Дидактикалық бірліктерді ірілендіру технологиясы

Жас жеткіншектерге бүгінгі күн талабына сай білім мен тәрбие беру ісі педагог мамандарға үлкен жүк артады. Білім беру жүйесінде болып жатқан түбегейлі өзгерістер оқыту үрдісін озық технологиялармен қамтып жетілдіруді талап етеді. Осы тұрғыда оқытудың жаңа технологияларын жете меңгеріп, оны оқушылардың технологиялық жас ерекшеліктеріне орай орынды қолданудың мәні ерекше.Жаңа технологияны жетік меңгеру сонымен қатар мұғалімнің интелектуалдық, кәсіптек, адамгершілік, рухани,азаматтық және басқа да көптеген адами қабілетінің қалыптасуына игі әсерін тигізеді, өзін-өзі дамытып, оқу тәрбие үрдісін тиімді ұйымдастыруына көмектеседі. 
Білім берудің даму бағыты мен технологияларын қамтитын көптеген педагогикалық технология қолданып жүргені мәлім. Олар,Д.Б. Эльконин, В.В.Давыдовтың «Дамыта оқыту» технологиясы ,Ж.Қ.Қараевтың «Деңгейлеп саралап оқыту» технологиясы, П.М.Эрдниевтің «Дидактикалық бірліктерді ірілендіру» технологиясы,В.Ф. Шаталовтың «Тірек сигналдары арқылы оқыту » технологиясы, «Ойын арқылы оқыту» технологиясы. 
«Дидактикалық бірліктерді ірілендіру» технологиясының негізгі мақсаты, нақты жолдары 1) өзара байланысты амал,операция т.б. біріктіре және бір мезгілде қарастыру; 2) есеп құрастыру және шығару үрдісінің бірлігін қамтамасыз ету; 3) Тура есепті кері есепке және керісінше айналдыру. «Деңгейлік саралап оқыту»технологисы тұжырымының ерекшелігі :-мықтылар өздерінің қабілеті мен икемділігін одан әрі бекіте түседі, әлсіздер өзін-өзі сынап қарауға мүмкіндік алып, өзіне сенімсіздіктен арылады,күшті топтарда оқуға деген ынтасы артады, білім дәрежесі деңгейлес оқу топтарында оқу жеңілдейді. 
«Тірек сигналдары арқылы оқыту» технологиясының негізгі мақсаты : -Білім, білік мұғалімнің қажетті нұсқаулары бойынша оқушылардың дағды қалыптастыру; жеке мәліметтеріне қарамастан, барлық баланы оқыту. 
«Ойын арқылы оқыту» технологиясының негізгі мақсаты дидактикалық, тәрбиелік, дамытушылық, әлеуметтендіру. Ойындық іс әрекеттің психологиялық механизмі жеке бастың өзіндік талап талғамдарына сүйенеді. 
«Дамыта оқыту» технологисының негізгі мақсаты: -Бала бойына еркіндік, мақсаткерлік, ар-намыс, мақтаныш сезім, дербестік, өз бетімен жұмыс істеу т.б. қасиеттер дамыту. 
Қазіргі заман талабына сай жаңа технологияларды пайдалану оқушылардың өз бетімен жұмыс істеуін ұйымдастыруда тигізер пайдасы зор. Оқушылардың өзіндік жұмысы- мұғалімнің қажетті нұсқаулары бойынша оқушылардың оқу жұмысының жеке дара және ұжымдық түрі. Өзіндік тапсырмаларды орындау барысында оқушылардан белсенді ойлау, әр түрлі танымдық тапсырмаларды орындау талап етіледі. Осының нәтижесінде оқушылар өздігінінен бақылауды үйренеді, оларда тапсырылған істі орындаудағы жауапкершілік сезім, еңбексүйгіштік, табандылық, ұйымшылдық, бір-біріне деген жолдастық көмек қалыптасады. Дидактикалық мақсатына қарай өз бетінше жұмыстарды жаңа материалдарды оқып үйренуге дайындық, жаңа материалды оқып үйрену, бекіту, қайталап пысықтау және бақылау деп бөлуге болады. 
Білімнің негізі бастауышта қаланатыны белгілі. Ендеше, осы бастауыш сыныптардан бас- 
тап, оқушылардың өз бетінше жұмыс істей білу іскерліктері де қалыптасуы тиіс. Атап айтсақ жаңа ұғымды, заңдылықты, ережені түсініп, тұжырымдау, есепті талдап шығара білу, жаңадан өтілген ұғым бойынша өздігінен ой қорыта білу, өзінің іс-әрекетіне бақылау жасай білу т.б..

