Мәліметтер базасы

 

                                                        КІРІСПЕ

 

Мәліметтер базасы (МБ) - белгілі бір арнаулы ауқымға    қатысты мәлтеттерді баяндау, сақтау мен амал-тәсілдермен ұқсата білудің жалпы прииңиптерін қарастыратын белгілі бір ережелер бойынша үйымдастырылған мәлімет-тердің жиынтыгы. Адамның қатысуы ықтимал, автоматтық  құралдармен  өңдеуге  жарамды  түрде ұсынылған ақпарат мәліметтер ретінде түсініледі. Арқаулы ауқым ретінде нақты зерттеуші үшін қызықты нақты әлемнің бөлігі түсініледі.

Қарапайым МБ мысалы ретінде телефон анықғамалығын, поездар қозғалысы кестесін, кәсіпорын қызметкерлері туралы мәліметгерді, студенттердің сессия тапсыру қорытындылары және т.б. атауға болады.

Электронды МБ-сының басты қасиеті - ақпаратты тез іздестіру мен сұрыптау (іріктеу), сондай-ақ берілген форма бойынща есепті қарапайым түрлендіру (жасау) мүмкіндігі. Мысалы, сынақ кітапшаларының нөмірлері бойынша студенттердің аты-жөндерін оңай айыруға болады немесе жазушының аты-жөні бойынша шығармаларының тізімін жасауға болады.

Мәліметтер базасын басқару  теориясы дербес пән ретінде шамамен  алғанда XX ғасырдың 50-жылдарының басынан  бері дами бастады. Осы уақыт ішінде белгілі бір іргелі ұғымдар жүйесі калыптасты. Олардың бірқатарын келтірейік.

Объект    деп   мағлүматтары   мәліметтер базасында      сақталатын ақпараттың жүйенің элемеиттері аталады.

Атрибут - объектінің қасиеттерін ақпараттың бейнелеу. Әрбір объект атрибуттардың кейбір жиынтығымен ситатталады.

Мәлметіпердің басты элементі деп мәлметтердің баска элементтерінің мәндерін аныктауға мүмкіидік беретін осындай атрибут аталады.

Алғашқы кілт - объектінің (жазбаның) әрбір данасын біреғей түрде жағастыратын атрибут (немесе атрибуттар тобы), Екінші реттегі кілт - бірнеше жазбалар (объект даналары) үшін мәні қайталанатын атрибут (немесе атрибуттар тобы). Ен алдымен, екінгиі реттегі кілттер жазбаларды іздестіру операцияларында қолданылады. Мәліметгер базасы ұғымымен мәліметтер базасын басқару жүйесінің ұғымы тығыз (МББЖ) байланысты.

 МББЖ - жаңа база құрылымын құруға арналған программаның құралдар кешені, оны құрамын толықтыру, құрамында барды редакқиялау және апаратпен көрсетушілік (визуализация). База ақпаратын көрсетушілік ретінде берілген критерийге сәйкес бейнеленетін мәліметгерді іріктеу, оларды ретгеу, сосын шығаратын құрылғыға беру немесе байланыс арналары бойынша беру.

 

1 Есептің қойылымы

     Тапсырысқа берілген тамақтардың жалпы бағасын есептеп шығару. 

1.1 Есептің алгоритмі

1. Тапсырысқа берілген тамақтардың жалпы бағасын есептеп шығару  үшін екі кесте құру және оларды байланыстыру
2. Пішін құрып, оған меню, кері қайту, есептеу және шығу батырмаларын орналастыру
3. Бірнеше байланысқан кестелер бойынша пішін құру
4. Байланысқан кестелер бойынша тапсырыстың атын, санын, бағасын және құнын шығару.

 

2 Теориялық бөлім

2.1 Қысқаша теориялық бөлім

 

      Дельфи жүйесі мәліметтер базасын басқару жүйесі болып табылмайды, бірақ толық МББЖ мүмкіндіктеріне ие. Ұсынылып отырған Дельфи құралы локальдік және клиент серверлік мәліметтер базасын құрып, және оның ішінде  жұмыс істеуге және кез келген  мәліметтер базасымен жұмыс істей алатын қолданба құруға мүмкіндік береді.

