Коммуникативтік дағдылар, үрдіс туралы түсінік

     Дәрігер - науқас арақатынасының екі түрі белгілі: императивті және диалог.

Императивті қатынас - бұл науқасқа авторитарлық және директивтік әрекет жасау. Қарым-қатынастың бұл түрінің мақсаты - науқастың тәртібін бақылау және белгілі бір әрекет жасауға оны мәжбүрлеу. Императивті қатынастың негізгі ерекшелігі - науқасты мәжбүрлеу мақсаты жасырын емес ашық түрде жүргізіледі. Мұнда әсер ету құралдарына жататындары - бұйрық, нұсқау, талап.

     Императивті қатынас түрін қолдану, мақсат және этика тұрғысынан, әлеуметтік әрекет түрлерінде ғана қолайлы болады. Мысалы, төтенше және жедел жағдайларда. Команда, бұйрық және тыйым салу арқылы, сырттай бағынышты жағдайды және таланты орындату - адамның ішкі ойы мен сенімінен, оның интровертті мотивациясынан (өзіндік ықпалынан) тумайтыны анық. Дәрігер

- науқас арақатынасында императивті тәсілді қолдану көбінесе орынсыз және этикаға сәйкес емес болады.

     Диалогтық қатынас. Бұл арақатынаста, науқасқа дәрігер тарапынан ұстамдылық көрсетіліп, тепе-тендік жағдайы туады. Өзара әрекеттесудің келесі ережелерін айнытпас орындағанда ғана диалогты қатынасқа нәтижелі түрде жетуге болады:

1.Науқастың өзекті жағдайына өзінің толық көңіл-күйін аудару.

2.Науқас ыкпалдарына априорды (алдын ала) сенім білдіріп, оны бағалаусыз қабылдау.

3.Науқасты өзіне тең деп есептеп, оны «өз жекешелік ойы мен меншікті өз шешімі бар» деп қабылдау.

4.Қатынасуды жеке тұлғалау (персонофикациялау) - қарым-қатынасты, сүхбатты өз атынан жүргізіп, басқалардың пікірлеріне және беделділердің көзқарасына сүйенбей, тек өзінің нақтылы сезімдері мен талаптарын көрсету.

     Арақатынастың ішкі құрылысы да өте күрделі болады. Мұнда біріне бірі байланысты үш жағын айқындауға болады: коммуникативтік, интерактивтік, перцептивтік.

Арақатынастың коммуникативтік жағы науқаспен  ақпарат алмасуды, ақпарат беру және кабылдаудан құрастырылады. Арақатынастың интерактивтік жағынан («интеракция» - әрекеттесу) мағынасы - қатынасқа түскен дәрігер мен науқас әрекеттерінің алмасуы, яғни тұлға аралық әрекетті ұйымдастыру. Ал перцептивтік қатынасу жағы – бұл дәрігердің науқасты түсінуі, білуі. тәрбиелеуі негізінде тұлға аралық нәтижелі қатынас орнатуы.

     Сөзсіз  қатынасу. Қатынас жасаған кезде басқа адамның физикалык бейнесінің жекеше белгілеріне назар аудару (бет әлпеті, қол, иық қимылдары, жестілері, позасы, интонациясы) арқылы қосымша мәлімет жинастырып, қатынасу процесін дұрыс бағытта жүргізуге мүмкіншілік алады, әсіресе көп мәліметті (сигналдарды) тындаушы адамның бет-жүзі береді. Бұл сөзсіз қатынасу арқылы дәрігер ойын ауру адам қабылдап, я кабылдамағанын, оның түсініп сенім білдіргенін немесе күмәнданғанын көрсетеді.

     Қосақтастыру  техникасы — бұл пациентпен бір дәрежелі психологиялық жанасу арқылы ем тиімділігін іске асыру. Басқа адамды түсіну және сезіну дәрігердің жеке тұлғалық психологиялық қасиеттеріне, яғни эмпатия қабілетіне байланысты болады. Сондықтан, бұл әдісті игеру үшін, дәрігер алдымен өзінің жекеше тұлғалық эмпатиялық қасиеттерін дамытып жетілдіру кажет. Егер науқаста, дәрігерді таңдау кұқығы болса, дәрігерде ондай мүмкіншілік жоқ, ол әр ауру адаммен қатынас жасауға даяр болуы керек. Мұнда, дәрігердің науқаспен алғашқы қатынасуы өте мағыналы болады, себебі бір қалыптасқан алғашқы пікірді өзгерту оңай болмайды.

