Шетелдегі халыққа білім беру жүйесі

                                                                                                    

,28 – тақырып

ШЕТЕЛДЕГІ ХАЛЫҚҚА БІЛІМ  БЕРУ ЖҮЙЕСІ

Ќарастырылатын  мєселелер:

1. Европа елдеріндегі білім беру жүйесі.
2. Азия елдеріндегі білім беру жүйесі.
3. Америка елдеріндегі білім беру жүйесі.

         4. Оқушылардың үлгерімін сандық  белгімен көрсетудің әр түрлі  жүйелері.

Ќазаќстан Республикасыныњ  білім ж‰йесі д‰ниеж‰зілік білім  ж‰йесіне сєйкес болуы тиіс. Біз  соѓан ±мтылуымыз керек. 1999 жылѓы  Ќазаќстан Республикасыныњ білім  туралы зањы осыны ескерген. Д‰ниеж‰зілік білімніњ, оныњ ж‰йесініњ дамуына  негізінен тµрт факторлар єсер етеді. Олар:

А) ќоѓамдыќ µндірістіњ даму дењгейі, оныњ ѓылыми - техникалыќ негізін  жетілдіру:;

В) єлеуметтік саясат, ел басќарушыларыныњ білімге деген кµзќарасы;

С) тарихи тєжірибе жєне ±лттыќ ерекшелік;

Д) педагогикалыќ факторлар.

Жеке меншік мектептердіњ аќысы ќымбат демесек, білім беруі  µте жоѓары. Мєселен, АЌШ та мектепте оќитын аќысыныњ бір айдаѓы баѓасы 7 – 10 мыњ доллар болса, бала-баќшада 400-500 доллар, ал, университетте 17-20 мыњ  доллар (ол жаќтаѓы доллардыњ ќ±ны біздегі доллардыњ ќ±нынан 50-100 еседей тµмен). Жапонияда да осы АЌШтыњ дењгейіндей. 6-15 жасар балалар мектептіњ бірінші  сатысында тегін оќыса, екінші сатысында  аќыѓа кµшеді. Токио, Осака, Иокогама ќалаларында баллардыњ 40-60 проценті аќылы мектептерде оќиды.

Дамыѓан елдерде білім  ж‰йесіне мемлекет жеткілікті ќаржы  бµледі. АЌШта жалпы федеральдыќ  бюджеттіњ 12 проценті мектепке, білім  саласына бµлінеді.

Федеральдыќ бюджеттен басќа  білімге бµлінетін басќа да кµздері  бар. Ол байлардыњ кµмегі, салыќ т.б., сондыќтан оларда єр оќушыѓа, студентке  ж±мсайтын ќаржыныњ ауќымы бізге  ќараѓанда єлдеќайда жоѓары. 1988 жылы Кењес ‰кіметі бойынша бір  оќушыѓа жылына 60 сомнан 300 сомѓа  дейін болса, Швецияда 1000 доллар болѓан.

Мектептегі муниципальдыќ (жергілікті) басќарудыњ принципін  кењейту кµзделген. АЌШ - тыњ федеральдыќ  µкіметі мектептерге ќаржылай жєне техникалыќ т‰рде кµмек кµрсете  отырып, олардыњ ќызметіне шек  ќоймайды. Мектеп ісін басќару жергілікті жерге берілген. Оны ‰лкен кењес  басќарады. ‡лкен кењес ќ±рамында  ±стаздар, зањгерлер, µндіріс µкілдері, ата-аналар болады. Мектептіњ ќай  баѓытта, ќалай дамуы солардыњ ќолында. Б±л ж‰йе Ќазаќстанда да бастама  алды.

Б‰гін д‰ние ж‰зінде  мектептер  єр т‰рге бµлінуде. Мектеп балаларыныњ білімге деген ќ±штарлыѓы, ќабілеті, ата-ананыњ жаѓдайы т.б.єр-т‰рлі. Бастауыш мектепті балалар бірдей бастаса, 5-6 сыныптан немесе одан жоѓарѓы сыныпта оќушылардыњ пєнге деген ќызыѓушылыќтары µзгеріп шыѓа келеді. Сондыќтан да орта, жоѓарѓы сынып оќушыларын арнап єр т‰рлі баѓдарлама бойынша оќыту керек.