     Дельфиді кәдімгі МББЖ деп атауға, оның өзінің кестелік форматының болмауы (мәліметтерді сипаттау тілі) бөгет жасайды. Сондықтан ол басқа МББЖ кестелік форматын қолданады. Мысалы: dbase, Paradox, FoxPro, Access, Informix, Sybase, Oracle, InterBase. Бұны бірақта жетіспеушілігі деп деп те айтуға болмайды, себебі аталған форматтар өздерін жақсы қолданушылық қабілетін көрсетті. Сонда да Дельфи мүмкіншіліктері арнайы МББЖ мүмкіндіктерінен қалыспайды, кей кезде олардан асып та тұрады.

Мәліметтер базасын басқару  жүйесі(МББЖ) өзінен тілдік және программалық құралдар  жиынтығын ұсынады, олар мәліметтер базасын құруға және онымен жұмыс істеуге арналған. МББЖ қолдануына байланысты дербес және көпқолданбалы  болып екіге бөлінеді.

Дербес МББЖ бір компьютерде  жұмыс істейтін жергілікті  мәліметтер базасын құруға мүмкіндік береді. Дербес МББЖ-леріне dBase,Paradox,FoxPro және т.б  жатады

     Көпқолданбалы МББЖ ақпараттық жүйе құруға мүмкіндік береді. Көпқолданбалы МББЖ-леріне Oracle, Informix,Sybase,Microsoft SQL server, Interbase және т.б жатады

     Дельфи жүйесінде мәліметтер базасымен жұмыс істегенде келесі аспаптық құралдар жиынтығы ұсынылады:

     Borland Database Engine(BDE)-мәліметтер базасының процессоры.  BDE өзінен, Дельфи қолданбасынан мәліметтер базасына қатынасты ұйымдастыратын динамикалық кітапхана және драйверлерді құрайды.

     BDEAdministrator-әртүрлі BDE  параметрлерін түзейтін утилиттер

DataBase Desktop-SQL- сұранысты және QBE-сұранысты кестелерін өзгерту  және құру бағдарламалары.

     SQL Explorer-мәліметтер базасының жол басқарушысы. Оның көмегімен мәліметтер базасын өзгертуге және қарауға болады.

     SQLBuilder-SQL-сұранысты визуалды құрастырушы бағдарлама.

     SQL Monitor-қашық МБ  SQL-сұраныстың орындалу ретін тексереді.

     DataPump-мәліметтер базасы арасында мәліметтерді ауыстыру бағдарламасы.

     InterBase windows Interactive SQL (WISQL)-қашық мәліметтер базасын басқару бағдарламасы.

      Interbase Server Manager-қашық серверді басқару бағдарламасы.

Объектті тілдің  жаңа болжамы жаңа дамуды алды.  Негізгі  жаңалықтар:

• класс ұғымы кіргізілді;
• класс әдісі іске асырылды, С++ статистикалық әдістеріне;
• инкапсуляции  тетігін барлық арада қолдану;
• асқан жағдайдың өңделуі. Delphi-де бұл С++ пен жасалған.
• бірнеше қолайлы синтаксистикалық құрылымдар бітті;

Кейін Borland аталған өзгерістерді енгізді және мықты объектіге  бағытталған тіл алынды.

Delphi-дің интеграциялық  өңдеу ортасының өзіндік көп  терезелі жүйесі бар. Интеграциялық  өңдеу ортасының (интерфейсі) түрі  оны құруына байланысты ерекшеленеді. Delphi-ді жүктеуден кейінгі интерфейсі  төменде  

• Негізгі терезе (Delphi – Project1)
• Обьектілер инспекторы терезесі (Object Inspector)
• Форма құрастырушысы терезесі (Form1)
• Код редакторы терезесі (Unit1.pas)

Экранда Image Editor-ға сәйкес құралдарды шақыру кезінде басқа да терезелер болуы мүмкін.

