Маркетинг концепциялары

Қазақстан Республикасының  білім және ғылым  министрлігі

А.Байтұрсынов  атындағы Қостанай мемлекеттік  университеті

Менеджмент  және маркетинг кафедрасы 
 
 
 

Тақырыбы: Маркетинг концепциялары. 
 
 
 
 
 

                                                 Орындаған: Сакенова. А. Қ.

                                                                           2 – курс студенті

                                            Тексерген:  Есімхан Г. Е. 
 
 
 
 
 
 
 
 

Қостанай 2011 

Жоспар

1.Кіріспе ......................................................................................... 3

2. Негізгі бөлім

     2.1 Маркетинг мәні мен мазмұны ............................................ 4 – 10

     2.2 Маркетинг  принциптері мен функциялары .......................... 11 – 14

3. Қорытынды ........................................................................................... 15

4. Қолданылған әдебиеттер  тізімі ......................................................... 16 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Кіріспе

     Маркетинг (ағылшынның market – нарық сөзінен) – бұл кәсіпорынның өндірістік-өткізушілік және ғылыми – техникалық іс – әрекетін басқаруының нарықтық концепциясы, ол  кәсіпкерлік өрісті, нарықты, тұтынушылардың нақты мұқтаждықтарын және өндірілетін тауарлар мен қызметтердің оларға бағыттылығын танып білуге арналған. Маркетинг негізінде өте қарапайым бастапқы ой жатыр: сатып алушы қалайтын және оның мұқтаждықтарын, қажеттіліктерін және сұранысын жалпы қанағаттандыра алатын затты,  ол төлеуге дайын баға бойынша өндіру. Маркетологтардың ойынша: «Құртты балықшы емес, балық ұнатуы керек».

     Маркетинг – бұл таза нарықтық түсінік, бұл  белгісіз нарыққа шығарылған тауардың аты мен хаттамаланыу емес, бұл сатып алушылардың талаптарын есепке алудың және талдаудың ғылыми құрастырылған концепция, және жаңа тауардың талап етілгені анақталған кездегі құрылым; бұл ынталандыру мен жарнама бойынша шараларды қоса алғандағы сатуларды ұйымдастыру жүйесі. Оның функциясы – белгілі нарықтық жағдайларда өндіруші, сатушы және тұтынушы арасында олардың барлығымен пайда алуды мақсат тұтатын арақатынасты дамыту.

     Әлемде  маркетингтің 2000 астам анықтамалары саналады, сонда да маркетингті сипаттау көзқарастар шеңбері өте кең, ал кейбір кездерде қарама-қарсы.

     Маркетингті бизнестің философиясы ретінде, іске нақты әдістеме ретінде және іскерлік мінездің әдебі ретінде қарастырады.

     Маркетинг – айырбас жолымен адамдардың қажеттіліктерін және мұқтаждықтарын қанағаттандыруға бағытталған адамның іс – әрекет түрі.

     Маркетинг – мүмкін болатын сатып алушыны  фирма клиентіне аударуға бағытталған фирманың нарықтағы іс – әрекеті.

     Маркетингтік  қызметтің негізгі мақсаты: сатулар  көлемін және өткізу нарықтарын кеңейту, нарықта алатын үлесті үлкейту, белсенділігінің және табыстарының өсімі, фирма басшыларымен өндірістік – өткізушілік және ғылыми-техникалық іс – әрекет саласында қабылданатын шешімдерінің негізделгенін қамтамасыз ету, фирманың ары қарай дамуын болжау мүмкіндігі.

     Маркетинг ірі ауқымды өндіріс қалыптасып, бәсекелестіктің күрт шиеленіскен  жағдайларында өндірісті басқару  және өнімді өткізу әдісі ретінде  ең алғаш АҚШ – та, содан кейін Еуропа елдерінде пайдаланыла бастағанына бір ғасырдан асты. ХХ ғасырдың 60 – жылдары маркетинг ғылыми тұрғыдан негізделді және толысқан нарық жағдайында өнімді сатудың тиімді әдісі ретінде кең қолданылды, 70 – жылдары өнеркәсіпте белсенді пайдаланылды, ал 80 – жылдары қызмет көрсету саласына және коммерциялық емес іс – әрекетке де енгізіле бастады. 

