Қоғамның болашағы үшін белгілі бір құндылықтар жүйесі, принциптерінің қалануы тиіс

 

 

Жоспар

 

1. Кіріспе....................................................................3
2. Негізгі бөлімі             
1. Аксиология.................................................................................4
2. Құндылықтар жүйесі туралы түсінік.......................................5
3. Адам және қоғам өміріндегі идеалдар, нормалар, заңдылықтар логикасы мәні болу шарт...................................5
4. Қоғамның болашағы үшін белгілі бір құндылықтар жүйесі, принциптерінің қалануы тиіс....................................................6.
3. Қорытынды........................................................10
4. Пайдаланылған әдебиеттер............................11
5. Пікір.....................................................................12

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Кіріспе

 

 

     Адам әрекетінің құбылысындағы  құндылықтар аспектілері жеке  тұлғаны сияқтанып көрінеді. «Құндылық» философиялық және социологиялық  әдебиетте белгілі бір болмыс құбылыстарының адами, әлеуметтік және мәдени мағынасын көрсету үшін кең түрде қолданылатын термин. Тиісті құбылыстарды бағалау әрекетін (процедурасын) іске асырудың тәсілдері мен белгілері (критерийлері) қоғамдық сана мен мәдениетке адамның қызметінің нысаналарын көрсететін «субъектілік құндылықтар» (нұсқаулар және бағалар, бұйрықтар(императивтер) және тиым салулар, мақсаттар және жобалар) ретінде байқалады. Сөйтіп, «заттық» және «субъектілік» құндылықтар, қалай болғанда да,  адамның дүниемен құндылық тұрғысынан қарым – қатынасының екі жағы (полюсі) сияқтанып көрінеді. 

 

 

 

 

 

 

2.1 Аксиология

Аксиология (грек, axios — құңды, logos — ілім) — құндылықтардың табиғаты, олардың әлеуметтік шындықта аталған орны және құндылық әлемінің құрылымы туралы философиялық ілім. Аксиологияның негізгі мәселесі — "Игілік деген не?" деген сұрақты алғашқы болып Сократ қойған. Платон философиясыңда құндылықтар жалпы ізгілікпен байланыстырылып, әмбебапты мәнге ие болды. Мәдениеттануда құндылықтар мәселесі ерекше орын алады, өйткені мәдениет адамзат жасаған барлық құндылықтардың жиынтығы деген түсінік кең тараған. Құндылықтардың болмыстық жалпы мәнін ашуға бағытталған Аксиологияның философиялық қырынан, оның мәдениеттанулық өлшемі өзгеше болып келеді. Аксиология әртүрлі өркениеттердің жетістіктерін, мәдени құндылықтардың қалыптасуын, нақтылы даму тектерін және бағдарларын айқындайтын білімдердің нақтылы-тарихи жүйесі ретінде көрініс тапты. Бұл әсіресе тарихи мөдениеттануда анық байқалды. Мәдениет — адамдық қарым-қатынастарды реттеудің маңызды тұлғалық әлеуметтік тетігі, ал құндылық — норма, үлгі, мұраттармен қатар осындай реттеу жүйесінің шешуші элементі екендігі белгілі. Сол себепті Аксиология әлеуметтік-мәдени талдаудың маңызды құралына жатады. Қазіргі мәдениеттануда құндылықтардың тарихтан тыс әмбебапты жүйелерінен бас тартып, тарихи әдістеме арқылы тең құқықты құндылықтар жүйелерінің молдығына негізделген мәдени-тарихи релятивизм мектебі (Дильтей, Шпенглер, Тойнби, Сорокин, т.б.) қалыптасты. Салыстырмалы мәдени зерттеулердің дамуы нәтижесінде кез келген мәдениет құрылымының, басымдылықтарының және мазмұнының салыстырмалылығы туралы идеялар (Боас, Риверс, Бенедикт) өрістеді. Сонымен қоса, Аксиологиялық плюрализм концепцияларының тарауы бұрынғы жалпы құндылықтар ілімінің негіздерін шайқалтып, олардың құрамына нақтылы тарихи-мәдени контекст енгізді. Қалыптар мен құндылықтар әрбір мәдениетке өзіңдік сипатымен айқындалғандықтан, бүкіл адамзатқа бірдей тұжырымдалған мәдениет кодексін ұсыну мүмкін емес. Алайда жалпы қоғамдық ынтымақтастық, үйлесімдік пен келісімді де бекерге шығаруға болмайды, яғни тұлға үшін ортақ мақсаттар да қажет (Клахкон). Аксиологиялық зерттеудің маңызды жақтарына психоанализ (Әсіре-Мен, Құндылық архетиптерін талдау — К.Юнг), құндылықтар сұхбаты (М.Бахтин), т.б. жатады.