     Тыңдау тәсілінің техникасы. Мақсаты - науқасты сөйлестіру арқылы қажетті ақпарат жинастыру. Тыңдау тәсілінің екі түрі белгілі:

*  бағалай отырып тыңдау;

*  бағалаусыз тыңдау.

Дәрігерлік  тәжірибеде бағалай отырып тыңдау жиі  колданылады.

Сұхбаттасу үстінде дәрігердің дене қалпы (поза), оның толық назар аударып, тыңдауға әзірлігін калыптастыру керек. Дәрігер науқас адамның көзіне үнемі тесіле қарауға болмайтынын ескере отырьш, оған тек анда-санда ғана көз тастағаны дұрыс болады. Бағалаусыз тыңдау техникасы бойынша ең маңызды шарт - үндемеу, икемдеу, ымдап қолдау және қызыққанын білдіру. Сұхбат кезінде аурудың қобалжып қапалануы, келесі жайлар арқылы бейнеленеді: оның сөз ырғағының өзгеруі, паузалардың пайда болуы, мысқал сөздерді жиі қолдана бастауы. Психологиялық жайсыз жағдай болғанның маңызды белгісіне жағатыны - аурудың сұраққа жауап беруден кашуы немесе жалпы мағынасыз фразаларды қолдануы. Науқас адам дау, талас немесе басқадай психологиялық конфликт, шиеленіс болғанын жасыруға тырысады.

     Мұнда ең жауапты және маңызды болатыны ~ дайындық кезеңі. Қатынасудың уақытын, орнын дұрыс таңдап, оның нәтижесінде өз ұстамаларын анықтап, жоспарлау қажет.

     Қатынасудың бірінші кезеңі - көзбен, қас-қабағын бақылап тұлға аралық жанасуға ену. Мұнда дәрігердің өзін-өзі дайындауы, науқастың  жағдайы мен көңіл-күйін сезуі, өзін еркін сезінуі өте маңызды. Науқастың өзіне бейімдеу, сұхбаттың біркелкі басталуын қамтамасыз ету де маңызды болады. Бұл кезең психологиялық жанасуды бекітумен аяқталады.

     Қатынасудыц екінші кезеңінде  назарын тікелей науқастың дертіне аударып, әңгіменің тақырыбын анықтап, мотивациялық казбалауға (зондажға) көшеді. Оның мақсаты - науқасты ашық пікірлесуге қызықтыра отырьш, тарту.

     Келесі, үшінші кезеңде науқастьщ ойында әртүрлі күмәндік болған жағдайда, дәрігердің аргументті түрде оны өз пікіріне сендіруі.

     Төртінші  фазада, дәрігер мен науқас бір нәтижеге жетіп, оны бекітуі. Бұл арақатынастың ең бір күрделі ксзеңі. Егер қатынас ажыраса, жанасу да осымен аяқталады.

     Дәрігер - науқас арақатынасының құралдары. Қатынас құрудың негізінде, ақпарат алмасу жатады. Бұл қарым-қатынастың ең маңызды жағы. Нәтижелі арақатынас құру үшін вербальды және вербальды емес құралдар қолданылады. 

6.Ұсынылған әдебиет тізімі:

Қазақ тілінде:

«Хирургиядағы деонтология» 1993 жыл. Қазақстан. Ізімбергенов. Н. І.

Орыс  тілінде:

Негізгі:

Куницина. В. Н. Казаринова. Н. В. Погольша. В. М. «Межличностное общение». Учебник для вузов. Спб. Питер,2001г.

Карвасарский. Б. Д. «Клиническая психология». Национальная медицинская библиотека. Питер. 2004г.

Асимов. М. А. Нурмаганбетова. С. А. Игнатев. Ю. В. «Коммуникативные навыки в медицине». Алматы. 2008г.