2.1 Маркетинг мәні  мен мазмұны

     Маркетинг ірі ауқымды өндіріс қалыптасып, бәсекелестіктің күрт шиеленіскен  жағдайларында өндірісті басқару  және өнімді өткізу әдісі ретінде  ең алғаш АҚШ – та, содан кейін Еуропа елдерінде пайдаланыла бастағанына бір ғасырдан асты. ХХ ғасырдың 60 – жылдары маркетинг ғылыми тұрғыдан негізделді және толысқан нарық жағдайында өнімді сатудың тиімді әдісі ретінде кең қолданылды, 70 – жылдары өнеркәсіпте белсенді пайдаланылды, ал 80 – жылдары қызмет көрсету саласына және коммерциялық емес іс – әрекетке де енгізіле бастады.

     «Маркетинг» ұғымы ағылшынның «market» (нарық) сөзінен  шыққан, ал «инг» жалғауы нарық  жасаушы немесе нарық аумағындағы  қызмет дегенді сипаттайды. Маркетинг  ірі ауқымды өндірістің қалыптасуы және бәсекелестіктің күрт шиеленіскен  жағдайында өнімді өндіру мен өткізуді басқарудың әдісі ретінде бөлініп  шықты.

     Маркетинг дамуының бірінші кезеңі ХХ ғасырдың басынан бастап 40 – жылдардың соңына дейін созылды. Бұл кезеңдегі маркетингтің мақсаты – тауарларды ұтымды өткізу, тездетіп сату және коммерциялық іс – әрекеттің тиімділігін арттыру болды. Осы кезеңнен 60 – жылдарға дейін маркетингтің кең қанат жайған өндірістік, содан соң өткізу тұжырымдамалары дамыды. Бәсекелестіктің күшеюі, капитал шоғырлануы мен орталықтандырылу үрдісінің үдею ықпалымен, маркетинг білімнің жеке саласы ретінде бөлініп шықты. Ал оқу пәні ретінде маркетинг ХХ ғасырдың басында АҚШ – тың Мичиган және Калифорния университеттерінде жүргізіле бастады.

     Елуінші жылдары маркетингтің тауар өткізу жүйесі ретіндегі дәстүрлі ұғымы  нарықтың өзгермелі жағдайларына бейімделген  басқару тұжырымдамасы ретінде  өзгерді. Ол фирма мен компания жұмысының  әр түрлі жақтарын да қамтып, өнімді жасау, жылжыту іс – әрекеттерінің бір элементіне айналды.Оның институционалдық қалыптасуы және ұйымдық ресімделуі бір уақытта жүзеге асырылды. 1926 жылы АҚШ – та Маркетинг пен жарнаманың ұлттық ұйымы құрылды, ол 1973 жылы Американдық маркетинг ассоциациясы деп өзгертілді. Кейіннен мұндай ұйымдар Батыс Еуропа елдерінде және Жапонияда құрылды. Маркетинг дамуының екінші кезеңінде (1960 – 1970 жылдарды) оны тұтынушылардың сұранысына бейімделген басқару теориясы мен тұжырымдамасының құрамдас бөлігі ретінде қарастыра бастады. Компаниялардың қызметін басқару маркетинг қағидалары негізінде жүзеге асырылуын қажет етті. Осыған байланысты, «басқарудың нарықтық теориясы» деп атала бастаған ғылымның негізі қаланды. 70 – жылдардың екінші жартысында маркетинг эволюциялық дамудың үшінші кезеңіне аяқ басып, бизнес философиясына айналды. Нарық құрылымындағы орасан зор өзгерістердің болуы, оның қызмет түрлері мен тауарларға толуы, бәсекелестіктің өршуі, ғылыми-техникалық прогрестің өсуі маркетинг мәнінің түрленуіне әкелді – оны сыртқы ортаны зерттеу мен оған бейімделудің жолын іздейтін және фирманың барлық қызметін біріктіретін корпоративтік стратегияның элементі ретінде қарастыра бастады. Бұл кезеңге маркетингтің дәстүрлі және қоғамдық тұжырымдамаларының дамуы мен стратегиялық рөлінің артуы тән болды. Менеджменттің әйгілі маманы Питер Друкердің ұйғарымы бойынша: «Бизнес мақсатының тек бір ғана дұрыс анықтамасы бар, ол – тұтынушыны жасау. Фирманың болашағы мен табыстылығы үшін тұтынушы оның тауары туралы не ойлайды, тауар құндылығы деп нені есептейді, осының барлығы бизнестің мәнін анықтап, түпкілікті маңызын білдіреді, фирманың табысқа жету жолын айқындайды.

