Жаңа заман философиясы

Ахметхан Айдана РПЗС-23

СӨЖ №8   Тақырыбы: Жаңа заман философиясы

Жазбаша тапсырмалар

1. Т. Китаноның «Куклы» атты киносы – меңзе киноның пәк мысалы. Соқыр болып қалған әнші көздің жауын алардай  жарқын түстер арасында...  Екі ғашық, бір көрінбейтін арқанмен байланыстырылған, бір-біріне қарсы тұлғалық белгісіздікке бара жатыр... «Куклы» - аңдаусыздықпен қабылданатын көркем әңгіме. Ең бастысы – шынайы өмірдің бейнелері және тустің бір маңызды бөлшегі.

Сөздік 
Эпистемология - ғылыми таным теориясы. Танымның мәнін, ерекшелігін, әдіс кұрылымын, деңгейін, басқа таным формалармен байланысын зерттейді. 
Парадигма (гр. үлгі деген сөз) – зерттелетін мәселені шешу үшін үлгі ретінде алынған теория; теориялық көз-қарастардың, методологиялық принциптердің, әдістемелік қабылдаудың және эмпиризмдік нәтижелердің бірігу жүйесі; ғылымның белгілі бір даму кезеңінде ғылыми қауымдастықпен қабылданған және болжамдарды ғылыми ұғыну үшін, ғылыми таным процесінде туатын міндеттерді шешу үшін үлгі, модель, стандарт ретінде пайдаланылатын теориялық және әдістемелік ережелер жиыны. 
Рационализм (лат. ratіo — ақыл), архитектурада -20ғ-дың 1-жартысындағы архитектуралық бағыттар жиынтығы. Қазіргі ғылым мен техника жетістіктерін жүйелі түрде меңгере отырып, бейнелеу өнеріндегі жаңа ағымдар әкелген пошым тудыру принциптерін архитектурада қолдану — Рационализмнің негізгі ерекшелігі. 
Эмпиризм - [Көне грек тілі|көне грекше - тәжірибе] - сезім тәжірибесін білімнің бірден-бір көзі деп есептейтін, барлық білім тәжірибеге сүйенеді дейтін таным теориясындағы бағыт. Кейбір эмпириктер (Гоббс, Юм) рационализмнің ықпалымен тәжірибе білімге қажетті және жалпыға бірдей маңыз бере алмайды деген тұжырымға келді. Эмпиризмнің шектелу сипаты сезімдік танымдағы тәжірибенің рөлін метафизикалық тұрғыда әсірелей көрсетуінде. 
Сенсуализм (лат. sensus — сезім, түйсік) — психикалық өмірдің негізі — сезімдік әсерлер деп білетін ілім. Антик заманда бұл ілімді бірқатар философиялық мектептердің өкілдері (киренаиктер, эпикурийліктер, неғұрлым біртоға нысанда стоиктер) жактады.  
Дуализм (екі жақты) - материалдық және рухани мәдениетті екі қарама - қарсы, бірақ негізі мәдени элементте бір - бірімен тығыз байланыста болады деп қарастыратын ілім, яғни мәдениет дуализмі. 
Агностицизм - (гр. ἄγνωστος - мойындамаушылық) - объективті әлемді, ақиқаттың объективті белгісін мойындауды жоққа шығаратын, оларды жай елес етіп түсіндіру арқылы ғылымның рөлін шектейтін, табиғи, соның ішінде әлеуметтік процесс заңдылығы мен заттың мәнін түсіну мүмкін емес деп есептейтін философиялық ілім. 
Туа біткен идеялар - Тәжрибеден тәуелсіз, адамның санасында әуелден бар деп білетін гносеологиядағы ұғым (Декарт). 
Идол - материалдық зат, діни табынуға қызмет ететін жер (объект). Идолға табыну көне дәуірде қалыптасты. Қазіргі кезеңдегі діндерде де сақталған. Мысалы, икона түрінде 
Субстанция (лат. substantіa – мән, түпкі негіз) – заттың біртұтастығының мәндік қасиетін, оның барлық өзгерістерінің негізін, себебін, тіршілік етуінің түп-тамырын білдіретін философиялық категория. Сонымен қатар дүниенің бірлігі неде, сол бірлік неден туындайтынын көрсететін, ұғымдық дәрежеде түсіндіретін форма.  
Болмыстың негізгі өлшемі — монада. Монаданың әрекет етуі кезінде дене менрух, объект пен субъект қосыла бірігеді. Ең жоғары субстанция — “монадалардың монадасы” немесе құдай: ол біртұтас болғандықтан әрбір жекеден көрініс береді. 
Азаматтық қоғам – саяси өкіметке тәуелсіз жұмыс істейтін және оған ықпал жасауға қабілетті әлеуметтік қатынастар мен институттар жиынтығы; дербес жеке адамдар мен әлеуметтік субъектілер қоғамдастығы. Қандай да болмасын қоғамдық мәні бар идеяларды қабылдау қашанда сұхбатты, яғни сұхбаттасушы жақтардың түрлі көзқарастарын және маңызды тепе-теңдігін білдіреді.