 

2.2. Құндылықтар жүйесі туралы түсінік.   

 Құндылықтардың табиғаты  және олардың қоғамдық өмірдегі  рөлі туралы мәселе көптеген осыған дейінгі қарастырылған адам мен қоғам, мәдениет пен өркениет, табиғат пен қоғам арасындағы қарым – қатынастар және басқа проблемалармен тікелей байланысты.  

 «Құндылық» философиялық  және социологиялық  әдебиетте белгілі бір болмыс құбылыстарының адами, әлеуметтік және мәдени мағынасын көрсету үшін кең түрде қолданылатын термин. Тиісті құбылыстарды бағалау әрекетін (процедурасын) іске асырудың тәсілдері мен белгілері (критерийлері) қоғамдық сана мен мәдениетке адамның қызметінің нысаналарын көрсететін «субъектілік құндылықтар» (нұсқаулар және бағалар, бұйрықтар(императивтер) және тиым салулар, мақсаттар және жобалар) ретінде байқалады. Сөйтіп, «заттық» және «субъектілік» құндылықтар, қалай болғанда да,  адамның дүниемен құндылық тұрғысынан қарым – қатынасының екі жағы (полюсі) сияқтанып көрінеді. 

2.3. Адам және қоғам өміріндегі идеалдар, нормалар, заңдылықтар логикасы мәні болу шарт.    

 Адам әрекетінің құбылысындағы құндылықтар аспектілері жеке тұлғаны сияқтанып көрінеді.    

 Адам әрекетінің құбылысындағы  құндылықтар аспектілері жеке  тұлғаның танымдық және жігер сапаларымен тікелей байланысты; құндылық категорияларының өздерінде білім нысаналарының, түрліше қоғамдық топтардың және жеке тұлғалардың мүдделері мен танып – ұнату шекаралары байқалып тұрады.   

 Диалектикалық материализм  өмірдің құндылығын, адам мұраттары  мен нормаларының тарихилығын  және қоғамдық – практикалық  мәнен, оларды тануға болатындығын  атап көрсетеді. Адамзаттың бай  прогессивті мұраларын, құндылықтарын  игерген жеке тұлғалардың мүдделері  мен нормаларының тарихилығын  және қоғамдық – практикалық  мәнін, оларды тануға болатындығын атап көрсетеді. Адамзаттың бай прогрессивті мұраларын, құндылықтарын игерген жеке адам да, бірлестіктер де көздеген мақсаттарына табысты жетері сөзсіз. Құндылықтарға негізделген іс бағыты үнемі оңға баспақ.     

 Индивидтің (жеке адамның,  кісінің) өмір тәжірибесімен баянды етілген құндылықтардың бағыттары жеке тұлғаның ішкі дүниесінің құрамды бөліктеріне (элементтеріне) айналып,  оның әсерленушілігінің бүкіл жиынтығы болары хақ. Әрбір адам үшін олар мәнді мен мағыналыны, мәнсіз бен мағынасызды ажырата білуге көмектеседі.

2.4. Қоғамның болашағы үшін белгілі бір құндылықтар жүйесі, принциптерінің қалануы тиіс.    

 Құндылық нысаналарының  негізгі мазмұны адамның саяси,  философиялық (дүние танымдық), құқықтылық  сенімдері, терең және түрақты  құштарлықтарды, жұріс – тұрыс  бет алысының құлықтық принциптері  негізінде құралады. Сондықтан, кез – келген қоғамда жеке тұлғаның құндылықтық бағыттары субъектінің мақсаттылықпен әсер ету, тәрбиелеу объектісі болады.    

