Менеджмент түсінігі

 

                                      Менеджмент түсінігі 

«Менеджмент» (аылшын тілінде-manage) «басқару» деген мағнаны  білдіреді.

«Менеджмент»  түсінігінің анықтамалары өте көп. Жалпы менеджмент деп жеңу өнері  ретінде, адамдардың интеллектісін, еңбегін ,жүріс-тұрысының уәжін пайдалану арқылы алдына койғанмақсаттарына жете алуын айтады.

Мағнасы бойынша  «менеджмент»термині «басқару»  терминімен ұқсас. Алайда, қазіргі түсінік  бойынша «басқару» ұғымынан «менеджмент» ұғымы кеңірек, өйткені ол адамзат  қызметінің әр түріне қолданылады. Мысалы, автомобильдің және басқада неғұрлым күрделі техникалық  жүйелерді басқару. Ал «менеджмент» термині ұғым деңгейіндегі ілеуметтік экономикалық процесстерді, шаруашылық қызметті, жеке тұлғаны және қызметшілерді басқаруды сиппаттайды.

Басқару (басқару )- мақсатқа жетуге бағытталған іс-қимылдарды ұйымдарды. Менеджмент- өзіне міндетті элемент ретінде адамдарды басқаруды, әлеуметтік ұйымдар мен құрылымдарды басқаруды, әлеуметтік ұйымдар мен  құрыдымдарды басқаруды қосатын  сәйкес білім облысы бар адам қызметінің сферасы.Менеджмент –бұл нарық жағдайындағы басқару. «Менеджмент» түсінігінің мазмұнынын бірнеше аспектілермен қарастыруға болады:  

      Менеджмент – бұл әр түрлі ұйымдардағы адамдарға жетекші ету қызметінің түрі, функциясы,басқару.

·       Менеджмент –бұл басқару функциясын жүзеге асыруға көмектесетін адамзат білімінің облысы.Бұл ғылыми пән.

·       Менеджмент –басқару бойынша жұмыс жасаушының әлеуметтәк табы.

Менеджментке байланысты бірнеше авторлардың анығтамалары.

«Адамдық қатынастар» мектебінің өкілі Паркер – Роллетт34 анықтамасы: «Менеджмент  - бақару адамдардығ көмегімен жұмыстың орындалуын қамтамасыз ету». 

«Менеджмент -  ұйымның мақсатына жетуге  және құруына қажетті бақылау,мотивация,ұйымдастыру,жоспарлау процестер (Мескон, Альберт, Хейдоуридің «Менеджмент негіздері» оқулығы.)

«Фирманы басқарудың теориясы мен тәжірибесі және нарық  жағдайындағы оның қызметшілері» (Веснин «менеджмент негіздері»).

«Өндірістің тиімділігін  жоғарылату мақсатымен болатын принціптер,әдістер, құралдар мен өндірісті басқару формаларының жиынтығы » (1988 ж. шетелдік сөздер сөздігі ).

«Өзіне міндетті элемент ретінде, адамдарды басқаруды  өосатын сәйкес білім облысы бар  адам қызметінің сферасы» (Американдық  энциклопедия).

«Адамдар көмегімен  тиімді жету және қойылм»

Менеджменттің 3 маңызды факторын байланыстырады – мақсат, тиімділік, адам.

Бәсеке жағдайында тиімділік –фирманың өміршеңдігінің басты шарты.Фирманы табыстылықпен,жетістікпен  қамтамасыз ететін тиімді менеджмент адамның бейімділігін талап етеді: сыртқы орта бөлігінде тұтынушының,ал ішкі орта бөлігінде қызметшінің.

Менеджмент: қызмет ету түрлері және басқару жүйесі. 
Менеджмент түсінігі. оның қажеттілігі. Ғылым ретінде менеджменттің дамуы. Менеджменттегі мектептер және тәсілдері. Менеджмент дамуының қазіргі кездегі кезеңдері. Қазіргі кездегі менеджменттің даму тенденциялары. Басқарушылық қызметтің мазмұны және менеджердің міндеттері. 
 