Реферат

“Б. Спинозаның этикалық көзқарастары”

Бенедикт (Барух) Спиноза 1632 жылы Амстердам қаласында еврей көпесінің отбасында дүниеге келген. Амстердамда еврейлердің діни училищесінде оқиды, Ван ден Энден ұстазының ықпалында болады. Жас кезінен Дж. Бруно, Ф. Бэкон, Т. Гоббс шығармаларын құныға оқиды. Спиноза көзқарасын еврей діни қауымдастығы қабылдамай, оны қудалауға ұшыратады. Ауылдық жерге қашып барып, сонда күнін көреді, шығармашылық жұмысын  жалғастырады. Негізгі еңбектері: "Құдай, адам және оның бақыты туралы" (1658—1659), "Ақыл-парасатты жетілдіру туралы трактат" (аяқсыз қалған), "Декарт философиясының  принциптері", "Құдайшыл-саяси трактат" (1670, аяқсыз қалған).  Спиноза 1662 жылы бастаған шығармашыл ізденісінің негізін 1675 аяқтаса да, оны  жолдастары "Этика" деген атаумен 1677 жылы философтың өзі дүниеден өткесін басып  шығарады. Басқа негізгі еңбектері сияқты "Этиканы" да аяқсыз қалған шығарманың  қатарына жатқызады. "Этикада" объективті дүниеге деген монистік көзқарас, оның бір  себебі — субстанция мен оның атрибуттары, таным процесінің рационалдық  методологиясы қарастырылады.

Спинозаның "Этика" деп  аталған (бірінші рет бұл атау Спинозаның 1665 ж. 13 наурызда,  N23 жазған хатында кездеседі) жаңа еңбекті жазуға кіріскенін көрсетеді. 1663 ж. ақпанда  жазылған, 8-інші жөне 9-інші хаттарда көрініс тапқандай, Спинозаның амстердамдық  достары болашақ "Этиканың" біршама теоремаларына қолдары жеткен; ендеше, онымен  жұмысты философ 1662 ж. аятында бастағандай. Екі жарым жылдан кейін, 1665 ж.  маусымында, Боуместерге жазған хатында (28 хат, қар.: "Декарт философиясының  негіздеріне" 5 ескертпе) Спиноза: "Менің философияммен" жұмыс созылып кетті және  әзірше үшінші бөлімнің 80 теоремасын тана жібере алам", — дейді. Бұл бітуден әлі алыс  "Этиканың" бірінші редакциясы болды. Шамасы, осы кезде философ "Құдайшыл-саяси трактатты" жазуға кіріскендей. Содан "Этикамен" жұмыс тоқталады. Осыған сілтеме

Спинозаньщ ағылшын хатшысы Ольденбергтың хатында кездеседі (қар.: N29 хат, 1865 ж.

қыркүйегінің аяты немесе қазанның басы). 1675 ж. "Этикамен" жұмыс аяқталды және

Спиноза оны жариялауға талпыныс жасады. Бірақ бұл оның қолынан келмеді, себебі

"Құдайшыл-саяси трактат"  философқа сол дәуірдегі қорқынышты атеист ататын

жапсырды. Оның үстіне, Нидерландыдағы саяси жағдай республикалық партияның

басшысы, Спинозаны қолдап келген Ян де Витта өлтірілгеннен кейін (1672 ж.) және

принц Вильгельм Оранскийдің  монархиялық партиясы жеңіске жеткесін, Спинозаның

үміті күйрейді. Сондықтан "Этика" тек Спиноза қайтыс болғаннан кейін, оның өлгеннен

кейінгі шығармаларында" (Opera Posthuma) жарияланды.

2.

Латын сөзі duration "Этикада" қалай "ұзақтық" сөзімен болсын, солай "жалғасу"

сөзімен беріледі.