     Маркетинг – бұл ұйымдағы әрбір қызметкердің ойлауын түбегейлі өзгертуді  талап ететін бизнес философиясы. Осы тұжырымдамадағы маркетингтің мәнін терең түсінбегендіктен отандық компания басшылары, қызметкерлері көп қателеседі. Олар маркетинг бөлімін құрумен, өткізуді нығайтумен, жарнама кампанияларын өткізумен, немесе ақпараттық проспектілерді жаңартумен ғана шектеледі. Мұндай компаниялар маркетингтен гөрі өткізуге бағдарланған болып табылады. Маркетинг теориясы экономикалық ғылым жүйесінің қалыптасуымен тығыз байланысты. Маркетингті тереңдетіп зерттеу тек нарық, айырбас, тауар, сұраныс, қажеттілік сияқты экономикалық категориялардың мәнін түсіну негізінде ғана болуы мүмкін. Бұл түсініктер маркетингтің прагматикалық теориясының даму негізі болып табылады.

     «Нарық» ұғымы экономикалық категориялардың  кең тараған түрінің бірі екеніне  қарамастан, оның бірыңғай анықтамасы жоқ. Алғашқы кездерде «нарық» базар, сату орны ретінде қарастырылды. Қоғамдық еңбек бөлінісінің тереңдеу шамасына қарай, маркетинг түсінігінің мәні дамып, неғұрлым күрделі мағынаға ие болды. Осыған орай, «нарық» түсінігінің  көптеген анықтамаларын екі топқа  бөлеміз. Бірінші топқа жататын анықтамалар нарықтың саяси – экономикалық мазмұнына орай, оны еркін кәсіпкерлікке және мемлекеттің рөлін шектеуге негізделген қоғамдық өндірісті ұйымдастырудың әдісі ретінде қарастырады. Екінші топтағы анықтамалар нарықтың нақты экономикалық мазмұнына сүйеніп, оны тұтынушылар мен жабдықтаушыларды айырбас мақсатында кездестіретін механизм ретінде сипаттайды. Бұл жағдайда нарық тауарлар мен қызметтерге сұраныс пен ұсыныстың арақатынасын анықтауға мүмкіндік беретін механизм ретінде қарастырылады. Маркетинг жүйесінде нарық – нақты және әлуетті (потенциалды) тұтынушылардың жиынтығы. Нарықты тауарды сатып алу мүмкіндігі және қажеттіліктері бар тұтынушылар құрайды. Сондықтан маркетингтің басты міндеті тұтынушылардың мұқтаждықтары мен қажеттіліктерін айқындау және қанағаттандыру болып табылады. Практикалық маркетингте «нарық» категориясының нақты сипаты бар және оның параметрлерін сандық түрде өлшеуге болады.

     Тауар – маркетингтік бүкіл іс – әрекеттің қозғаушы күші, оған байланысты маркетингтің саясаты мен стратегиясы жасалады. Тауарға маркетингтік тұрғыдан қарау ең алдымен оның тұтыну ерекшелігімен нақты бір қажеттілікті қанағаттандыратын мүмкіндігін ескеруді керек етеді. Тауар – бұл адамдардың нақты қажеттіліктерін қанағаттандыратын және айырбасқа түсетін өнім. Тауарлар материалды (шикізат, машиналар, құрал – жабдықтар, азық – түлік) және материалды емес (қызмет, идеялар) сипатта болады.Тауардың пайдалылығы және оны жасаушылардың барлық жұмсалған күш – жігері маркетинг теориясында маңызды орын алатын айырбас барысында айқындалады.

     Айырбас – өндірушілер мен тұтынушылардың арасында баламалы (эквивалентті) негізде  жүзеге асырылатын қоғамдық байланыс түрі. Айырбасқа екі немесе одан да көп жақтың қатысуы керек, олардың әрқайсысында құндылығы бар тауар және сонымен қатар айырбасқа түсу ниеті болуы тиіс. Екі немесе одан да көп жақтың тауармен айырбас жасауы трансакция немесе мәміле деп аталады.