Delphi көп терезелі болуына  қарамастан бірқұжатты орта болып  табылады, яғни тек бір ғана  қосымшамен (қосымша жобасымен) бір  уақытта жұмыс істеуге болады.

Алғашқы кезде Форма құрастырушысының терезесі экранның ортасында орналасады да Form1 атымен аталады. Бұл терезеде форма жобаланады, ол үшін компоненттер тақтасынан формаға қажетті элементтер орналастырылады. Сондықтан форманы құрастыру қарапайым графиктік редактор ортасындағыдай орындалады. Форма құрастырушысы оны жобалау кезінде “кадрдың артында” қалады, ал өңдеушінің ісі форманың өзімен болады, сондықтан форманы құрастырушы терезесі «Форма терезесі» немесе жай «форма» деп аталады.

Код редакторы терезесі (аты Unit1.pas) бағдарламалық жүйе іске қосылғаннан кейін Форма құрастырушысы терезесінің артында орналасады да онымен толық жабылады. Бұл терезе құрастырылып отырған қосымша модулінің мәтінін қамтиды. Алғашында онда жаңа Form1 формасының коды жазылған жалғыз Unit1.pas парағы болады. Delphi- де қолданылатын компоненттер объектілік типті көрсету үшін құрылған. Бұл бөлігі Visual Component Library (VCL) деп аталады.  VCL басқармасының мынадай стандартты элементтері болады: тізім бойынша жолды жөндеу, объектілер тізімі. Тағыда мынадай компонентері, бұрын кітапханады болған үшінші фирм: басқарудың кестелік элементі, закладка, көп парақты сақтау кітабы. Барлық объектілер компонент политрасында көрсетілген.

VCL арнайы объектіні құрайды,  Windows  графикалық құрылымының  және құрастырушының сызу мүмкіндігі, әдетте программалау үшін Windows ортасындағы  бөлшектре қолданылады.

Delphi тек қана жаңа программаларды құру үшін ғана емес жаңа компоненттерді құру үшінде қолданылады

Процедуралық программалау тілдерінде программаның жұмысы операторларды  ретімен орындау бойынша , ал, логикалық  программалау тілдерінде ол қатаң логикалық  ережелерге сәйкес өзгертулер енгізу ретінде қарастырылған болатын. Объектіге бағдарлы оқиғалық программалау тілінде программаның жұмысы негізінен  оқиғалар тізбегіне және түрлі объектілердің  осы оқиғаларға жауабынан тұрады. Олардың визуальды түрлері - Visual Basic тілі Q Basic программалау тілі негізінде Windows операциялық жүесін басшылыққа алып құрылған (Visual- көзбен көру, экрандық). Олар , әсіресе, Delphi программалау тілі – кез келген қосымшаны дайындауға болатын жылдамдығы тез , қуатты тіл.

Delphi-де Паскаль тілінде  орындау мүмкін және мүмкін  емес күрделі процестерді программалауға  болады. Delphi-дің негізгі ерекшелігі  – онда қосымша құруда компоненттік  және объектілік тәсілдер пайдаланылады  (Windows ортасында пайдаланатындықтан, Delphi-де программаны көбінесе қосымша  деп атайды). Бұл программалау  технологиясында нағыз революция  жасады деуге болады. Компонеттік  тәсілдің мәнісі жеңіл: әр қосымша  кітапханасы программалау ортасында  дайындалып, арнайы іс-әрекеттерді  орындайтын компонеттер элементтерінен  жинақталады. Олар жеткіліксіз  болса, объектіні өңдеуге арналған  үстеме программа құрылады. Delphi-де  қолданылатын негізгі кітапхананы визуальды компонеттер кітапханасы (VCL , Visual Component Library) деп атайды . Компонеттер панеліне топ – тобымен жинақталған, жүздеген класстарға тиісті, стандартты компонеттер бар. Пайдаланушы жаңа компонет дайындап, оны осы понелге қосуына да болады.

