Жоспар:
1.Кіріспе.
2.Негізгі бөлім.
А. ҚХР (тарихы және қазіргі
заман).
Б. Қытай халқының экономикасы.
3. Қорытынды.
4.Пайдаланылған әдебиеттер.
Кіріспе.
Қытай Халық
Республикасы орасан зор экономикалық
өсуі өсіп келе жатқан саяси және әлеуметтік
тұрақ мемлекеттің бірі. Жасалған реформалар
елдің тек жағажайдағы шығыс провинцияларға
септігін тигізсе, өзге аймақтағы халық
жағдайы өте төмен болып табылады, сонымен
қатар әр аймақтың экономикалық жағдайының
айырмашылығы ұлғаюда. Қытай басшылығы
өзінің сыртқы саяси жаспарларында дамушы
елдердің экономикалық бағынуына маңызды
орын бөледі. Осы мақсаттарда Пекин оларға
экономикалық дамуын және сыртқы экономикалық
байланыстарының концепциясын байланыстыруға
тырысады. Осылай бола тұра «өз көршіне
сүйену» деген модификацияланған концепциясы
насихатына қытайдың дамушы социалисттік
ел рольіне әрекеттенуіне және бұл ерекше
характерден шығатын оның дамушы елдермен
экономикалық баланысына басты орын беріледі.
ҚХР (тарихы және
қазіргі заман).
1949-1956 КСРО көмегімен өндірістің
негізгі салалары салынды, өндірісті
ұлттандыру және ауыл шаруашылығын
коллективизацияландыру жүргізілді,
жаппай социалистік құрылыс басталды.
1956 жылы ҚКП 8 съезінде
Мао Джетуң идеяларының жеңісімен,
«үлкен адым» саясатымен, «коммунизацияландырумен»
аяқталған жаңа бағыт жарияланды.
Одан кейін негізгі ұраны болған
социализм құру кезіндегі класстық
күресті күшейту және Қытайдың
мемлекет пен қоғам құрудағы
«ерекше жолы» екі жақтың теке-тіресінен
«мәдени революция» жарияланды (тауарлық-ақшалай
қатынастарды мойындамау, мемлекеттік
емес жекешелендірудің болмауы,
сыртқы экономикалық қатынастарды
болдырмау, адалсыз саясаткерлерді
жұрт алдында соттау, хунбэйбиндер
және т.б.)Бұл саясат кейін «төрт
банданы» құлатқаннан соң, кейін
билік басына келген Дэн Сяопинмен
әшкереленді. Қытай Коммунистік
Партиясының Орталық Комитетінің
11 шақырылымымен өткен ІІІ Пленум
(1978 жылдың желтоқсаны): жоспарлы-тарату
және күллі шетелдік инвестицияны
кірістіру, ұйымның кеңірек шаруашылық
қарекет етуіне рұқсат беру, ауылдарда
жанұялық тәртіпті енгізу, экономикадағы
мемлекеттік сектордың пайызын
кеміту, ашық экономикалық аумақты
ашу, кедейшілікпен күресу, ғылым
мен техниканы дамыту сияқты
нарықтық болатын екі жүйенің
біріктіруі арқылы социалистік
нарықтық экономикаға курс жарияланды.Қытайды
хаостан, артқа қалудан және
кедейшіліктен алып қалып, қалыпты
әлеуметтік-экономикалық даму жолына
салға Дэн Сяопин болатын. 1980 жылдың
аяғы мен1990 жылдың бастарында
Қытай толықтай халықты тамақтандыру
мәселесін, ЖІӨ (Жалпы ішкі
өнім) және өндірісті жылдам түрде
ұлғайтуын дамуын, халықтың өмір
деңгейін көтеру мәселесін шешті.Бұл
түбегейлі жаңартулар одан кейінгі
келген Цзян Цземинмен және
Ху Джинтаомен жалғастырылды.2002-2005
жылдары Ху Цзинтао(қыт. 胡锦涛) өзінің қолына жоғары партиялық,
мемлекеттік және әскери лауазымдарды
алды (ҚКП ОК жоғарғы төрағасы, ҚХР председателі,
ҚХБА бас қолбасшысы).ЖІӨ-нің орташа өсуі
1990-1999 жылдары — 10,3%, 1998-2001 жылдары — 10%,
2002-2005 жылдары — 9% құрады.ЖІӨ көлемі бойынша,
Қытай АҚШ-тан кейінгі екінші орынды иеленіп
жатыр. Валюталық резервтері жылдам өсті.
