Никколо Макиавелли

Никколо Макиавелли

Никколо Макиавеллидің  құлпытасы

Макиавелли  Никколо (3.5.1469, Флоренция — 22.6.1527, сонда) — флоренциялық дипломат, саяси теоретик, саяси биліктің жаңа тарихтағы алғашқы аналитигі. Оның негізгі идеясы — мемлекетте адамдар арасындағы жеке қатынастарды реттеуші этикадан басқа принциптер болуы керек. Негізгі бағыт — билікке жету және реттеу. Сондықтан, И.бойынша, басшы жағдайға байланысты әрекет етуі қажет.

Макиавеллидің ("Тит  Ливийдің бірінші декадаға ой-толғаныстары", "Әмірші", "Әскери өнер туралы" және т.б.) шығармалары Жаңа дәуірдің саяси-құқықтық идеологиясына негіз  болды. Макиавелли :

"өткенді зерттеу  — болашақты болжауға немесе  көнелердің мысалымен осы шақтағы  пайдалы іс-әрекеттердің құралы  мен тәсілдерін анықтауға мүмкіндік  береді",

— деп түйді. Макиавелли мемлекетті (оның нысанына қарамастан) үкімет пен азаматтар арасындағы олардың қорқуы мен жақсы көруіне  тірелетін қатынас ретінде қарастырды. Егерде үкімет қастандықтар мен наразылықтарға итермелемесе, егерде қол астындағы азаматтардың қорқуы өшпенділікке, ал жақсы көруі жек көруге айналмаса, онда мемлекет мызғымайды деп жазады.

Макиавелли — үкіметтің  қол астындағы азаматтарға әмір бере білуінің шынайы қабілеттеріне  басты назар аударады. "Әмірші" кітабында және басқа да шығармаларында италиялық және басқа да мемлекеттердің тарихы мен сол заманғы тәжірибесі мысалында адамдар мен әлеуметтік топтардың құштарлықтары мен  ұмтылыстары туралы тұжырымдарына  негізделген бірқатар ережелер, тәжірибелік  ұсынымдар бар. Макиавелли мемлекет мұраты мен оның беріктігінің негізін  — жеке тұлғаның қауіпсіздігі мен  меншіктерінің мызғымастығы деп  санады. Жекеменшіктің мызғымастығын, сол сияқты жеке тұлғаның қауіпсіздігін  Макиавелли бостандықтың игілігі деп  атады, мемлекеттің мұраты мен оның беріктігінің негізі деп есептеді. Оның ілімі бойынша, бостандық игілігі  республикада неғұрлым жақсы қамтамасыз етіледі. Макиавеллидің мемлекеттің  пайда болуы және басқару нысандарының иірімдері туралы идеяларын қайта  жаңғыртады; антикалық авторлардың  ізімен аралас (монархиядан, аристократиядан  және демократиядан тұратын) нысанды  дұрыс біледі.

Макиавелли ілімінің ерекшелігі оның аралас республиканы күресуші әлеуметтік топтардың ұмтылыстары  мен мүдделері келісімінің нәтижесі және құралы деп есептеуінде.

Макиавелли халықтың бұзылғандығы туралы тарихшылардың  ортақ пікірін жоққа шығаруға тырысты. Бұқара халық өміршілерден гөрі тұрақтырақ, адал, дана және пайымдағыш. Егерде жеке билеуші өмірші заңды  дұрыс құрса, жаңа құрылыстар мен  жаңа мекемелерді қуратын болса, халық сол құрылған құрылысты  сақтайды. Халық жалпы мәселелерде  көп қателессе де, жеке мәселелерде  өте сирек қателеседі. Ақсүйектердің  халықтан айырмашылығы бар, оны Макиавелли мемлекеттің болмауы мүмкін емес және қажет бөлігі деп санады. Аристократтар  қатарынан көптеген мемлекеттік  қайраткерлер, лауазымды адамдар, әскери басшылар шығады.

Ерікті мемлекет халық  пен ақсүйектердің ымыраласуына негізделуге тиіс; "аралас республиканың" мәні де осында — мемлекеттік органдар жүйесі аристократиялық және демократиялық  мекемелерді қамтиды, олардың әрқайсысы  халықтың тиісті бөлігінің мүдделерін таныта және қорғай отырып, сол мүдделерге басқа бөлігінің қол сұғуын тежеді.

Макиавелли саясаттың  маңызды күралы деп дінді санады. Макиавелли :

"дін — адамдардың  ақыл-ойы мен парасатына ықпал  етудің күшті құралы",

— деп тұжырымдады. Осы себептен мемлекеттердің негізін  қалаушылар мен данышпан, заң шығарушылардың барлығы құдайдың өміріне жүгінген. Жақсы дін бар жерде әскер  құру да оңай. Мемлекет дінді қол  астындағы азаматтарды басқару  үшін пайдалануға тиіс.

Макиавелли шығармалары  әлеуметтік ойлардың кейінгі дамуына  орасан зор ықпал етті.^[1][2]