    М±ндай бµлініс  жергілікті жаѓдайѓа, µндіріске  де байланысты.

      Мєселен,  Австрияда мектептіњ ‰ш т‰рі  бар:

а)  Реальдыќ гимназия. М±нда оќушылар математика мен жаратылыстану пєндерін терењдетіп оќиды.

є) Экономикалыќ реальдыќ гимназия. М±нда арнайы экономикалыќ білімніњ негізін береді.

б) Гуманитарлыќ гимназия. М±нда гуманитарлыќ пєндерді, єсіресе шет тілдерін оќытады.

     Австрияда  кєсіптік білім беру жолы кењ  дамыѓан. 15-19-жасар балалардыњ 48-пайызы  сонда оќып, ауыл шаруашылыѓыныњ  кіші маманы, іс ќаѓазын ж‰ргізуші,  коммерция т.б. саладан  кєсіби  мамандыќ алады.

   Аталѓан мемлекетте  діни орындарыныњ жеке менешік   мектептері де кењ µріс алѓан.  Оны негізінен µздері ќаржыландырып,  оќушылардыіњ ќалауынша бастауыш, орталау, орта білім береді.

    Жалпы шет мемлекеттер білім туралы зањды кµп µзгерпейді. Мєселен, ¦лыбритания мемлекеті 44-жылдан кейін ѓана 1988 жылы білім туралы зањды ќарап µзгерістер енгізді. Оларда ескі зањ бойынша оќу баѓдарламаларын єр мектеп µздері ќ±рып келсе, енді жања зањ бойынша б±л мєселе орталыќтанды. Б±л мемлекетте міндетті пєндердіњ саны онѓа жетеді жєне оныњ ішінде дінніњ тарихы жєне мєдениеті бар.

Оларда жаратылыстануды  екі жолмен оќытады:

а) Жалпы жаратылыстану  мєселесі.

б) Сабаќќа ынтасы жоѓары балаларѓа арнап биология, физика, химия жеке пєндер ретінде µтеді. Оќушыларды 7,11,14,16-жасында тест арќылы сыныптан-сыныпќа кµшіреді. Себебі 7-жаста бастауыштыњ бірінші сатысын, 11-жаста бастауышты, 14-жаста даралап  оќытуѓа кµшіру, 16-жаста міндетті негізгі білім беретін мектепті бітіреді.

Батыс Европада (¦лыбритания, Франция), АЌШ - та эксперименталдыќ мектептер  де ж±мыс істейді. М±ндай мектептерді  ашыќ мектеп дейді. Себебі б±л мектептердіњ шєкірттері ±стазымен келісіп сабаќты  стадионда, м±ражайда, алањда, саябаќта т.б. µздеріне ыњѓайлы жерде ж‰ргізе  береді. Оќушылар м±ндай мектепте білімді  µз ќалаулары бойынша єр т‰рлі  пєндерден алады. М±ндай мектептерде  сабаќ баѓдарламасыз, басќарусыз келісім-шарт бойынша бригадалыќ єдіспен µтеді. Б±л мектептерді “ашыќ”, “ќабырѓасыз”, “жабайы” деп те атайды. Себебі сабаќ  ашыќ аспанныњ астында, таќтасыз, партасыз µтеді.

Германияда білім беру ж‰йесі ерекшелеу. Білім беру бала баќшадан басталып негізгі бастауышпен  жалѓасады. Онда бастауыш мектепті “Хауптшуле”  деп атайды. Оныњ  баламасы “бас мектеп” бастауыш мектептегі баѓыт-балаларды  ойын, фантазия жєне оќушылардыњ µздерініњ  бастамасымен оќыту. Алѓашќы кезде апталыќ саѓат 18-20-болса, соњына таман 30-ѓа жетеді. ‡шінші сыныптан бастап пєн мамандары дєріс береді.

