Мыс технологиясының сапасын арттыру

Мыс технолгиясының сапасын арттыру

 

Ғұлама ғалым Қаныш  Сәтбаев «Қазақстанның інжу-маржаны» деп атап кеткен қазақ мысы қазір әлемдік экономиканың негізгі қозғаушы күшіне айналып отыр.

Мыс- қызғылт түтсі металл,тығыздығы8,93г/см³,балқу температурасы-1083⁰С.

Мыс- өзінің жоғары пластикалық,жылу және электр өткізгіштік қасиеттерінің  арқасында өндірісте кеңінен  қолданылатын металдардың бірі. Ол машина және аспаптар жасауда қолданылатын көптеген қортпалардың негізі болып  табылады.

Мыс рудалары. Мыс рудалары сульфидті және тотыққан деп аталатын екі негізі топқа бөлінеді. Сульфидтік рудаларда мыс күкіртпен байланыста болады(халькопират- CuFeS₂,халькозин-Cu₂S,борнит- Cu₂FeS₃),ал тотықты рудаларда мыс оксидтер түрінде болады(малохит-CuCO₃·Cu(OH)₂,куприт-CuO).Мыс рудаларының құрамында мыстың шамасы орташа 1...2% құрайды. Өндірілетін мыстың 20%-ға жуығы рудалардан гидрометаллургиялық тәсілмен алынады.

Мыстың негізгі бөлігі пирометаллургиялық тәсілмен өндіріледі. Бұл үдеріс келесі кезеңдерден тұрады:

 

Пирометаллургиялық әдіспен мысты  алудың қысқаша схемасы

Мыс рудаларын ұсақтағыш машиналарда,сонан  соң арнайы диірмендерде ұсақтайды. Флотациялық байытудың мақсаты-руданы бос жыныстардан ажыратып алу. Ол үшін ұсақталған рудаға арнайы майлы  заттар қосады. Олар мыс сульфиді түйіршіктерінің бетін майлап, қабыршық түрінде жабысады. Сонан соң руданы флотациялық машинаның су құйылған ваннасына салып,астынан ауамен үрлейді. Суда пайда болған ауа көпіршіктеріне жабысып, олар жоғары көтеріледі де,бос жыныстар ваннаның астында қалады. Қалқып шыққан қоспаны мыс концентраты деп атайды. Оны сүзгішпен жинап алып кептіреді.Бұл мыс концентратының құрамында мыстың шамасы 20...30% болады. Мыс концентратындағы күкірттің шамасын азайту, темірді тотықтыру және күшала,сүрме т.б. қоспалардан арылту мақсатымен оны көп түпті пештерде күйдіреді. Күйдірудің негізгі өнімі күйінді(огорок) деп аталады. Оны жалын немесе электр пештерінде балқытады. Балқыту нәтижесінде екі араласпа балқыма: пештің түбінде сульфидтер балқымасы-штейн, ал оның бетінде оксидтер балқымасы-қож түзіледі. Қожда бос жыныстар мен тотыққан темір өтеді.

Штейн массасының негізін мыс сульфиді мен темір сульфиді,ал қождікін темір  силикаты құрайды.

Алынған штейнді конвертерде өндейді. Онда кварц құны қосылған штейн арқылы ауа үрленеді. Оның нәтижесінде күкірт күйеді,ал темір қожға кетеді.

Күкірт газы шаннан тазартылып, күкірт қышқылын өндіруге жіберіледі. Қож  құйылып алынған соң, конвертерде  таза мыс сульфиді қалады(құрамында80% мыс).Оны ақ штейн деп атайды.бұл өңдеудің 1-ші кезеңі болып табылады.

Өңдеудің 2-ші кезеңінде ақ штейнді ары қарай үрлеп,одан қара мыс алынады. Қара мыстың құрамында 98,5...99,5% мыс және 1,5%-ға дейін түрлі қоспалар болады(алтын,күміс,никель,кобальт,темір,селен,теллур т.б.).

Қара мысты оттық немесе электролитикалық тазартудан өткізіп,таза мыс алады.

Оттық тазартуды шағылдырғыш пештерінде жүргізіп,мыстың сапасын төмендететін темір,күкірт т.б. зиянды қоспалар аластатылады.

Электротикалық тазартуды тазалығы жоғары мыс алуда қолданылады(99,99% Cu). Сонымен брге бұл тәсілде жоғарыда аталған бағалы металдар алынады. Оттық тазартуда олар алынбайды.

Электролитикалық тазартуда оттық тазартуы арқылы алынған мыс плиталары анодтар ретінде қолданылады. Оларды тотияйын мен күкірт қышқылы ерітіндісімен толтырылыған электролитикалық ваннаға орнатып,ток көзінің оң таңбалы полюсіне жалғайды. Анодтардың арасында ваннаға қалыңдығы 0,6...0,7мм таза мыстан жасалған беттер орнатылады. Оларды ток көзінің катодын қосады. Ток жүргенде анодтағы мыс ерітіндіге көшеді,содан соң мыс иондары таза мыс түрінде катодқа жабысады. Ерімеген бөліктер ванна түбінде жиналады,оларды жинап алып,жоғарыда айтылған бағалы металдарды бөліп алуға жібереді.Ірі мыс кеніштері Жезқазған, Қоңырат, Бозшакөлде орналасқанын айта кетуіміз керек.

 

 

 

 

 

 

Металлургиялық қождарды ыдыраудан сақтап қалу

 

 

Қысқаша сипаттама: 

 

Қожға бор микродозаларын енгізу арқылы ыдыраудан сақтап қалу технологиясы әзірленді. Жаңа технология бойынша түзілетін кесек қождардан  жоғары сапалы құрылыс тасшақпа өндіруді ұйымдастыру.

 

 

 

Ыдырайтын металлургиялық қождарды пайдаға асыру