Сыртқы сауда көлемі 2004 жылға қарай 850
млрд. доллардан асып кетті.Бірақ та Қытайдың
орасан зор экономикалық өсуі өсіп келе
жатқан саяси және әлеуметтік тұрақсыздықпен
тіресті. Жасалған реформалар елдің тек
жағажайдағы шығыс провинцияларға септігін
тигізсе, өзге аймақтағы халық жағдайы
өте төмен болып табылады, сонымен қатар
әр аймақтың экономикалық жағдайының
айырмашылығы ұлғаюда.
Қытай басшылығы бұрынғы
КСРО аумағында болып өткен «түрлі-түсті
революцияларға» күдікпен қарады, әлеуметтік
ашынудың Қытайға келуінен сақтау үшін
мемлекеттік бақылауды күшейту
жолында үлкен жұмыстарға кірісіп,
шетелдік Қытай басшылығы бұрынғы
КСРО аумағында болып өткен "түрлі-түсті
революцияларға" күдікпен қарады , әлеуметтік
ашынудың Қытайға келуінен сақтау үшін
мемлекеттік бақылауды күшейту
жолында үлкен жұмыстарға кірісіп
, шетелдік ықпалды шектетті.2005 жылдың
қазан айында ең ірі ұялы байланыс
операторларының қызметін мемлекеттік
бақылауға алу науқаны басталды.
Жаппай сыбайластығы үшін жиі сыналатын
Гуандун провинциясында партиялық
және мемлекеттік басшылығын соттау
басталды.
ҚКП ОК пленумы 2005 жылдың қазанында
«Қытайда үйлесімді қоғамды құруды
стратегиялық мақсат ететін» 11-інші бесжылдық
жоспар қабылдады.2006 жылдың 5 наурызында
ВСНП кезекті отырысында бағдарламалық
баяндамамен Вэнь Цзябао шығып, елдің
экономикалық өсуінің тежеуді, ал босатылған
ақшаны шаруалардың өмір деңгейін көтерумен
қатар әскері шығындарды өсіруді
ұсынды.
Үкімет Қытайдың ЖІӨ-ін қазіргі
жылына 10%-дан 7,5%-ға тежеуді жоспарлауда.
Босатылған қаржы қаланың тұрғындары
мен шаруалардың арасындағы өмір
деңгейінің айырмасын жабуға жұмсалады
(елдегі шаруалар саны шамамен 900 млн.,
немесе халықтың 75%-ы). ҚХР-да «түрлі-түсті
революцияның» алдын алу мақсатында
2006 жылы аграрлық секторға шамамен 340 млрд.
юань жұмсау көзделіп отыр (2005 жылғыдан
14 пайызға көп).Әскери шығындар да көбейеді.
Ресми әскери қаражат 2006 жылы 14,7%-ға
көбейіп, 284 млрд. юаньды құрайды (35,5 млрд.
доллар). Жоспарланып отырған ауыл
шаруашылыққа және әскерге жұмсалатын
қаржының көбейюі жағажайдағы бай
провинцияларды пайдаланады.Сондықтан,
бұл саясаттың өткізілуі бұрынғы
басқарушы Цзян Цзэмин шыққан Шанхай
тайпасының қарсы әрекетіне кезігуі
мүмкін.1949 жылдың желтоқсанында ҚХР
құрылғалы елде төрт Конституция
қабылданды(1954, 1975, 1978 и 1982). Қытай Халық
Республикасының Конституциясы
бойынша (1982 жылдың желтоқсаны), ҚХР
— халықтың демократиялық өктемдігі
бар социалистік мемлекет.