Менеджментті ұйымдастыру негізі. 
Ұйымдастыру. Ұйымдастыру түрлері және типтері. Ұйымдастырудың жалпы сипаттамасы. Басқару жөнінде түсінік. Басқару деңгейі. Табысқа бағытталған басқару. 
Ұйымдастыру және оның ортасы. Ішкі айнымалылар. Ішкі айнымалылардың өзара байланысы. Сыртқы орта, оның мағынасы. Сыртқы ортаның сипаттамалары. Тікелей және жанама ықпал ету факторлары. 
 
Менеджметтің интеграциялық процестері. 
Коммуникациялар, коммуникациялар түрлері. Коммуникациялық процесс, оның элементтері және негізгі кезеңдері. Қазіргі кезде фирмадағы коммуникацияның дамуындағы қиыншылдықтар. 
Басқарудағы шешімдер. шешімдердің түрлері, шешімдерді қабылдаудағы тәсілдер. Мәселелерді ұтымды шешудің кезеңдері. Басқарушылық шешімдерді қабылдау процесіне әсер ететін факторлар. 
 
Менеджметтің атқаратын қызметтері. 
Менеджметтің атқаратын қызметтерінің мәні және құрамы. Жоспарлау. Ұйымдастыру. Мотивация. Бақылау. 
Стратегиялық жоспарлаудың мәні. Ұйымдастырудың тапсырмасы және мақсаттары. Стратегияны таңдау. Стратегиялық альтернативаларды оқу. 
Менеджмент жүйесіндегі ұйымдастыру формалары және құрылымы. Құрылымды талдау. Ұйымдастыру құрылымын 
қалыптастыру ұстамдары. Ұйымдастыру құрылымының негізгі түрлері. Мотивация түсінігі. Алғашқы және екінші қажеттіліктер. Сый ақы төлеу бойынша қажеттіліктердің иерархиясы. 
Д.Мак Клелланд бойынша қажеттіліктер теориясы. Ф. Герцбергтің екі факторлы теориясы. 
Бақылаудың мәні және мағынасы. Бақылау түрлері. Бақылаудың мінез - құлықтық аспектілері. Тиімді бақылаудың сипаттамасы. 
 
Менеджмет жүйесіндегі топтар динамикасы және 
озаттық 
Топтар және оның мағынасы және оның сипаттамасы. Формальды емес ұйымдастыру сипаттамалары. Формальды емес ұйымдастырудың артықшылықтары мен кемшіліктері. 
Билік бедел және озаттық. Басқару стилі.

 

 

                            

 

Ұйымдағы менеджмент кешенінің құрамы мынадай

Компоненттерден тұрады:стратегиялық менеджмент,қызментшілерді басқару (қызметші немесе кадырлық менеджмент),технологиялық процестер мен операцияларды басқару,қаржыны басқару (қаржылық менеджмент),материалдық – технологиялық жабдықты басқару,өнімді өткізуді басқаруда,жылжымайтын мүлікті басқару,жаңартпашылық менеджмент (дамуды басқару),өнім сапасын немесе қызмет көрсетуді басқару.

·       Стратегиялық менеджмент – ,басты стратегиялық шарттарды құру және жету.Маөсаткерлікті таңдау,оқиғалық анализ, стратегиялық маркетиг,қызметті стратегиялық жоспарлау,ұйымдық құрылымдарды құру және тұзету,стратегияларды жузеге асыруды басқару стратегиялық менеджментке жатады.

·       Қызметшілерді басқару –маңызды менеджмент құршысы.Ұйымның барлық мақсаттары адамдар арқылы жүзеге асады.

·       Технологиялық процестерді басқаруда машина ,аппаратура,механизмдер,сондай-ақ компьютерлер және басқа арнайы құрылғылардың көмегімен адамдар арқылы жүзеге асады.

·       Қаржыны басқаруда кәсіпорынның өндірісті –шаруашылық қызметі қаржыны таратуды тиімділікпен қамтамасыз  ету реттеледі.

·       Материалдық-техникалық жабдықтыбасқару шикізатты материалдарды,құрал-саймандарды қажетті өнімдермен жабдықтауды қамтамасыз етеді.

·       Жаңартпашылық менеджменті даму ды басқару,өзгермелі жағдайдағы ұйымның тиімділігін жоғарылату мен сақтау үшін қажет.Жаңа өзгерістер жоспарланады,ұйымдастырылады.ынталандырады және бақыланады.        

