Корпорацияның меншікті капиталына экономикалық талдау жүргізу

      Кәсіпорынның  қаржылық тұрақтылық жағдайына көптеген факторлар әсер етеді:

• Пайд болу орнына дайланысты – ішкі және сыртқы;
• Нәтижесінің маңыздылығына байланысты – негізгі және негізгі емес;
• Құбылыс бойынша – қарапайым және күрделі;
• әрекет ету уақыты бойынша – тұрақты және уақытша.

      Ішкі  факторлар кәсіпорынның өзінің жұмысын  ұйымдастыруына байланысты болады, ал сыртқы факторлар кәсіпорынның еркне  бағынышты емес.

      Негізгі ішкі факторларды қарастырайық. Кәсіпорынның тұрақтылығы ең бірінші өндіріс  шығындарымен үздіксіз байланысқан  өндірілген өнім мен көрсетілген  құрамы мен құрылымына тәуелді. Сондай-ақ тұрақты және айнымалы шығындар арасындағы қатынас маңызды болып табылады.

      Кәсіпорынның  өндірілетін өнім және өндіріс техналогиясымен  тығыз байланысқан қаржылық тұрақтылығының маңызды факторларының бірі –  активтердің тиімді құрамы мен құрылымы, сондай-ақ кәсіпорынның басқару стратегиясын дұрыс таңдап алуы болып табылады. Ағымдағы активтерді басқару өнері  – кәсіпорын шотында оның ағымдағы жедел қызметі үшін қажет болатын  қаржының ең төменгңі сомасын ұстаудан тұрады.

      Қаржылық  тұқрақтылықтың ішкі, маңызды факторларының  бірі – бұл қаржы ресурстарының  құрамы және құрылымы, олардың басқару  стратегиясы мен тактикасының дұрыс  таңдалып алынуы. Кәсіпорынның өз қаржы  ресурстары, соның ішінде таза табыс  қаншалықты көп болса, соншалықты өзін жайлы сезіне алады.

      Сонымен бірге таза табстың көлемі ғана емес, сонымен қатар оны тарату құрылымы, әсіресе оны өндірісті дамытуға бағытталған бөлігі де өте маңызды  болып табылады.

      Кәсіпорынның  қаржылық тұрақтылығына қарыздық капиталдар нарығындағы қосымша жұмылдырушы  қаражаттар үлкен әсерін тигізеді. Кәсіпорын ақша қаражаттарын қаншалықты көп тартатын болса, оның қаржылық мүмкіндіктері  де соншалықты жоғары болады, алайда, сонымен  бірге қаржылық тәуекелділікте өседі  – яғыни кәсіпорын өз кредиторларымен  уақытында есептесе ала ма, жоқ  па? – деген қауіп туады.

      Және  де бұл жерде кәсіпорынның төлеу  қабілеттілігін қаржылық кепілінің  бір түрі ретінде резерфтерге  үлке рөл берілелі.

      Жоғарыда  айтылғандарды қорта келе, кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығына әсер ететін мынадай факторларды атап өтуге  болады:

• кәсіпорынның салалық топқа жатуы;
• шығарылатын өнімнің (жұмыс, қызмет) құрылымы және оның жалпы қабілеттілігі бар сұраныстағы үлесі;
• төленген жарғылық капиталдың мөлшері;
• шығындардың көлемі және олардың ақшалай табыспен салыстырғанлдағы динамикасы;
• қорлар мен резервтерді, олардың құрамы мен құрылымын қоса алғандағы мүлік пен қаржы ресурстарының жағдайы;
• кәсіпорындарды басқару тиімділігі.

      Сыртқы  факторларға шаруашылық жүргізудің экономикалық жағдайының әсері, қоғамда  үстемдік етуші техника мен техналогия, төлеу қабілеті бар сұраныс және тұтынушылар табысының деңгейі, ҚР үкімінің салық және несие саясаты, кәсіпорын қызметін бақылау жөніндегі  заң актілері, сыртқы экономикалық байланыс және тағы басқалар жатады.

      Кәсіпорынның  тұрақты қаржылық жағдайын қалыптастыру оның өз контрагенттері мен (салық органдары, банктер, жабдықтаушылар, сатып алушылар, акционерлер және тағы басқалар) өзара  қарым қатынасы үлкен әсер етеді. Сондықтан да серіктестермен реттелген  іскерлік қатынаста болу – жақсы  қаржылық жағдайдың бірден-бір шарты  болып табылады. Әрине, акционерлер  өзжинақ қорын тұрақты тиімділікке  ие және дивиденттерді ұқыпты төлейтін қаржылық тұрақты кәсіпорындарға салады. Инвестициялық тартымдылығы болуы  үшін, тек бүгінгі күн ғана емес, болашақтада кәсіпорынның қажылық  жағдайы көршісіне қарағанда  жақсы болуы тиіс.

      Сондай-ақ, бұл жыл сайын өз облигациясы  бойынша белгілі бір пайызбен алғысы келеді, ал зйм мерзімі біткен кезде – облигация құнын толвқ  өтеуді талап ететін облигация иелерінеде қатысты. Кез еклген коммерциялық кәсіпорын  сияқты банктерде өз несиелері мен  тәуекел ете отырып несие алушының өз қарызын уақытында және толық  өтеуін қалайды, сондықтан оны беру туралы шешім қабылдай отырып, кез  келген банк өз клиентінің қаржылық жағдайын және бұл қарыздың қамтамасыз етілуін  тексереді. Басқаша айтқанда, кәсіпорынның қаржылық жағдайы банктер осы  кәсіпорынға несие беру орынды ма, жоқ па, ал бұл сұрақты дұрыс  шешкен жағдайда – қандай пайызбен және қандай мөлшерде деген сұрақтарды шешудегі негізгі белгі болып  табылады.