөзінен кейін баяндама жасағандар: БҰҰ Бас хатшысы Пан Ги Мунның «Ядролық әлем үшін» халықаралық форумына қатысушыларға Жолдауында, АҚШ Президенті Б.Обаманың «Ядролық әлем үшін» атты Астана форумына қатысушыларға Жолдауын оқып берген АҚШ Энергетика министрінің бірінші орынбасары Д.Понеман, МАГАТЭ-нің Бас директоры Ю. Амона, Ядролық сынақтарға жаппай тыйым салу туралы шарт ұйымының (ЯСЖТШҰ) Атқарушы хатшысы Тибор Тот, АҚШ Конгресінің мүшесі Э.Фалеомаваеға, Германияныц экс-канцлері Г.Д. Геншер Елбасына, сондай-ақ форумға қатысушыларға құттықтау жедел- хатында, негізгі баяндамалардан кейін ядролық қарудан ада - бейбітшілікке қол жеткізу тақырыбындағы сессияда ТМД Атқару комитеті төрағасының бірінші орынбасары В. Гаркун, Ұлыбритания Парламенті Лордтар палатасының мүшесі Л. Уэйверли, Ресей саяси зертгеулер орталығының президенті В. Орлов, жаһандық қауіпсіздік институтының Президенті Д. Гранофф (АҚШ), АҚШ-тағы Канзас штатының губернаторы С.Браунбек, ЯҚТЖШ-ның атқарушы хатшысы Т.Тот, АҚШ мемлекеттік хатшысының көмекшісі Р.Готтемеллер, Норвегия Парламентінің депутаты М. Хоглунд, Жапония Парламентінің депутаты Х. Каваути, Жапония Парламентінің тағы бір депутаты Н. Такэмотон, ГФР Үкіметінің қарусыздану мәселелері жөніндегі өкілі К. Айххорн, Франция Сенатының мүшесі Амери де Монтескью, Ипр (Бельгия) қаласы мэрінің орынбасары Ян Брейн, АҚШ өкілі Пол Уокер, Таратпау проблемаларын талдау жөніндегі орталықтың директоры Уильям С.Поттер, БҰҰ-ның Орталық Азия бойынша өңірлік орталығының жетекшісі М. Енча, АӨСШК-нің атқарушы директоры Ч.Алдемир, АҚШ-тың Қазақстандағы бұрынғы елшісі Уильям Х. Кортни, БҰҰ-ның каруды таратпау және карусыздану жөніндегі орталықтың экс-директоры Ц. Исигури, Жапония халықаралық қатынастар институтындагғ орталық директоры Но-буясу Абэ және сессияға қатысушы модераторлар С. Лодгард, Т. Тот және О. Поттер Астана декларациясы жобасымен танысып, құжатты бірауыздан қабылдады [10].

2012 жылдың 29 тамызында Астанада  «Ядролық сынаққа тыйым салудан  – ядролық қарусыз әлемге»  атты халықаралық конференциясы  болып өтті.

Конференцияға 52 мемлекет пен 7 халықаралық  ұйымның делегациялары қатысты. Кездесудің соңында қатысушылардың Қазақстан президентінің ядролық  қаруды таратпау және ядролық қарусыздану  саласындағы бастамаларын қолдаған үндеуін қабылдады.

Халықаралық конференция – ядролық  қарусыз әлем жөніндегі Астана декларациясын  жүзеге асырудың бір бөлігі. Сондай-ақ, ол Семей ядролық полигонының  жабылуына 21 жыл толғанына және БҰҰ-ның  жариялауымен 29 тамызда атап өтілетін халықаралық ядролық сынақтарға қарсы іс-қимыл күніне орайластырылған [11].

Жоғарыда айтылып кеткен Қазақстанның бастамаларының ішінде ядролық  қарудан ерікті бас тарту мен  Семей сынақ полигонын жабуы  туралы шешімдер ерекше орынға ие. 2010 жылдың сәуір айындағы Қазақстанға сапар  кезінде, БҰҰ-ның Бас Хатшысы Пан  Ги Мун, қазақ елінің мұндай шешіміне жоғары баға берген болатын [8].

Қазақстанның қарусыздану  мен жаппай қырып-жою қаруын таратпау саласындағы саясаты халықаралық  қауіпсіздікті нығайту, мемлекеттер  арасындағы ынтымақтастықты дамыту, ғаламдық мәселелер мен қақтығыстарды  реттеудегі халықаралық ұйымдардың рөлін арттыру жолын ұстанатын  сыртқы саяси бағытымен айқындалады.

XXІ ғасыр адам баласының жаһандану кезеңіне аяқ басып, әлемді жаңарту бағытында көптеген ғылыми  өзгерістерімен таңдандыруда. XX ғасырдың 40-жылдарынан бастау алған  ядролық қарудың негізі,  адамзат қоғамының  қауіпті дертіне айналып,  «ядролық қару» бағыттары бүгінгі күннің өзекті мәселесіне айналуда. Ядролық қарудан бас тарту мәселесі – барлық қазіргі заманның ең күрделі мәселелерінің бірі болып табылады. Ядролық державалар клубының бақылаусыз кеңею қатері – ХХІ ғасырдағы аса көкейкесті проблемалардың бірі. Егер халықаралық қоғамдастық ядролық қаруға ие мемлекеттер ауқымының кеңеюіне қарсы саяси күш-жігер таныта алмайтын болса, оның салдарлары үлкен ауыртпалықтарға алып келуі әбден мүмкін.

1. Ядролық қарудың тарихы//http://megamozg.kz/index.php?page=view_mat&id=1500&partition=other&subpartition=articles_historyworld/
2. Экономика//29 Қыркүйек 2011//Бизнес & Саясат//№39(211) 29 қыркүйек - 5 қазан//Қазақстан – ядролық арсеналдан өз еркімен бас тартқан мемлекет//Мақпал САҒЫНДЫҚ
3. http://www.wok.kz/diplomat/281/kaz_security/acme//Деятельность Казахстана по укреплению международного режима нераспространения оружия массового уничтожения
4. - Сейсенұлы, Дәулет.Қазақстан — бейбітшілік эпицентрі: [Ядродлық қарудан азат аймақ туралы шартқа қол қойылды]// Егемен Қазақстан.-2006.- 9 қыркүйек.-5б.
5. Назарбаев, Нұрсұлтан Әбішұлы.     Бейбітшілік кіндігі.- Алматы: Атамұра, 2003.- 256 б.:сурет.
6. «Ядролық қауіпсіздік мәселелері» www.inform.kz/kaz/section/21595 – Cached –Similar
7. stud24.ru/relations/yadroly…/71595-228250-page5.html
8. дипломатия жаршысы, 1(34)2012, Мирослав Енча, Безопасный мир и Центральная Азия: взгляд на место и роль Казахстана, 32 бет
9. 23 тамыз, 2012, Қазақстан – ядролық қаруды таратпау үдерісінің табанды жақтаушысы, «Егемен Қазақстан», Әңгімелескен Әлисұлтан Құланбай
10. Айбын. Энциклопедия. / Бас ред. Б.Ө.Жақып. - Алматы: «Қазақ энциклопедиясы», 2011. - 880 бет.ISBN 9965-893-73-Х
11. http://today.kz/kz/news/kazakhstan/2012-08-29/32006