 Менеджмент пәні ұйымның  мақсаттарына жету мақсатындағы  еңбектік, материалдық,қаржылық,ақпараттық  ресурстармен басқаруды игереді.         

 Менеджмент дегеніміз – бұл өндірістің тиімділігін жоғарылату мен пайдалану молайту мақсатында  қолданылатын принціптер, әдістер және өндірісті басқару амалдарының жиынтығы.         

 Менеджменттің  міндеті тиімді өндірістік күшке  ұйымдастыру үшін адамдарға бағыт  беру:

·       Өндірістің автоматтандырылуын және жұмысшылардың жоғары маманды болуын қамтамасыз ету;

·       Қызметшілер жұмысын неғұрлым жоғарғы еңбекақымен  ынталандыру және еңбекке жағдай жасау;

·       Фирма қызметінің тиімділігін бақылау, бөлімшелер жұмысын біріктіру.

·       Жаңа нарықты игеру мен үнемі іздеу;

·       Нақты мақсаттарды анықтау;

·       Мақсаттардың басымдылығын, олардық кезектілігін,шешімдердің дәйектәләгән анықтау;

·       Фирманың дамуы стратегиясының шаруашылық міндеті мен оларды шешу жолдарын өндіру. 

 

 

               Менеджмент эволюциясы 

Еңбектік қызметті ұйымдастыру жүйесі – менеджмент ғылым ретінде АҚШ-та ХIX-XX Ғ.Ғ.пайда  болды.Осы кезеңдегі менеджменттің  негізгі бағыттары (мектептер):        

 Тейлор,Гильберт  және т.б. ғылыми басқару мектебі  (1885-1920) еңбектің ұтымдылығы, материалдық қызығушылық тиімділігінің жоғарыдауына әкеледі;

Файоль,Вебер  және т.б. классикалық мектебі (1920-1950)-басқарудың жан-жақты принципі;

Маслоу және т.б. адамдық қатынастар мектебі (1930-1950) – адамдар арасындағы қарым –  қатынастар;

Аржирис,Маркерттің  іс-арекет мектебі –психологиямен әлеуметтану негізіндегіадамдық потенциалды максималды қолдану;

Винер,Аккофаның  көлемдік мектебі – оқиғаларды компьютерлі  математикалық үлгілеу.

Ғасырдығ басынан (басқару теориясының пайда болуынан бастап) және 1960 жылдары басқару принціптері жабық тип бойынша құрылған.Басқаша айтқанда,жетекшілерді кәсіпорыннан тыс пайда болатын мәселелер қызықтырмады,әсіресе:бәсеке,өткізу сұрақтары және басқа да сыртқы мәселелер.Фирма қызметі жабық жүйе тұрғысынан қарастырылды.Қазіргі уақытқа дейін біздің республикамыздың кейбір кәсіпорындарында басқарудың бір түрі қолданылады.

Басқару ғылыми фирманың қызметі сыртқы ортамен  байланысты болғанда туындайтын мәселерді шешу амалдарына қоғамның  дамуымен,шығарылатын өнімнің күрделіленуімен,ғылыми сыйымды өндірістердің өсуімен қадам жасай бастады.

Алайда,басқару  идеалары өзінің дамуында егер фирманың қызығушылықтар орындаушылардың,яғни жұмысшылар мен қызметшілердің  қызығушылықтармен сәйкес келсе ғана максималды пайда алу мүмкін екендігін түсінді,бұл ұтымдылықты адам факторына бейімдеуге әкелді.

ХХ ғасырға  дейін ұйымды жүйелібасқару жүйесіне байланысты сұрақтар ешкімді қызықтырмады,дегенмен ХIX іасырдың басында Роберт Оуэн өзінің көп уақытын ұйымның мақсаттарына басқа адамдардың көмегімен жету мәселелерәне арнады.Тұрақ – жай беріп, жұмыстың жағдайын жақсартып,қосымша еңбекақы төлеп,материалды өызығушылықты дамытты.Қоғамның  дамуы жүйелі басқаруды талап етті.Англияда өнеркәсіптік революция басқаруға деген қызығушылыөты арттырады.1911 жылы Фредерик Тейлордың  «Ғылыми басқару принциптері» еңбегі жарық көрді.Басқарудың ғылыми пән ретіндегі дамуы алға қадам жасауға әкелмеді.