ХХІ ғасыр ақпарат ғасыры болғандықтан адамзатқа компьютерлік сауаттылық қажет. Білім берудің  негізгі мақсаты – білім мазмұнын жаңартумен қатар, окытудың әдіс-тәсілдері  мен әр түрлі құралдарын қолданудың тиімділігін арттыруды талап  етеді. Осы мақсатты жүзеге асыруда  ақпараттық технологияны пайдалану  әдісі зор рөл атқарады. Осы  орайда ел Президенті Н.Ә.Назарбаевтың халыққа жолдауындағы «оқу үрдісінде  ақпараттық технологияларды білім  беру саласын жақсартуда қолданыс аясын  кеңейту керек» деген сөзін басшылыққа ала отырып, сабақта жаңа ақпараттық технологияларды пайдалануға жаппай көшуіміз керек. Ақпараттық технологияларды  сабақта пайдаланудың негізгі мақсаты: Қазақстан Республикасында біртұтас білімдік ақпараттық ортаны құру, жаңа ақпараттық технологияны пайдалану  Қазақстан Республикасындағы ақпараттық кеңістікті әлемдік білім беру кеңістігімен сабақтастыру болып табылады.

Көптеген жаңа технологиялармен қатар соңғы кездері информатика  пәні  сабақтарында ақпараттық технологиялар жиі қолданылуда.Осыған байланысты  күнделікті сабаққа:

-мультимедия (видео, аудио қондырғылары  мен теледидарды, электрондық  оқулықтарды);

-компьютер (компьютерлік бағдарламалар,  интерактивті тақта

-интернет және т.б. көрнекі  материалдарды пайдалану айтарлықтай  нәтиже береді.

Мұндай қондырғылар оқушылардың  қызығушылығын арттырып, зейін қойып  тыңдауға және алған мәліметтерді нақтылауға мүмкіндік береді. Оқушылардың сабаққа  деген қызығушылығын ояту мұғалімнің сабақ өткізу тәсіліне де байланысты.  Қазіргі таңда оқудың интерактивті әдіс-тәсілдері өте көп. Педагогикалық ғалым мен озық тәжірибенің  бүгінгі даму деңгейінде белгілі  болған оқыту әдіс-тәсілдерінің бәрін  де еркін игеріп, әрбір нақтылы жағдайларға орай ең тиімдісін таңдап алу және олардың бірнешеуінің жиынтығын түрлендіре тиімді, үйлесімді әрі шығармашылықпен қолдану- сабақтың сәтті өтуінің кепілі. Осы ретте мына мәселелерге баса назар аударғым келеді.

1.Мұғалім сәтсіз өткен сабақтарға  өзіндік талдау жасап өз кемшілігін  іздеуге әрекет жасау керек.

2.Білім мен тәрбие беруде  жариялылық, педагогикалық, ынтымақтастық,  ғылыми-әдістемелік, тың ізденістерге  сүйене отырып жаңашылдыққа талпыну  қажет.

3.Мұғалім күнделікті әр сабағына  шығармашылықпен дайындалуы керек.  Өйткені, сабақ-мұғалімнің өнері,  шығармасы. Сондықтан әр сабақты  тиімді ұйымдастыруда оқушыны  жалықтырмайтын, қабілетін арттыратын  жағдай туғызуға ықпал етуміз  керек деп ойлаймыз.