Қосымша:

Соложенкин. В. В.  «Психологические аспекты врачебной  деятельности.» Москва.1997г.

Рогов. Е. И.  «Психология общения».  Гуманитарный издательский центр «Владос». М.,2004г.

Вербергер. Р. Вербергер. К. « Психология общения. Тайны эффективного взаимодействия». Спб. Прайм Евразия. 2006г.

Ағылшын тілінде:

Негізгі:

Kurtz. Silverman.  Drapets. Teaching and Learning Communication  skills in Medicine  2 and  Edition, 2004.

Қосымша:

Lioyd and bor. Communication skills for medicine. Edinburgh London N Y Oxford, 2004. 
 

      7. Бақылау сұрақтары: 

1. Дәрігер мен  науқас қарым – қатынастың қандай маңызы бар ?
2. Дәрігер мен науқас қарым –қатынастың  этикалық аспектісін қалай түсінесіз ?
3. Дәрігер мен науқас жүйесінің коммуникативтік дағдыларының кәсіби маңыздылығы бар ма?
4. Айқын және науқастың қажеттілігі мен үрейін қалай анықтайсыз?

 

Тест:

1. Емдеу процесінің негізгі элименті:

1. Диагноз

2. Лабораториялық берілгендер
3. Науқаспен қарым-қатынас
4. Тексеру
5. Анамнез
2. Дәрігер мен науқас қарым-қатынасының негізінде не жатыр?

1. Науқас қорқынышы
2. Дәрігер квалификациясы, білімі
3. Анамнезді дұрыс жинау
4. Дәрігердің науқастың тілін таба білуі
5. Дәрігер тұлғасы

3.Емдеу  үрдісінің  ең маңызды және тиімді психологиялық факторы болып табылады:

1. Науқас тұлғасының психологиялық ерекшеліктері
2. Дәрігер мен науқас арасындағы орныққан қатынас
3. Дәрігер тұлғасының психологиялық ерекшеліктері
4. Дәрігер квалификациясы және білімі
5. Дәрігер мінезінің ерекшеліктері

4.Операцияға  дайындаудың негізгі психологиялық факторы болып табылады:

1. Науқасқа операция схемасын түсіндіру
2. Дәрігер мен науқастың сенімді қарым- қатынасы
3. Хирург тұлғасы
4. Операция бөлмесінің жағдайы
5. Науқастың ауырлық жағдайы

5.Операциядан  кейінгі ағымды келесі жағдай  жеңілдетеді:

1. Науқастың персоналмен нашар контакты
2. Психикалық жарақат
3. Науқас мінезінің невротикалық сипаты
4. Операция ұзақтығы
5. Операцияға психологиялық дайындау

6.Медицина тарихында алғаш дәрігер мен науқас және оның туысымен қарым-қатынас ережелері құрылды:

1. Гипократпен
2. Аристотельмен
3. Авиценнамен
4. Демокритпен
5. Галенмен

7.Оң эмоциональды  қатынас қалай аталады?

1. Эмпатия
2. Сезім
3. Симпатия
4. Достық
5. Сенім

8.Науқастың жан  дүниесін көре білу қабілеті, оның сезімдерін жеткізе білу  қалай аталады?

1. Симпатия
2. Сенім
3. Сезімдер
4. Эмпатия
5. Гипнотизм

9.Альтруизм негізінде  не жатыр?

1. Махаббат және басқаларға адал қамқорлық жасау
2. Үйретуге қажеттілігі
3. Жауапкершілік сезімі
4. Жеке пайдасын қарастыруы

 

10.Науқастың «идеалды» дәрігер бейнесі туралы ең маңызды елестері:

1. Түсінетін және директивті
2. Түсінетін және директивті емес
3. Эмоциональды-нейтралды және директивті
4. Директивті

Ситуациалық есеп:

Өз шағымдарын қиындықпен түсіндіретін, сонымен қатар дәрігер мен медициналық инстументтерден қатты шошынған перифериядан келген науқаспен медициналық интервьюді қалай ұйымдастыру керек? Ұқсас жағдайды модельдеп, оны қажетті нақтылаулармен толықтырып, қойылған сұрақтарға жауап беріңіз.