Басқарудың теориясының  жетістігі басқа математика,әлеуметтану  облысындағы білімдердің жетістіктерімен  байланысты болады.

Эволюция  - біртіндеп даму, өзгеру (антонимі  революция).Қазіргі уақытта бір-бірін толықтыратын әйгілі төрт басөару мектебі бар, олар басқарудағымектептердің төрт маңызды амалдарынан тұрады. 

     Шешімдер қабылдау. 

Төменде типтік ұйымдық  шешімдер тізімі келтірілген. Олардың бағдарламалық немесе бағдарламалық еместігін анықтау қажет. Жаттығуды бірінші жеке, содан кейін шағын топтарда орындайды. Шағын топтарда шешімдердің бағдарламалық немесе бағдарламалық еместігі талқыланып, оған қатысушылардың көпшілігі келіскен жағдайда қабылданып, шешіледі.

Шешімдер тізімі:

1.Меңгеруші компанияның  күрделі техникалық өнім өндіретін  зертханасына мамандарды қабылдауы.

2.Шебердің жұмысшыларға  күндізгі тапсырманы жеткізуі.

3.Қаржы директоры компанияның  тоғыз жылдық тиімді қаржылық қызметінің нәтижесінде акционерлерге төленуі қажет дивиденттер мөлшерін анықтауы.

4.Басшы қарамағындағы  қызметкердің дәрігерге баруы  себепті жұмыс орынында болмауына  рұқсат етуі.

5.Басқарма мүшелерінің  ірі қалада 50 бөлімі бар банктің  кезекті филиалын ашуға қажет орын таңдауы. 

 

Басқарушылық  шешімдердің түрлерін, факторларын, қабылдаудың әдісін көрсете отырып, сызбадағы жіберілген элементтерді қалпына келтіру керек.  

 

Түрлері	Факторлары	Әдістері
1...... 2. Бағдарланбаған	1......... 2. Жетекшінің өз бағасы 3. Ақпараттық шектеулер  4........ 5......... 6. Мінез-құлық	1.....  2....  3. Рационалды

Басқарушылық  шешімдерді қабылдаудағы технология мен алгоритмдерді көрсете отырып, жіберілген элементтерді қалпына келтіріңіздер. 

 

Алгоритмдер	Технология
	Жалпы жетекшілік
Шектеулер мен  критерийлерді қалыптастыру
Баламаларды белгілеу
	Бір деңгейлі жетекшілердің екі жақты шешім қабылдауы
	Өзара әрекеттесудің  матрицалық типі

 

 

Мәселе әрдайым белгелі  бір мағынада (не?) нақты бір жермен (қайда?) байланыстылығында пайда болуы және шешілуі уақытымен, қайталану (қашан?) жылдамдығымен; мөлшерлік параметрлерімен (қанша?) соған қатысты адамдардың аясымен (кім?) болады. Бұл адамдар мәселенің тууына себепкер, сақталуында қызығушылығы бар оның шешілуіне жол табушылар болуы мүмкін әдетте. Мәселенің туу себебі не оны шешудің жолдары немесе екеуі де анық болмайды.

Сондықтан, шешім табу мәселелердің өзіндік құрылымын  түсіну мен оның жеке элементтерінің ішкі өзара байланысына жол ашатын арнайы зерттеулерді қажет етеді.

Кестедегі сұрақтарға жауап  беру үшін мысалдар келтіру.

Мәселенің туу  алғышарттары	Мәселе қайда  бар?	Мәселе неде жоқ?
Алғышарттардың  табиғатын максималды спецификалық ашып беру	Мәселе дегеніміз  не?	Өзімен нені түсіндірмейді?
Алғышарттардың қашан көрінгендігін айқындау	Қашан көрінеді?	Қашан көрінеді?
Қай жерде  көрінгендігін анықтау	Қайда көрінеді?	Қайда көрінбеді?
Неге әсер еткендігін көрсету	Неге әсерін тигізеді?	Неге әсерін тигізбеді?
Болған қандай да бір өзгерістерді көрсету	Алғышарттарға байланысты өзгерістер	Басқа да өзгерістер
Бұл алғышарттар  себебін түсіндіре ме?	Иә	Егер жоқ  болмаса, басқа себептерін іздеу