Германияда єр жер –  Ланд (облыс) µз баѓдарламасымен ж±мыс  істеп орталыќ басќаруѓа с‰йенеді. Мєселен, Баварияда бастауыш мектептіњ  оќушылары неміс тілінен, єдебиеттен, математикадан, елтанудан, эстетикадан, музыкадан, ритмикадан дєріс алады. Оќушылар белгіленген оќу жоспарымен ж±мыс істейді. Дарынды балаларѓа  жеке оќу ж±мысын ±йымдастырады. Оќудыњ ќорытындысы ‰шінші сыныпта 10 балдыќ ж‰йемен тексеріледі. ‡й тапсырмасыныњ  кµлемі 30 минуттыќ ж±мыстан ауыспауы керек.

Бесінші сыныптан бастап оќушылар екінші сатылыќ мектепке кµшіріледі. Оќушылар µздерініњ ‰лгеріміне, ќабілетіне ќарай т‰рлі мектептерге бµлінеді:

а) Грундшуле (негізгі мектеп) 5-10 сынып аралыѓында.

б) Реальді мектеп 5-11 сынып  аралыѓында.

в) Гимназия.

г) Одан ќала берсе µндірістік, сауда мектептері де бар.

5-6 сынып оќушылары   баѓдарламалы (ориентация) сынып оќушылары  болып табылады. Себебі оќушылар  жоѓарыда кµрсетілген мектепге  бµлінеді. Шєкірттер білімдерініњ  жетісуіне, сапасына ќарай бір  мектептен екінші мектепке ауыса  береді. Негізгі мектепте оќу  мерзімі 5-6 жыл, оќушылар мектепті  емтихан тапсырумен аяќтайды. Егер  де оќушыныњ орта баѓасы 3 балды  ќ±райтын болса, ол кєсіптік - техникалыќ оќу орнына, µндірістік, кооперативтік мектепке немесе  реальдыќ мектептіњ 10-ыншы сыныбына  т‰сіп оќуына ќ±ќыѓы бар.

Реальдыќ мектепте оќу  мерзімі 6 жыл, 5-10 сынып аралыѓында. Барлыќ оќу орындарынан реалдыќ  мектептіњ келешегі мол. Себебі реалдыќ  мектептен гимназияѓа, кєсіптік техникалыќ оќу орнына немесе жалпы орта білім  беретін мектепке ауысуына болады. Реальдыќ мектепті бітірушілер негізінен  саудада немесе т±рмыстыќ ќажет  орындарында ќызмет істейді.

Германияда гимназия µте  жаќсы дамыѓан оќу орны. Оќушылар гимназияда 5-7, 8-10, 11-12 сыныптарда толыќтырылып немесе ауысып отырады. Гимназияныњ  µзі тµртке бµлінеді: кµне тілдерді оќытатын, ќазіргі тілдерді оќытатын, математикадан білім беретін, жаратылыстанудан білім беретін. Оќушылардыњ гимназияда оќитын м‰мкіндіктері болмаса, олар кєсіптік – техникалыќ оќу орындарына ауысып кете береді.

Германияда негізінен  оќытылатын пєндер: неміс тілі, шет  тілдері, сурет, музыка, философия, дін, ќоѓамтану, экономика, математика, физика, химия. Жєне єр оќушы µз ќалауымен  педагогикадан, психологиядан, социологиядан, зањнан, геологиядан, астрономиядан, µндірістік технологиядан, статистикадан білім  алады.

Германияда шіркеудіњ  ќарамаѓындаѓы жеке меншік мектептер  бар. Оныњ ќаржысын шіркеу µтейді. Жеке меншіктегі мектептер кµбіне жалпыѓа  бірдей тек аздаѓан мектептерде  ѓана µте дарынды балаларды жекелеп  оќытады. Жеке меншік мектеп деп Вальддорфтыњ ( жетім балалардыњ) мектебін де атауѓа болады. М±нда 12 жыл оќып, бір жыл университетке т‰суге дайындайды.