Ақпараттық технология негіздері  тұлғаның информатика пәнінен алған  білім сапасы мен сауаттылығын кеңейтуге  жәрдемдеседі, мысалы: интернет сайты  арқылы жоғары деңгейдегі көрнекіліктерді пайдалануға болады. Заман ағымына қарай сабаққа  видео, аудио қондырғылары мен теледидарды, компьютерді қолдану оқушының дүниетанымын кеңейтеді. Әсіресе, оқулықтағы тарауларды қорытындылау кезінде оқушылар қосымша материалдар жинақтап, білімдерін кеңейтіп, танымдық белсенділігін арттырып қана қоймай, қисынды ойлау жүйесін қалыптастырып, шығармашылығын дамытады. Тестік тапсырмалар орындайды. Компьютер көмегімен оқыту оң нәтижелер береді. Ақпараттық мәдениет дегеніміз- тек компьютермен дұрыс жұмыс істей білу ғана емес, кез-келген ақпарат көзін: анықтамаларды, теледидар бағдарламаларын т.с.с. дұрыс пайдалана білу деген сөз.

Жаңа ақпараттық технологияның  негізгі ерекшелігі – бұл оқушыларға өз бетімен немесе бірлескен түрде  шығармашылық жұмыспен шұғылдануға, ізденуге, өз жұмысының нәтижесін көріп, өз өзіне сын көзбен қарауына және жеткен жетістігінен ләззат алуға мүмкіндік  береді. Ол үшін мұғалім өткізетін  сабағының түрін дұрыс таңдай білуі қажет.  Сабақты  сәтті  ұйымдастырудағы  басты  мақсат -оқушының  сабаққа  деген   қызығушылығын  арттырып, бүгінгі  заман  талабына  сай  білім  беру. Сабақтың  сәтті  өтуі  біріншіден, мұғалімнің  біліміне, іскерлігіне, тәжірибесіне  байланысты  болса,  екіншіден,  сабақ  материалына,  ал  үшіншіден,   сынып  типіне,   төртіншіден  мұғалім  мен   оқушының  көңіл – күйіне  де  байланысты.   Сабақты  тартымды  әрі  сәтті  өткізе  білу  мұғалімдер  қауымынан  көп  ізденуді, білімділікті, қабілеттілікті және тапқырлықты қажет  етеді.

Ақпараттық технологиялардың бірі – интерактивтік тақта, мультимедиялық және он-лайн сабақтары. Оқыту үрдісін  компьютерлендіру мақсатында интерактивті тақтамен жұмыс жасау тиімді. Қазіргі  уақытта Қазақстанның жалпы орта білім беретін мектептерінің  барлығы дерлік интерактивті тақтамен қамтамасыз етілген. Өзім жұмыс  жасайтын мектепте жаңа ақпараттық технологияларды қолдану кеңінен қарастырылған. Мектептің информатика  кабинетінде интерактивті тақта орнатылған.

Тақтаны қолдану арқылы оқушылардың  қызығушылығын, интеллектуалдық танымын, білім сапасын арттыруға болады. Өз басым интерактивті тақтаны әр сабақ барысында, соның ішінде информатикадан практикалық сабақтарды өткізген кезде  жиі қолданамын.  Мысалы:   информатика пәнін оқытуда интерактивті тақтамен жұмыс жасауда оқушылардың қызығушылығын танытып қана қоймай, шығармашылық қабілеттерін дамыту мен қатар жаңа ақпараттық технологияны меңгеруге, оны пайдалана алуына мүмкіндік береміз. Сабақта интерактивті тақтаның элементтерін пайдалану, дайындалған арнайы тапсырмаларды тыңдап қана қоймай, көздерімен көріп, оны жетік түсінуге, дағдыланады. Интерактивті тақтаны пайдалану аркылы оқушылардың білімін тексеру үшін әр тарауды аяқтаған кезде немесе жаңа сабақты бекіткен уақытта тестілеу әдісін қолдануға болады. Оқушылардан бір уақытта жауап алуға мүмкіндік береді. Тестілеудің нәтижелерін құрылған график арқылы тексеріп, сол уақытта бағалауға болады. Жауап нәтижелерін бақылап және оқушылардың материалды түсіну деңгейін анықтауға мүмкіндік береді. Интерактивті тақтаны пайдалану арқылы тестілеген кезде мұғалім оқушылардың білім деңгейін анықтай алады. Оқушыға тест сұрақтарына жауап беруі үшін уақыт беріледі. Бұл жүйе тұйық оқушылардың ойын білдіріп, жалқау оқушылардың қызығушылығын арттырады. Оқушылар жауаптарын құпия түрде бере алады.