Delphi Windows жүйесінде программалаудың  ыңғайлы құралы. Онда көптеген  операторларды пайдаланып прграмма  дайындау, программа мәзірін құру, анимация, мультимедия процестерін  ұйымдасиыру, OLE технологиясын пайдаланып, басқа офистік қосымшаларды шақыру, олармен жұмыс істеу және т.б.  іс-әрекеттерді орындау да мүмкін. Көптеген операторлардың жазылуы  Турбо Паскальдағы сияқты.

Delphi құрамында дайындалған  компилятор әдеттегі Р – кодқа  емес, бірден машиналық кодқа  компиляциялайды . Осы себепті,  қазіргі кезде ол дүние жүзіндегі  компиляторлардың ең жылдамы.  Оның компеляциялау жылдамдығы  Паскальда компиляциялаудан 10 еседен  артық, бір минутта шамамен  120 мың жолдан асады.

  Delphi 2 түрде дайындалған: біріншісі - күрделі қосымшаны бірлесіп дайындаушылар үшін (Delphi Client - Server), екіншісі – қалған программалаушылар

 

2.2 Delphi ортасында мәліметтер базасын және схеманы құру

     МБ ның кестесін құру үшін DataBaseDesktop утилитасын жүктеу керек. Утилитаны жүктегеннен кейін утилитаның жұмыс жалған атын береді. Жұмыс жалған атын беру үшін басты менюдің  file working directory элементін таңдап aliases тізімінде  misal таңдау керек, одан кейін  ok батырмасы басылады. МБ кестесін құру үшін басты менюдің  file/new/table элементін таңдап create table терезесінде құрылатын кестенің түрін өзгертпей ok басу керек. Одан кейін МБ кестелерінің құрылымын анықтайтын терезе пайда болады. Бағандардың белгіленуі:

-Fields Name-өріс аты;

-Type- өріс түрі;

-Size-өріс өлшемі;

-Key-егер өріс бастапқы кілт құрамына кірсе, құрамында жұлдызша бар болады. Егер бастапқы кілтке бірнеше өрістер кірсе, онда олар бастапқы кілтте қалай кездеседі, солай анықталуы қажет.

                                                      

     Кестелер арасында байланыстар енгізу үшін table properties тізіміндегі referential integrity пунктін таңдап, define батырмасын шерту қажет. referential integrity терезесі ашылады:

     Fields тізімінде өзгертілген кестенің байланыс алаңы, ал  table тізімінде керекті негізгі кесте таңдалады. Бағдаршалары бар батырмаларды шерткеннен кейін байланыс өрістерінің аттары  child fields және parent’s key жолдарына аударылады. Одан кейін барып ok батырмасын басу керек.  Dbd қайта құрылатын сілтеу бүтіндігінің атын сұрайды, біз атын бергеннен кейін оны құрады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3 ПРАКТИКАЛЫҚ БӨЛІМ

3.1 Программаның баяндалуы:

3.1.1  Жалпы мағұлматтар:

 

     Бұл программа Delphi7 тілінде жазылған. Программаның орындалуы үшін  MS-DOS  операциялық жүйесі , Windows XP графикалық операциялық жүйесі  және Borland Delphi  программалау пакеті  қажет, және C/SBD/sbddd да орналасқан.

3.1.2 Функционалдық  арналуы:

     Бұл программа жоғарыда көрсетілген есептің шығарылу жолын тексеріп, соларды салыстыруға арналған Delphi7  тілі арқылы іске асады. Бұл программа берілген үш таблица бойынша  берілген адамның паспорты және туу туралы куәлігін шығарады.

 

3.1.3 Қолданылған техникалық құрал –жабдықтар:

 

3.1.4 Программаның жүктелуі және шақырылуы

• Компьютерді қосу
• Delphi программасын ашу
• Программаны  орындау
• Нәтижені көру F9
• Программаны сақтау Ctrl+S
• Программадан шығу Exit немесе Ctrl+Q