Змяненні ў беларускам правапісе

Інстытут журналістыкі

БДУ

 

 

 

 

 

 

“Змяненні ў беларускам правапісе”

 

 

 

 

 

 

 

Рэферат па сучаснай беларускай мове

студэнткі 2 курса 3 групы

Карпіцкай Кацярыны

Выкладчык: Бардзіян

 

 

 

 

Мінск 2010

ЗМЕСТ

• УСТУП
• ТЭАРЭТЫЧНАЯ ЧАСТКА
• ЗАКЛЮЧЭННЕ

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

УСТУП

 
З 1 верасня бягучага года беларусы пачалі карыстацца новымі “Правіламі беларускай арфаграфіі і пунктуацыі”. Але ж неабходнасці перавучваць родную мову няма, бо адбылася не кардынальная рэформа, а толькі ўдакладненне правапісу. Гэта было патрэбна таму, што з 1951 года (менавіта правіламі таго году выдання мы карысталіся дагэтуль) з’явілася шмат новых слоў. І мала хто ведаў, як правільна іх пісаць. І гэта не адзінае, што падштурхнула да новага. Напрыклад, звод "Правіл беларускай арфаграфіі і пунктуацыі", выдадзены ў 1959 г., ужо даўно стаў бібліяграфічнай рэдкасцю і амаль недаступны для карыстальнікаў, у першую чаргу настаўнікаў і выкладчыкаў беларускай мовы.

 Увогуле, паколькі правапіс рэгламентуе аднастайную перадачу на пісьме жывой мовы, то ён не можа працяглы час заставацца без змяненняў. Бесперапыннае развіццё мовы выклікае неабходнасць удасканалення і правапісных норм, прывядзення іх у адпаведнасць з моўнай практыкай. Беларускі правапіс, які ў значнай ступені грунтуецца на фанетычным прынцыпе, асабліва адчувальны да любых змен у мове, таму ён таксама павінен перыядычна ўдакладняцца і ўдасканальвацца. Асабліва востра гэтая праблема для беларускай мовы паўстала ў канцы XX ст., калі ў сістэме беларускай мовы і моўнай практыцы адбыліся істотныя змены. Значна абнавіўся слоўнікавы склад мовы, лексіка папоўнілася шматлікімі запазычаннямі, на старонках беларускамоўнага друку атрымалі пашырэнне варыянтныя напісанні. Усё гэта абумовіла надзённасць упарадкавання беларускага правапісу.

 У новай  рэдакцыі "Правіл..." істотна ўдакладнены ў адпаведнасці з сучасным узроўнем лінгвістычнай навукі фармулёўкі, абноўлены ілюстрацыйны матэрыял. Правілы па-новаму згрупаваны, што робіць іх больш зручнымі для ўспрымання і засваення. У адпаведнасці з сучаснай моўнай практыкай істотна зменшана колькасць выключэнняў. Многія напісанні падпарадкаваны агульным правілам, што прынцыпова аблягчае навучанне беларускай мове ў школе.

Адразу такія змяненні спужалі школьнікаў, якім трэба здаваць  па беларускай мове экзамен, а таксама  абітурыентаў, якія вырашылі здаць  цэнтралізаванае тэсціраванне па беларускай мове. Па-першае, Міністэрства адукацыі Рэспублікі Беларусь у сваім інструкцыйна-метадычным пісьме “Аб выкладанні вучэбных прадметаў “Беларуская мова” і “Беларуская літаратура” ў 2010—2011 навучальным годзе” паведамляе, што “ў пераходны перыяд пры правядзенні цэнтралізаванага тэсціравання па беларускай мове з тэставых заданняў будуць выключаны тыя пазіцыі, у якіх адбыліся змены ў правапісе”. Гэта значыць, што пытанняў па новым правілам не будзе на працягу трох навучальных гадоў. Менавіта таму не трэба ў апошнюю хвіліну “перакідвацца” на вывучанне рускай мовы. Гэта толькі пагоршыць вашы справы!

А па - другое, тым, хто сапраўды ведаў родную мову, пужацца нечага. Пунктаў па змяненню правілаў не так шмат і перавучыць некалькі десяткаў пунктаў не будзе вялікай праблемай.

Якія ж змены прапанавны? Запрашаю прасачыць.

1.     Істотна пашыраецца  прынцып перадачы акання пры  напісанні запазычаных слоў (напрыклад, адажыа, трыа).

2.     Пашыраецца  напісанне нескладовага ў у большасці слоў іншамоўнага паходжання, напрыклад, універсітэт, але ва ўніверсітэце.