Мемлекеттік биліктің жоғарғы
органы — жергілікті жиналыста 5 жылға
сайланатын халық қалаулыларынан тұратын
2979 депутаттан тұратын бір палаталы
Бүкіл Қытай халық қалаулыларының
жиналысы (БҚХҚЖ). БҚХҚЖ сессиясы жыл
сайынғы тәртіппен шақырылады.
Депутаттардың санының көптігінен
БҚХҚЖ функцияларын сессия мерзімдерінің
арасында делегаттардан сайланған
тұрақты комитет атқарады (шамамен
150 адам).
Сайлауға тек қана Қытай
Коммунистік партиясы мен Халықтың
саяси кеңес Советіне кіретін
сегіз демократиялық партия қатысады.Шәңғаңда
және Макаода өз заң шығару жүйелері
бар.ҚХҚЖ барлық депутаттары коммунистер
және демократтар блогінен тұрады.
Қытай халқының экономикасы
Қытай мен Азия, Африка, Латын
Америкасы мемлекеттері арасындағы
эконмикалық қатынасы сыртқы сауда
және көмек салаларына байланысты жүзеге
асады. Экономикалық қатынастарда қытайлық
ықпалды азшылықтары бар бұл
елдерде (бұл ел алдымен Оңтүстік
Шығыс Азия елдері) пекин, осы азшылықтардың
экспедициялық элементтеріне саяси
тұрғыдан қолдау көрсетуге және олардың
кәсіпкерлік мүмкіншіліктерін Қытайдың
көрсетілген елдерде экономикалық
және саяси қатысуын және өзінің эксплуаттарылық
кірістерін кеңейту үшін қолдануға
ұмтылады.
ҚХР және шетелдік Қытай
буржуазиясы бөлігі арасындағы ерекше
қатынастар нәтижесінің бірі Қытай
экономикалық негізі жоқ және дамушы
елдердің экономика үшін орнын толтырмайтын
тауарлы және қаржылы аударылымдар
болды. Қытай дамушы елдермен экономикалық
байланыс облысында Қытай басшылығының
«теориялық» құрылуы.Қытай басшылығы
өзінің сыртқы саяси жаспарларында
дамушы елдердің экономикалық бағынуына
маңызды орын бөледі. Осы мақсаттарда
Пекин оларға экономикалық дамуын және
сыртқы экономикалық байланыстарының
концепциясын байланыстыруға тырысады.