Білім реформасы Францияда  да ж‰руде. Француздардыњ маќсаты- оќушылардыњ 80 процентіне орта арнайы білім беріп, ќолдарына бакалаврдыњ (кіші дєрежедегі маманныњ) дипломын беру. Франциядаѓы оќу ж‰йесі:

А) Бастауыш мектепте баланы оќуѓа, жазуѓа, тµрт амалды ‰йренуге, уаќыт, кењістік, дене тазалыѓы туралы т‰сінік  беру, шет тілін оќытуды бастау жатады.

Б) Колледжде 9, 14, 15, жас аралыѓында оќушы бастауыш мектепте алѓан білімін  ары ќарай терењдету, тілді ‰йренуге кµшеді.

В) Лицейде баланы университетке  т‰суге дайындайды.

Жапонияда білім туралы реформа 1989 – 1991 жылдары ж‰рді. Жапон оќушыларыныњ оќуѓа деген ынтасы µте жоѓары. 1990 жылѓы мєліметтерге с‰йенсек, 13-15 жасар жапондыќтар американдыќ  ќ±рбыларынан математика пєнінен 2 есе  артыќ білетіндіктерін олимпиадада  кµрсетті. Жапонияда да АЌШ-таѓыдай  орта мектепте, колледжде білім алып, университетке т‰сушілер саны µте  кµп. Оќуды жалпы оќушылардыњ 2 проценті ѓана тастайды. Негізінде жапондыќтар  индустриялыќ ќоѓамныњ талабымен ж±мыс  істейді. М±нда кµбіне баланыњ білімін  тест, емтихан арќылы тексеріп отырады. Ата-аналар м±ѓалім жалдап балаларын  мектептен тыс уаќытта да оќытады, керекті мамандыќќа дайындайды. Жапонияда  математика µте ќажетті сабаќ  болып есептеледі. Біраќ жапондыќтардыњ да білім алуда шешуін таппай жатќан проблемалары бар. Олар:

А) оќушылардыњ арасында ќылмыс жасаушылар 1,9 процентке,

Б) мектептегі тєртіп б±зушылар 0,9 процентке,

Г) мектептен шыѓару 2,1 процентке  жетеді.

Єрине б±л проценттер бізге  ќараѓанда т‰к емес.

Жапонияда университеттіњ 3 т‰рі бар:

А) докторантура,

В) аспирантура,

С) жай университет.

Жапондыќ студенттер де 1,5 жыл жалпы білім алып, келесі жылдары  мамандыќтарын тањдайды.

Оњт‰стік Кореяныњ оќу  ж‰йесі ерекшелеу. Б±л мемлекетте бастауыш мектепте 6 жыл оќиды. Орта мектептегі оќу мерзімі 3жыл, кєсіптік-техникалыќ оќу жылы 34 аптаѓа созылады да, ол 2 семестрден т±рады:

А) 1 семестр - наурыз – сєуір  айлары.

В) 2 семестр - ќырк‰йек –  аќпан айлары.

Бастауыш мектепте сабаќ 40 минуттыќ, ал жоѓары сынып оќушыларына 45 минуттыќ.

Оќудыњ жылдыќ мерзімдері: бастауыш мектептерде 24 аптадан 28 аптаѓа дейін, жоѓары сынып оќушыларына 34 аптаѓа дейін.

Оњт‰стік Корея мектептерінде  оќытылатын пєндер: кєріс тілі, мораль, ќоѓамтану, арифметика, ѓылым, дене тєрбиесі, ењбек жєне сурет. Б±л мемлекетте 1969 жылѓа дейін оќушылар мектепке емтихан арќылы т‰сетін. 1969 жылы б±л  зањ к‰шін жойып, оќушылар орта мектепке емтихансыз ќабылдана беретін болды.

Ќазір бастауыш мектепті бітірген оќушылардыњ 98,8 проценті орта білім  алуда. Оњт‰стік Кореяда Жапониядаѓыдай білімді негізгі байлыќ деп есептейді.