3.     Спрошчаны правілы пераносу слоў, што цалкам адпавядае сучасным выдавецкім тэхналогіям.

4.     Унесены карэктывы ў правілы напісання складаных і складанаскарочаных слоў у адпаведнасці з агульным прынцыпам акання і сучаснай моўнай практыкай.

5.     Упарадкавана напісанне вялікай і малой літар.

6.     Уведзены новы раздзел "Правапіс некаторых марфем", у якім, дарэчы, адлюстравана пераважнае ўжыванне ў беларускай мове дзеясловаў іншамоўнага паходжання з суфіксам -ава-(-ява-), а не -ірава-(-ырава-).

Прапанаваны таксама іншыя ўдакладненні, якія ў цэлым робяць беларускі правапіс больш паслядоўным і несупярэчлівым. Акрамя таго, ён у большай ступені будзе адпавядаць фанетычнай сістэме беларускай мовы і асаблівасцям беларускага вымаўлення.

 

 

 

 

ТЭАРЭТЫЧНАЯ ЧАСТКА

 

Якія ж пазіцыі зафіксаваны  ў новым правапісе? Іх няшмат. Усяго каля 20.

Вось некаторыя з пазіцый:

•    уносяцца змены  ў напісанні складанаскарочаных слоў. У новай рэдакцыі правіл такія  словы як прафкам, гаркам, газпрам і г.д. патрэбна пісаць праз А.  (Дагэтуль пісалася гарком, газпром);

•    пашыраецца прынцып  перадачы акання ў словах іншамоўнага  паходжання. У новай рэдакцыі правіл беларускай арфаграфіі і пунктуацыі трэба пісаць адажыа, трыа, сальфеджыа, Ватэрлоа, медэа, Токіа. (Дагэтуль пісалася адажыо, трыо, Токіо);

•    ў словах іншамоўнага  паходжання, акрамя імёнаў уласных, канцавыя элементы -эр, -эль будуць перадавацца  як -ар, -аль: прынтар, камп’ютар, пэйджар. (Дагэтуль пісалася прынтэр, пэйджэр);

•    паводле агульнага  правіла перадачы на пісьме якання ў першым пераднаціскным складзе  прапанавана пісаць словы дзявяты, дзясяты, сямнаццаць, васямнаццаць і іншыя. (Дагэтуль пісалася дзевяты, дзесяты…);

•    уніфікуецца  напісанне мяккага знака ў  прыметніках на –ск(і), утвораных  ад уласных назваў: чаньчунскі, цяньшанскі, як і любанскі, астраханскі. (Раней пісалася чаньчуньскі, цяньшаньскі)

Ёсць яшчэ адзін важны  раздзел “Вялікая і малая літары ў назвах дзяржаўных органаў і  іншых арганізацый”. Згодна з ім трэба пісаць Савет Міністраў Рэспублікі Беларусь, Канстытуцыйны Суд Рэспублікі Беларусь. Але ёсць два выключэнні з правіла: у назвах Палата прадстаўнікоў і Нацыянальны сход другое слова пішацца з маленькай літары.

 

 

 

 

 

 

ЗАКЛЮЧЭННЕ

Новыя "Правілы беларускай арфаграфіі і пунктуацыі" з'яўляюцца аптымальнымі у сучаснай моўнай сітуацыі ў краіне і будуць садзейнічаць стабілізацыі правапісных норм беларускай літаратурнай мовы, забяспечуць пераемнасць традыцый пісьмовай беларускай мовы і адзінства  арфаграфічнага рэжыму ў школьным навучанні, адзінства друкаваных беларускамоўных  выданняў, што будзе спрыяць павышэнню  прэстыжу беларускай мовы ў грамадстве як дзяржаўнай мовы нашай краіны і  мовы тытульнай нацыі.

Прафесар В. Іўчанкаў выказаў  сваю думку наконт новых правілаў так: “…Закон рэгламентуе выкарыстанне пісьмовай беларускай мовы ва ўсіх сферах яе прымянення. Думаю, ен будзе садзейнічаць стабілізацыі арфаграфічных норм беларускай літаратурнай мовы, забяспечыць пераемнасць і захаванне адзінага моўнага рэжыму ў сістэме адукацыі, адзінства друкаваных беларускамоўных выданняў, што ў выніку ўмацуе прэстыж у грамадстве беларускай мовы як дзяржаўнай мовы Рэспублікі Беларусь”.