Осылай бола тұра «өз көршіне сүйену»
деген модификацияланған концепциясы
насихатына қытайдың дамушы социалисттік
ел рольіне әрекеттенуіне және бұл
ерекше характерден шығатын оның
дамушы елдермен экономикалық баланысына
басты орын беріледі.Маоизмтар ұлттық
көзқарастардан және Қытай экономикасы
үшін социалисттік елдердің интерпоционолдық
көмегіне сүйене отрып «өз күшіне
сүйену» концепциясында бейнеленген
халықаралық еңбектің бөлінуінде қатысуының
мақсаттың сәйкестілігін жоққа
шығарады. Бұл концепция Қытайдың
экономикалық дамуына үлкен зиян
тигізеді. Әлемдік шаруашылық байланыста
ғылыми – техникалық революцияда. Социалисттік
экономикалық потенциялының өсуінде
және социалисттік носондар бойынша
Қытай дүниежүзілік сүйену 3 шаруашылықпен
айналасу.Халықаралық күш салу бәсеңділіктері
дамуына елдер үшін, алахронизм болып
табылады. Жеткілікті ғылыми техникалық
потенциялдары бар және экономикалық
құрылу қажеттіліктері үшін сыртқы ресурстарды
бірқалыпты жұмылдыруға мұқият елдер,
ең бірінші социалисттік елдермен және
шетелдермен экономикалық байланыстарды
шарты бойынша ұлттық экономикалық
деңгейді қазіргі уақыттағы талаптарға
сай көтере алады. Маонистік доктринаның
ауқатсыздығы «өз күшіне сүйену» теориясы
дамушы елдерге байланыстыра отырып шығады
және маонистерді өздері Қытайдың сыртқы
экономикалық қатынастары практикасында
оның ережелерінен аймақтады. Қытай «тор»
модернизациясы программасын жүзеге асыру
барысында «Батыс монополиясы үшін экономикалық
есігін біртіндеп ашады.Қазір Пекин «өз
күшіне сүйену» маонисттік доктринасының
банкротқа ұшырауынынң куәчі болатын,
Қытай территориясында аралас кәсіпкерлікер
шығаруды ұсынады. Қытайлық өкіл 1974 жылы
1 сәуірде БҰҰ басты Ассемблеясының ҮІ
арнайы сессиясында «өз күшіне сүйену»
біраз түзетілген баяндамасын берді. Ол
сонымен қатар «өз күшіне сүйену» шетелдік
кенеттен бас тарту немесе «тұйықтық»
дегенді білдірмейді деді. Біз бір – бірінің
орнан толтырушылық, бір – біріне пайдалылық
және мемлекеттің суверенитеті сыйлау
негізіндегі экономикалық және технолгиялық
алмасуды, әртүрлі елдердің ұлтты экономикасының
дамуына пайдалы және ажет деп ойлаймын.Пекин
халықаралық экономикалық қатынас практикасында
ешқандай сипттары және өнегелері жоқ
Қытайдың дамушы елдермен сыртқы экономикалық
байланысын қатынастардағы жаңа үлгі
ретінде көрсетуге тырысады. Соңғы 20 –
25 жылда Қытай экономикасы жоғары қарқынмен
дамыды. Сыртқы сауда ел экономикасының
45%-дан астамын құрайды. Негізгі сауда
серіктесі – Жапония, онан кейін АҚШ пен
Оңтүстік Корея.
Шетел инвестициясын тартудан
Қытай АҚШ-тан кейінгі 2-орында. 1997
жылы 1 шілдеде ҚХР-ға бұрын Ұлыбритания
отары болып келген Сянган (Гонконг)
аралы қайтарылды. Оған арнайы әкімшілік
аудан мәртебесі берілді. Сянганның
қосылуы Қытай экономикасының дамуын
жеделдетті. Бұл аудан дүние жүзіндегі
аса ірі сауда және қаржы орталығы
болып табылады. Онда әлемдегі аса
ірі 100 банктің 85-інің бөлімдері орналасқан.
Қорытынды.
Қытай Халық Республикасы
жоспарлы-тарату және күллі шетелдік инвестицияны
кірістіру, ұйымның кеңірек шаруашылық
қарекет етуіне рұқсат беру, ауылдарда
жанұялық тәртіпті енгізу, экономикадағы
мемлекеттік сектордың пайызын кеміту,
ашық экономикалық аумақты ашу, кедейшілікпен
күресу, ғылым мен техниканы дамыту сияқты
нарықтық болатын екі жүйенің біріктіруі
арқылы социалистік нарықтық экономикаға
жол бастаған мемлекет.
Пайдаланылған әдебиет.
Қазақстан
тарихы: Аса маңызды кезеңдері
мен ғылыми мәселелері. Жалпы
білім беретін мектептің қоғамдык-
гуманитарлык бағытындағы 11-сыныбына
арналған оқулық / М.Қойгелдиев, Ә.Төлеубаев,
Ж.Қасымбаев, т.б. — Алматы: «Мектеп»
баспасы, 2007. — 304 бет.