     Мәміле  – белгіленген шартқа байланысты тауар мен қызметті (жеткізу) іске асыру үшін екі немесе бірнеше  жақтардың өзара келісімі. Мәміленің  екі түрі бар: біріншісі ақшалай, мұнда тауарлар ақшаға айырбасталады, екіншісі бартерлік, ол ақша қаражаттарынсыз  тек тікелей тауар айырбасы негізінде  жүзеге асырылады. Бартерлік мәмілелер  толық дамымаған нарықтарға тән. Қазақстан Республикасының нарыққа  көшуінің алғашқы кезеңінде экономикалық дағдарыс, кәсіпорындардың ақшалай  қаражатының жоқтығына немесе жетіспеушілігіне байланысты бартерлік мәмілелер  экономикада елеулі рөл атқарды.

     Маркетинг жүйесінде сұранысты зерттеу  – нарықты кешенді зерттеудің басты кезеңі, ол нарықтың жалпылама  сипаттамаларын анықтауға мүмкіндік  береді. Фирманың нарықтағы табысты  жұмысы тауарға сұраныстың сипатын  және күйін мұқият анықтаумен, оның өзгеру тенденцияларын білумен тығыз  байланысты болады.

     Сұраныс – сатып алу қабілеті бар қажеттілік. Сұраныс адамның қажеттілігін ғана емес, ең бастысы оның қажетті тауар  сатып алуға қаржылық мүмкіндіктерін де білдіреді.Сұраныстың екі деңгейі  бар: жалпы нарықтағы (немесе ғаламды) сұраныс және фирма өніміне (не маркасына) сұраныс. Нарықтағы сұраныс – бұл тауар нарығындағы фирма және тауар маркалары жиынтығының нақты кезең мен белгілі мекендегі жалпы сату көлемі.

     Өнімге (немесе маркаға) сұраныс – фирманың нарықтағы үлесіне сәйкес келетін, тауар нарығындағы сұраныс бөлігі. «Сұраныс» және «қажеттілік» түсініктері арасында тығыз байланыс, айырмашылық және қарама-қайшылық бар екенін атап өтуіміз қажет.

     Қажеттілік  – мағынасы кең ұғым. Сұраныс  қажеттіліктің бір бөлігі және ол тұтынушының сатып алу қабілетін  ғана сипаттап қоймайды, сонымен бірге  олардың тауарға талғамы мен  талабын да білдіреді. Негізінен  маркетинг адамның жаратылысына тән табиғи қажеттіліктеріне емес, оның мәдени және әлеуметтік деңгейіне  байланысты пайда болған қажеттіліктеріне әсер етеді. Қажеттіліктер әлеуметтік, мәдени және технологиялық ортаның  даму деңгейіне және табиғатына байланысты абсолютті және салыстырмалы болуы  мүмкін. Абсолютті қажеттіліктерге  қарағанда, салыстырмалы қажеттілікті толық қанағаттандыру мүмкін емес, өйткені олардың деңгейі жоғарылаған  сайын, қажеттілікті неғұрлым ұлғайтуға  ұмтылыс пайда болады. Әлеуметтік және басқа да факторлар сияқты маркетинг  те үнемі дамуда және өзгерісте болып  тұратын қажеттіліктердің даму диалектикасына ықпал етеді.

     Ф. Котлер, Ж.Ж. Ламбен және басқа да ғалымдар, аталып өткен экономикалық категорияларды пайдалана отырып, маркетинг теориясына, «мұқтаждық» және «тілектер» деген  анықтамаларды енгізе отырып дамытты. Мұқтаждық адамның табиғатына тән, ол адам өміріне қажетті физиологиялық  элементтер болмаған жағдайда орын алады. Маркетинг тұтынушының тілегі мен  қажеттіліктеріне және сұраныстарына  ықпал ете отырып, тауардың тартымды және әйгілі болуын қамтамасыз етеді.

     Өзінің  эволюциясы кезінде маркетинг тұжырымдамасы  көптеген өзгерістерге ұшырады, соған  сәйкес маркетинг мәніне деген көзқарастар  өзгерді, оның көптеген анықтамалары туындады. ФРГ – ның Маркетинг институтының мәліметтері бойынша, бүгінгі күні маркетингтің 2000-нан астам анықтамасы бар. Ресейлік ғалым М. Валоваяның пікірінше, маркетинг сөзі хамелеон сияқты құбылмалы болғандықтан, көп мағынаны білдіре алады, сондықтан бір ғасырдан астам уақыттан бері ғалымдар оған әр түрлі анықтамалар беруде.Маркетинг теориясында анықтамалардың екі тобын бөліп көрсетеміз, ол: классикалық және осы заманғы. Классикалық түсініктемеде тауарлар мен қызметтерді жылжыту үрдісіне баса назар аударылады.