АЌШ-та балалар мектеп табалдырыѓын 6-жаста аттап, 18-жасында орта білім  алады. Біраќ міндетті т‰рде оќу 16-жасќа дейін. Б±л елде де мектептіњ  ‰ш т‰рі бар:

   а) Екі сатылы  мектеп: м±нда 6-13-жасар балалар  бастауыш  мектепте білім алса, 14-18-жасар балалар орлта мектепте  білім алады.

   є) ‡ш сатылы  мектепте бастауыш сыныптары  6-12-жасарѓа арналса, орталау мектепте 12-15-жасар балалар, ал орта  мектепте 15-18-жасар  жастар оќиды.

    б) Таѓы бір  ‰ш сатылы мектеп бастауышта 6-10-жасар, орталауда 10-14-жасар,  орта мектепте 14-18-жасар балалар  оќиды. Америка мектептерінде  балалар 12-жыл оќиды.

     Мектептегі оќылатын пєндерініњ  міндетті жєне міндетті емес т‰рлері болады. АЌШ-та 9-12-сынып оќушыларыныњ міндетті т‰рде оќитын пєндері: аѓылшын тілі жєне дене тєрбиесі. Оныњ µзі бірнеше бµлімдерден т±руы м‰мкін. Мєселен, “Ньютон Норс”-те 90-пєн циклге  бµлініп оќытылады. Дене тєрбиесі, аэробика, ќазіргі джаз билері, су ойындары т.б. болып бµлінсе, ана тілі бойынша факультативтік курстар, мифология, ѓылыми фантастика, жарнамаларды жариялау мен насихаттаудыњ шеберлігі, режиссура, фильм шыѓару т.б. бµлінеді. Шет тілдерінен француз, испан, орыс, неміс, итальян, латын, ќытай тілдерін оќиды. Американдыќ оќушылар ќоѓамдыќ ѓылымдарды да оќиды. Олар: д‰ниеж‰зілік тарих, 1450-жылдан б‰гінгі к‰нге дейінгі Еуропа, Кµне Греция, зањ жєне ќоѓам, ќазіргі ќоѓамныњ проблемалары, µркениетті Ќытай, Орыс тарихы, АЌШ-тыњ тарихы т.б. Б±л елдіњ оќушылары ‰й шаруашылыѓынан да білім алады: ас таѓамдары, ас єзірлеудіњ шеберлігі, жан±я, сєн, киім, сєбиді ќарау, ‰й жихаздары т.б.

     Мектепті бітірушілер 4-жылда 100-сабаќтан есеп (зачет) тапсырады: 20 рет аѓылшын тілінен, 5 рет биологиядан , 5 рет физикадан, 15 рет ќоѓамтанудан, 10 рет математикадан, 5 рет музыкадан, кµркем суреттен т.б.

     Американыњ басќа мектептерінде міндетті пєндерге аѓылшын тілі мен математика жатады да жєне басќадай 300-дей пєндер оќытылады. Жеке меншік мектептерде міндетті пєндердіњ саны кµбірек, онда білімді де жан-жаќты, тиянаќты береді.

Американдыќ оќушылардыњ  мектепте алатын білімдерімен олардыњ  µз бетінше алатын білімдерін жаќсы  ‰йлестірген. Жоѓарыда кµрсетілген  “Ньютон Норс” мектебінде оќушылардыњ  апталыќ сабаѓы 22 саѓаттан т±рады. Олар сенбі к‰ні мектепте оќымайды. Сондыќтан  µз бетінше ‰йде, кітапханада білімдерін  жетілдіреді.

АЌШ - та оќу-тєрбие орындарыныњ  ќызметтерініњ ж‰йелілігі жєне ‰зіліссіз  білім алу жолдары бар. Жан±я, бала баќша, мектеп (оныњ ‰ш сатысы), арнайы орта, жоѓары білім беретін оќу  орындары бір ж‰йелілікте дамиды. Баланыњ бірінен –біріне ауысып отыруына м‰мкіндігі бар. Соныњ арќасында  жас ±рпаќ ‰зіліссіз білім  алады.