Ақпараттық технологияларды жүзеге асырудағы  тағы бір мүмкіндігі – ол электронды оқулық. Электрондық оқулық -  бұл дидактикалық әдіс – тәсілдер мен ақпараттық технологияны қолдануға негізделген түбегейлі жүйе. Электронды оқулықпен оқыту  оқытушының оқушымен  жеке жұмыс істегендей болады. Электрондық оқулық тек қана оқушы үшін емес, мұғалімнің дидактикалық әдістемелік көмекші құралы да болып табылады.

Қазіргі заманның даму қарқыны мұғалімдерден  шығармашылығын жаңаша, ғылыми-зерттеу  бағытында құруды талап етеді. Компьютер  және ақпараттық технологиялар арқылы жасалып жатқан оқыту процесі  оқушының жаңаша ойлау қабілетін  қалыптастырады. Бүгінгі таңдағы  ақпараттық қоғам аймағындағы оқушылардың  ойлау қабілетін қалыптастыратын  және компьютерлік оқыту ісін дамытатын  жалпы заңдылықтардан тарайтын педагогикалық  технологиялардың тиімділігі жоғары болмақ. Жаңа ақпараттық техникаларын пайдалану  соңғы уақытта мектептегі білім  беру жүйесінде маңызды бағыттардың  бірі болып табылады. Мультимедиялық технологиялар көбіне компьютерлік сыныптарда қолданылады. Қазіргі уакытта  сабақ материалына байланысты көптеген компакт-дискілер бар. Мектептегі информатика  сабағын компьютердің көмегіне сүйеніп  өткізуге көп мүмкіндіктер жасалған. Жаңа материалды түсіндіруде интерактивті компьютерлік графиканы пайдалануды  көздейтін аппараттық-бағдарламалық  құралдарды пайдалануға болады. Компьютерлік графикалық материал презентациялық монитор  көмегімен көрсетіледі. Информатика  пәні бойынша компьютерлік тестілеуді қолдану оқушылардың интеллектуалдық  танымын арттырады. Оқушылар бір  тестілеуден жақсы нәтижеге жеткенше бірнеше қайтара өтеді. Бұл тестілердің  барлығы информатика бойынша  минимум талаптарына сәйкес келеді. Келесі бір маңызды жағдай уақытты  үнемдеу. 