 Құндылық құрылымдары  қоғамның тарихи даму процесінде  қалыптасып және қзгерістерге  отырады. Бұл жай адам өмірінің  тұрліше өрістеріндегі өзгерістерге  байланысты, оның уақытты қарқыны  (масштабы) әлеуметтік саяси және  басқа өзгерістердің қарқынына  сай келмейді. Мысалы, антика заманының  эстетикалық құндылықтары өз  мәнін оны туғызған өркениеттің (цивилизацияның) құлауынан кейін де жоғалттқан жоқ; бастауын антикалық және эллиндік мәдениеттерден алған европалық ағартушылықтың гуманистік және демократиялық мұраттарының ықпалының қаншалықты ұзақ уақытқа созылғаны да белгілі. Диалектикалықматериалистік философия оларды қарастыра отырып,әрдайым түрліше субьектілер үшін жалпы мәнге ие болғандарын ғана талқыға салады.    

 Құндылық нысаналарының  дамуы жеке түлғаның дамуының белгісі, ол оның әлеуметтік өлшемінің көрсеткіші. Бұл – индивидтің санасы мен сана сезімінің арасындағы байланыстың тууына ықпал ететін, сыртқы және ішкі дүниені қабылдаушы призмасы, өмірдің мәні туралы мәселені шешу үшін психологиялық негіз.   

 Құндылықтық нысаналардың  тұрақты және қайшылықсыз ьқосындысы  жеке тұлғаның бойында мінездің  бір қалыптылығы, сенімділік, белгілі  бір принциптер мен мұраттарға (идеяларға )берілгендік, сол мұраттармен  құндылықтар үшін  жігерлік күш жүмсауға қабілет, өмір позитцисының беленділігі ,мақсатқа жетудегі қажырлылық сяқты сапаларды  қалыптастыруға жағдай туғызады.  

 Құндылық нысаналары  бұқаралық көпшілік санаға себепті (дәлелді) ісер етеді. Осыған байланысты құндылықтарды еңбек, отбасы (семя), білім ғылым, искуства және басқа бақтарға бөлуге болады.  

 Бұндағы құндылық ретіндегі  проблемасы айрықша қарастыруды  қажет етеді. Объективті тұрде  еңбектің әлеуметтік маңызы қоғам  тарихында әр -дайым аса жоғары болды. Алайда, біздің заманымызға дейін өз жалғасын тауып, өмір сұріп келе жатқан «Еңбекті шеттету» деп аталған келеңсіз құбылыс субъект үшін  еңбектін бағасын төмендетуде бұл жағдай кейде тіпті

кейбір адамдарды еңбектен бас тартуға дейін апаруда. Өндірістік қатынастармен өндіріс күштері қоғамдық инвидтердің дамуының түрлі – түрлі жақтардың сипаттайтын болғандықтан әр бір қоғам адам өміріне, оның азаматтық және адамгершілік құндылықтарына, еркіндігіне және сонымен қатар, ұлттық мәдениеттің табыстарына баса назар аударуға тиіс. Бұл әлеуметтік құндылықтардың дамуы, жасыратыны жоқ, кейбір қоғамдағы саяси қатынастарға да байланысты.   

 Құндылық нысаналары  оқу орындарында білім алу  барысында өзінен - өзі қалыптасады  деп есептеуге болмайды. Құндылық бағыттарының қалыптасуы тиісті сана -  сезімді тәрбиелеп, адамның эмоциялдық өрісін дамытқан кезде ғана іске аспақ.   

 Құндылықтар проблемасын  зерттейтін ілім аксиология (ахіа  – құндылық және logos – ілім, сөз)деп аталады. Ол – құндылықтар теориясы болып табылады.  

 Аксиология құндылықтар  табиғаы, олардың реалдықтағы  орны және құндылық әлемінің  құрылысы, немесе түрліше құндықтардың  өзара әлеуметтік және мәдени факторлармен, жеке тұлғаның құрылысымен байланысы туралы философиялық ілім.  

