Автор: Пользователь скрыл имя, 10 Октября 2013 в 03:33, реферат
Жоңғар Шапқыншылығы, жоңғар-қазақ соғыстары (Отан соғысы деп те аталады) – Қазақ хандығы құрылған кезден бастап, 18 ғасырдың 50-жылдарына дейін оның аумағына ойраттардың бірде өршелене, бірде беті қайта жасаған шапқыншылықтары. Қазақ халқы ойраттарды алғашқыда қалмақтар, кейін жоңғарлар деп атаған (қ. Жоңғар хандығы). 15 ғасырдың 50-жылдары ойраттардың қалмақ тайпасының билеушісі Үз-Темір тайшы өздерімен іргелес жатқан қазақ даласына шабуыл ұйымдастырады. Дешті Қыпшаққа баса-көктеп кіріп, Ақ Орданы ойрандады. Сыр бойына жетіп, қазақ ұлыстарын оңтүстік-шығысқа қарай ығыстырып, Түркістанды, Ташкентті басып алды. 15 ғасырдың 70-жылдары ойраттар шабуылдары жиілей түсті.
Қазақтардың жеңіліп, «Ақтабан шұбырынды, Алқакөл сұламаға» душар болуының бірнеше себебі бар. Біріншіден, қазақ жүздері ыдырап, Қазақ хандығының басшылығында ауызбірлік қалмады. Екіншіден, жоңғарлар бұл шабуылға өте тыңғылықты әрі мұқият әзірленген еді. Оның үстіне, шабуылдың басталатын уақыты Қазақ ауылдарының бір-бірінен алыс, қыстаудан көктеуге көшіп шығар абыр-сабыр кез болатын. Үшіншіден, 1723 жылы қазақтар қатты жұтқа ұшыраған-ды. Жорыққа мінетін жөні түзу ат жетіспеді. Төртіншіден, аймақта қалыптасқан осындай гео-саяси жағдайды қалмақтар дұрыс әрі мұқият ескере білді. Қытаймен бейбіт келісім жасасты. Таяуда ғана аяқталған орыс-швед соғысынан кейін әлі ес жиып үлгере алмаған Ресейдің күрделі жағдайы да еске алынды. Бесіншіден, шабуылдың күтпеген жерден, түтқиылдан жасалу факторы да қазақтарға қолайсыз әсер етті. Ақыр соңында, алтыншыдан, жоңғарлар жақсы қаруланған болатын, әрі соғыс қимылдарын қалай жүргізудің мол тәжірибесіне де қанық еді.
«Ақтабан шұбырынды,
Алқакөл сұламаның» қазақ қоғамына тигізген зардабы орасан
зор болды. Далалықтардың көші-қон бағдарламаларының
быт-шыты шықты. Қазақтар шұрайлы мал жайылымдарынан
айырылды. Жетісудағы және Қазақстанның
оңтүстік аймақтарындағы бір кезде гүлденіп
тұратын жасыл жазиралар енді қараусыз
қаңырап бос жатты. Көршілес мемлекеттермен сауда-саттық байланысы да уақытша үзіліп
қалды.
Бірақ ең ауыр азапты қайғы-қасірет туған-туыстар
мен жақын жандардың қазасы болды. Шәкәрім
Құдайбердіұлының келтірген деректері
бойынша, қазақтардың үштен екі бөлігі
қырғынға үшыраған. Енді бір бөлігі құлдыққа
сатылып кеткен. Халық ашаршылыққа душар
болды. Өлмей аман қалу үшін қайыңның сөлін
ішкен. «Қайың сауған» деген сөз содан
қалған. Тірі қалғандар басқыншыларға шектен тыс ауыр алым-салық
төлеп тұрған. Қазақ хандығының халқы
елдің әр түрлі алыс аймақтарына, тіпті
шекаралас жатқан шет мемлекеттерге де
тарап, босып кетті. Қазақтардың батысқа
қарай жаппай ағылуы қарақалпақтармен,
түрікмендермен, өзбектермен, башқұрттармен
және қалмақтармен жерге таласқан дау-дамайларға
алып барды. Қазақтардың Орал Қазақтарымен
де, Батыс Сібірден орыстармен де өзара
қарым-қатынастарын шиеленістіріп жіберді.
Міне, мұның бәрі әбден әлсіреп,қожыраған
Қазақ хандығын Ресей империясының оңай
олжа ретінде отарлап алуымен аяқталды.