Осындай ақпарат құралдарын пайдалана  отырып, мен сабақ барысында оқушылардың  қабілетіне, білім деңгейіне, ынтасына қарай топқа бөліп, өз бетімен  еңбектенуге, ізденуге, шығармашылыққа баулып, қорытынды жасауға машықтандырамын, оқушының ақыл-ойын дамытып, өзіндік  дүниетанымын қалыптастырамын, сабаққа  ынтасын арттырып, тапсырманы орындау  барысында жіберілген қателер мен  кемшіліктерді уақытында анықтап  түзетуге мүмкіндік беремін. Сабақ  барысында оқушыларды біліммен қаруландырып қоймай оларды қисынды ойлау, есте сақтау қабілеттерін дамыту үшін оқушылардың  шығармашылық ізденісін, тапқырлығын, зеректігін, ойлауға икемділігін, өмірге ғылыми көзқарасын дамытуға өткізілген сыныптан тыс жұмыстар: «Көңілді тапқыштар», «Тапқыр достар» сияқты танымдық ойындарын қолданамын.  Алынған өзекті тақырыпты басшылыққа ала отыра және істелінген жұмыстарды қорытындылай келе өзін-өзі бағалай білетін, шығармашылық деңгейі жоғары жан-жақты тұлға қалыптастыра отыра, оқушының білім сапасын көтеремін, алған білімдерін өмірмен ұштастыруға бағыт беріп оқушы кұзырлығын дамытамын.  Осындай тәжірибем арқылы оқушылардың білімін, дағдыларын, ойлау қабілеттерін, шығармашылық ізденісін бақылау арқылы біршама нәтижеге жеттім. Мысалы:  «Word мәтіндік редакторында кесте құру»тақырыбындағы ашық сабақта ақпараттық технологияны пайдалану арқылы оқушылардың есте сақтау, ойлау қабілеттерін дамыттым. Есте сақтау қабілетін шыңдауға, ғылым мен техника жетістіктеріне, білімге деген қызығушылығын арттыруда сыныптан тыс шаралардың маңызы зор. Оқушылардың информатикалық сауаттылығын арттыру, алған білімдерін тиянақты болуын қадағалау үшін сыныптан тыс жұмыстар жүргізіп,  оқушыны қызықтыратындай информатикалық ойындар викторина шешу, кроссворд құрастыру, логикалық есептер шығарту арқылы ой-өрісін, пәнге қызығушылығын арттырып, пән аралық байланысты нығайту қажет. Қорытындылау кезінде тақырыпқа байланысты сөздік қорларын молайтып, өткен тақырыптың мазмұнын толық ашу үшін сәйкестендіру кестесін толтырғызып, сабақты бекітемін. Әр тарауды өткен соң, өздік жұмыс, тақырыптық есеп, бақылау жұмыстары, тестік тапсырмалар өткізу арқылы тақырыпты қаншалықты меңгергенін тексеріп, тақырыпты толық меңгере алмаған оқушылармен қосымша сабақтар, сыныптан тыс жұмыстар жүргіземін. Тест түрлері оқушы білімін бекітуге қайталауға, жүйелеуге мүмкіндік береді. Сонымен қоса мұғалім мен оқушылардың уақытын үнемдеуге оқу жұмысын ұйымдастыруға жағдай жасайды. Жалпы  оқушылардың  ақпараттық технология негіздерінен алған білімі арқылы:

1. Оқушының пәнге деген қызығушылығы  артады, құлшынысы оянады.

1. Оқушының пәнге деген қызығушылығы  артады, құлшынысы оянады.

2. Шығармашылық қабілеттері артады.

3. Жылдам ойлауға машықтанады,  білім сапасы артады.

4.Оқушылар өз бетімен жұмыс  жасауға дағдыланды.

5. Компьютерлік сауатты болуға  үйренеді.

Ақпараттық технологияның мұғалім  жұмысына ең тиімдісі – оқушылардың  білім олқылықтарына үнемі зерттеу  жасап, түзету жұмыстарын жүргізуге  пайдасы бар. Қазіргі заманның даму қарқыны мұғалімдер шығармашылығын жаңаша, ғылыми-зерттеу бағытында  құруды талап етеді. Сондықтан, ХХІ  ғасыр – информатика ғасыры, яғни ақпараттандыру технологиясы дамыған  заманда мемлекетіміздің болашағы – жас ұрпаққа заман талабына сай білім беріп, жан-жақты дамуына  ықпал ету мұғалімнен шығармашылық ізденісті, үлкен сұранысты талап  етеді. Компьютер және ақпараттық технологиялар  арқылы жасалып жатқан оқыту процесі  оқушының жаңаша ойлау қабілетін  қалыптастырып, оларды жүйелік байланыстар  мен заңдылықтарды табуға итеріп, нәтижесінде – өздерінің кәсіби потенциалдарының қалыптасуына жол  ашады. Бүгінгі таңдағы ақпараттық қоғам аймағындағы оқушылардың  ойлау қабілетін қалыптастыратын  және компьютерлік оқыту ісін дамытатын  жалпы заңдылықтардан тарайтын педагогикалық  технологиялардың тиімділігі жоғары деп  есептейміз.