 Ең кең мәнінде құндылықтар  проблемасы мәдени дәстүрлер мен қоғамның идеологиялық негіздерінің құнсыздану дәуірінде шарасыз пайда болды. Философия ғылымының дербес саласы ретінде аксиология болмыс ұғымы реальдық және адам қалаулары мен ұмтылыстарының объектісі ретіндегі құндықтар болып екі элементке бөлінгенде пайда болады...  

 Антикалық жіне орта  ғасырлық философияда құндылықтар  (этико – эстетикалық жәнне  діни) сипаттамалары реальдықтын,  ақиқат болмыстың өз ұғымына  кірістірілген еді.   

 Диалектикалық – материализм  құндықтарды олардың қоғамдық  – тарихи, экономикалық және әлеуметтік  – саяси себептіліктерімен қоса  қарастырылады.  

 Құндылық объективті  құбылыстарды, немесе олардың қасиеттерін  және адамдар үшін, отбасы , үлт үшін баға жетпес құндылықтар. Бірден – бір объективті ең жоғарғы құндылық – адамзат тарихында әлі де болса жаппай мойындаушылық сипат алмаса да, бұл адам өмірінің өзі.    

 Бірақ, адамзат тәжірибесі  белгілі бір қоғамдық – тарихи параметрлерде шекті және абсолютті болып көзге түсетін құндылықтар құлықтылық белгілерін тудырады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қорытынды

       Құндылық объективті құбылыстарды, немесе олардың қасиеттерін және адамдар үшін, отбасы , үлт үшін баға жетпес құндылықтар. Бірден – бір объективті ең жоғарғы құндылық – адамзат тарихында әлі де болса жаппай мойындаушылық сипат алмаса да, бұл адам өмірінің өзі. Бірақ, адамзат тәжірибесі белгілі бір қоғамдық – тарихи параметрлерде шекті және абсолютті болып көзге түсетін құндылықтар құлықтылық белгілерін тудырады.

          Аксиология әлеуметтік-мәдени талдаудың маңызды құралына жатады. Қазіргі мәдениеттануда құндылықтардың тарихтан тыс әмбебапты жүйелерінен бас тартып, тарихи әдістеме арқылы тең құқықты құндылықтар жүйелерінің молдығына негізделген мәдени-тарихи релятивизм мектебі (Дильтей, Шпенглер, Тойнби, Сорокин, т.б.) қалыптасты. Салыстырмалы мәдени зерттеулердің дамуы нәтижесінде кез келген мәдениет құрылымының, басымдылықтарының және мазмұнының салыстырмалылығы туралы идеялар (Боас, Риверс, Бенедикт) өрістеді. Сонымен қоса, Аксиологиялық плюрализм концепцияларының тарауы бұрынғы жалпы құндылықтар ілімінің негіздерін шайқалтып, олардың құрамына нақтылы тарихи-мәдени контекст енгізді. Қалыптар мен құндылықтар әрбір мәдениетке өзіңдік сипатымен айқындалғандықтан, бүкіл адамзатқа бірдей тұжырымдалған мәдениет кодексін ұсыну мүмкін емес.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

1. Хасанұлы. Ана тілі-ата  мұра. Алматы, 2002.

2. Мурзаев. Э.М.Очерки топонимики. Москва, 1972.

3. Покровская. Л.Термины родства  в тюркских языках. Ленинград,

    1979.

4. Байғұтова.А. «Қазақ  әйелі» концептісінің этномәдени  сипаты:

    фил.ғ.к...дис. Алматы,2008.

5. Сейдімбек.А.Қазақтың ауызша  тарихы.  Алматы,2008.

6.  Қазақ ономастикасының  мәселелері.  Алматы, 1986.

7. Нұрмағамбетұлы.Ә. Жер-судың  аты-тарихтың хаты. Алматы,

    1994.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Пікір

 

Мен Ертай Арай Ахмет Нұрзаттың өзіндік жұмысымен таныстым. Кіріспе бөлімінде тақырыпқа жалпы шолу жасалынған. Негізгі бөлімінде тақырып жан-жақты, толық қарастырып, тақырыпты аша білген. Қорытынды бөлімінде тақырып жайлы өз ойын өте ұтымды қорытындылаған. Маған өте ұнады.